حضرت زهرا(س) از زوايای مختلف الگوی تمام‌عيار عرفان ناب محمدی(ص) هستند، در برخی تفاسير ايشان را «سرّ ليلة‌القدر» معرفی كرده‌اند؛ ايشان كفو امام علی(ع)، ام‌ابيها و صدر محمدی(ص) و در واقع تجلی و ظهور حقيقت محمديه(ص) هستند؛ حقيقت محمديه‌ای كه مغز و روح عرفان اسلامی است.


حجت‌الاسلام والمسلمين محمدجواد رودگر، رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمين محمدجواد رودگر، رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی و نويسنده كتاب «زهره آسمان» در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) اظهار كرد: يكی از منابع غنی و قويمی كه درباره عرفان شيعی، چه در حوزه نظری و علمی و چه در حوزه عرفان عملی و سلوكی ـ تربيتی وجود دارد، مجموعه آموزه‌هايی است كه از حضرت صديقه كبری، فاطمه زهرا(س) بر جای مانده است.

وی افزود: چه احاديث و رواياتی كه از حضرت زهرا(س) نقل شده و چه حتی برخی از مواضع و فرازهايی كه در برخی از خطبه‌های آن حضرت وجود دارد كه واقعاً ما نبايد به‌خصوص از وجهه عرفانی بخش‌های مختلف خطبه‌های ايشان غفلت كنيم. به‌ويژه نيايش‌های آن حضرت(س) كه فراوان هم به دست ما رسيده است، شامل مطالب و مضامين بلند عرفان شيعی است كه لازم است تا آنها را دسته‌بندی كرده و بر روی آنها كار كنيم.

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی ميراث علمی ـ معرفتی بازمانده از حضرت زهرا(س) را از منابع زلال و سرشار آموزه‌ها و گزاره‌های عرفانی، چه در حوزه جهان‌بينی عرفانی و چه در حوزه ايدئولوژی عرفانی خواند و گفت: علاوه بر مجموعه ميراث علمی ـ معرفتی كه از ايشان بر جای مانده، از جهت ديگر نيز می‌توانيم بگوييم كه خود حضرت زهرا(س) از زوايای مختلف الگوی تمام‌عيار عرفان ناب محمدی(ص) است.

وی ادامه داد: يكی از زوايا و جنبه‌های اين مطلب آن است كه خود ايشان انسان كامل مكمل، حجت الهی و خليفة الله الكبری هستند. دوم اين‌كه ايشان كفو علی بن ابی‌طالب اميرالمؤمنين(ع) است و اين كفويت، خود نكته بسيار عميق و دقيقی است و از همين روست كه در روايت آمده است كه اگر علی(ع) نبود، همتا و كفوی برای حضرت زهرا(س) نبود و بالعكس اگر حضرت زهرا(س) نبود، واقعاً كفوی برای علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) نبود.

اين محقق و پژوهشگر عرفان اسلامی اضافه كرد: ديگر آن‌كه پيامبر(ص) حضرت زهرا(س) را «ام‌‌ابيها» خطاب كرد و اين تعبير در عرفان و حكمت شيعی معنای بسيار عميق و گسترده‌ای دارد. همچنين حديث قدسی «يا احمد لولاك لما خلقت الافلاك و لولا علی لما خلقتك و لو فاطمه لما خلقتكما؛ ای احمد (ص) اگر تو نبودی جهان را نمی‌آفريدم‌ و اگرعلی نبود ترا نمی‌آفريدم و اگر فاطمه نبود شما را نمی‌آفريدم» خود نكات اشارتی فراوان در حوزه عرفانی دارد و حاكی از عظمت شأن آن حضرت(س) است و ما می‌توانيم به عنوان يك منبع عرفانی از آن استفاده كنيم.

وی ادامه داد: علامه حسن‌زاده آملی در «فصّ حكمة عصمتية فی كلمة فاطمية» نكات فراوانی از اين قبيل را آورده و تفسيرها و برداشت‌های عرفانی بسياری درباره شخصيت‌ ايشان ارائه و آن تفاسير را مستند به بسياری از روايات ديگر كرده‌ است. همچنين می‌توان به حديثی كه به نقل از امام صادق(ع) در تفسير فرات كوفی در رابطه با شخصيت حضرت زهرا(س) آمده، اشاره كرد كه ايشان را «سرّ ليلة‌القدر» معرفی كرده است. حضرت زهرا(س) بنيه و صدر محمدی(ص) و در واقع تجلی و ظهور حقيقت محمديه(ص) است؛ حقيقت محمديه‌ای كه مخّ و مغزای عرفان اسلامی است.

شارح «رساله الولاية» علامه طباطبايی افزود: اين‌كه امام حسن عسكری(ع) در روايتی فرمودند كه مادرمان فاطمه(س) حجت خدا بر ما بود: «حجة علی حجج الله» نكات بديع و عميق معرفتی و عرفانی در اين كلام نهفته است. همچنين تعابير و القابی چون «عصمت‌ الله الكبری» برای آن حضرت(س) با تفاسيری فوق تفاسير فلسفی و كلامی و ديگر تفسيرهای متعارف جامعه از شخصيت حضرت زهرا(س) قابل درك است.

وی خاطرنشان كرد: همچنين در عرفان شيعی مطالب فراوانی از خود حضرت زهرا(س) داريم كه در رابطه با ادعيه، اذكار، نمازها، احاديث، خطبه‌ها، صحيفه‌ فاطميه(س)، مسند فاطمه(س) و... كه از ايشان نقل شده، مشاهد می‌شوند. خوشبختانه در سال‌های اخير اين مطالب جمع‌آوری و گردآوری شده، ولذا يك ميراث گرانسنگ برای مسلمانان و شيعيان بوده و نيازمند آن است كه متكلمين، محدثين، فلاسفه،مورخين، ... و هر طايفه‌ای از زوايای خودشان بر روی آن تأمل كنند.

رودگر با بيان اين‌كه در حوزه عرفانی نيز عارفان بزرگ می‌توانند به عنوان منبع غنی از آن بهره گيرند، تصريح كرد: برخی از تحليل‌هايی كه نورين نيرين و فخر شيعه و شريعت، آيت‌الله ‌العظمی جوادی و آيت‌الله حسن‌زاده آملی نسبت به حضرت زهرا(س) دارند، خود می‌تواند الگويی برای كسانی باشد كه می‌خواهند بر روی حضرت زهرا(س) كار و به عبارت ديگر فاطمه‌شناسی كنند.

وی با بيان اين‌كه يكی از منابع بكر عرفان اسلامی كه مجهول و غريب واقع شده ، خود حضرت زهرا(س) و آموزه‌هايی است كه از آن حضرت بر جای مانده است، افزود: ما می‌توانيم بسياری از مؤلفه‌ها، عناصر، مختصات و ويژگی‌های عرفانی عرفان ناب محمدی(ص)، علوی، فاطمی و مهدوی را زندگی معصومين(ع) برگيريم. اين‌ها عرفان ناب را در حيات خود به منصه ظهور گذاشته‌اند و عرفان آنان، صرفاً عرفان خلوت و خلسه و مسجد و سجاده نيست و عرفانی است كه سلوك و سياست و سجاده و سنگر در آن آميخته به هم است.

نويسنده كتاب‌های «عرفان قرآن» و «زهره آسمان» اظهار كرد: معصومين(ع) مظاهر جمال و جلال الهی بودند و از اين زاويه ما می‌توانيم در دنيای امروز آموزه‌های آنان را به عنوان محكمی برای تأويل تمام متشابهاتی كه در عرصه عرفان مطرح شده‌اند، عرضه كنيم. يعنی خود حضرت زهرا(س) می‌تواند يكی از محكمات ناب عرفان اسلامی برای تأويل متشابهاتی كه در اين حوزه وجود دارد و در بسياری از كتاب‌های عرفانی و صوفيانه ما نيز اين مسائل به چشم می‌خورد.

وی با بيان اين‌كه اين محكم می‌تواند تأويل‌گر بسياری از متشابهات در اين عرصه باشد، تأكيد كرد: چه‌بسا ما بتوانيم از طريق شخصيت عرفانی حضرت زهرا(س) عرفان‌های كاذب و ليبراليستی ـ سكولاريستی را مورد نقد و بررسی قرار دهيم. واقعاً اگر جامعه جوان ما ـ به‌ويژه طبقه نسوان و بانوان ـ كه فراوان در حوزه‌های معناگرايی قرار می‌گيرند، اگر به معنای واقعی كلمه صدق و صداقت داشته باشند، به شخصيت حضرت زهرا(س) و ميراث معنوی ايشان توجه خواهند كرد.

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی تصريح كرد: تنها در اين صورت است كه آنان به غنا و استقلال علمی و معرفتی دست خواهند يافت و با روی آوردن به اين صراط مستقيم سلوك الی‌الله، نياز به دراز كردن دست احتياج به سوی ديگران و سپس گرفتار شدن به تحريفات و انحرافات و اعواجاجات فكری و روحی نخواهند داشت.

نويسنده كتاب «زهره آسمان»(با موضوع شخصيت عرفانی حضرت زهرا(س) درباره اين اثر گفت: اين كتاب در 216 صفحه شامل مجموعه مقالاتی است كه مقاله اصلی و اولی آن با عنوان زهره آسمان به شخصيت عرفانی حضرت زهرا(س) اختصاص يافته است.

وی افزود: بخش ديگری از اين كتاب مربوط به جذابيت عرفان شيعی با نگاه به شخصيت مادران ائمه(ع) است كه از آن جهت نيز با توجه به اين‌كه حضرت زهرا(س) به عنوان ام‌الائمه(ع) موسوم و موصوف هستند، مباحثی را نسبت به شخصيت ايشان از جهت عرفانی مطرح كرده‌ايم. البته اين نكته نيز قابل ذكر است كه ما يك مجموعه 12 دفتری با عنوان «صحيفه عرفان» منتشر كرده‌ايم كه يكی از اين دفاتر با عنوان «سرّ ليلة‌القدر» به تبيين شخصيت حضرت زهرا(س) پرداخته‌ايم.

رودگر تصريح كرد: در كتاب «زهره آسمان» شخصيت حضرت زهرا(س) را از سه زاويه وجودشناختی، معرفت‌شناختی و جامعه‌شناختی مورد بررسی و ارزيابی قرار داده‌ايم. دو مقاله اصلی از مجموعه مقالات «زهره آسمان» مربوط به شخصيت‌شناسی صديقه كبری، فاطمه زهرا(س) است.