از دولت‌هاي آيت الله هاشمي؛ خاتمي تا احمدي نژاد
بيان نقاط قوت در ديدار بدرقه، به‌معنای ناديده گرفتن نقاط ضعف دولت‌ها نيست، بلكه جنس اين ديدارها قدردانی از زحمات مجموعه‌ای است كه هشت سال در شرايط گوناگون داخلی و خارجی كشور را اداره كردند.
به گزارش پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله العظمی خامنه‌ای، رسم است كه حضرت آيت‌الله خامنه‌ای در آخر دوره هشت‌ساله رؤسای جمهوری اسلامی ايران، ديداری خاص با رئيس‌جمهور و اعضای هيئت دولت برگزار می‌كنند. ديداری كه شايد بهترين نام برای آن ديدار «بدرقه» باشد. اين ديدارها كه تا كنون در سال‌های ۷۶، ۸۴ و ۹۲ برگزار شده است، واجد خصوصياتی است كه می‌تواند ما را بر اساس شيوه عمل حضرت آيت‌الله خامنه‌ای - فارغ از جايگاه حقوقی ايشان- به‌سمت الگويی رفتاری سوق دهد. رفتاری كه موجب ارتقای فرهنگ سياسی ما به‌خصوص در بين سياسيون و نخبگان جامعه می‌شود. برای روشن شدن موضوع به مهم‌ترين خصوصيات سخنان رهبر معظم انقلاب در اين ديدارها اشاره می‌كنيم:
* ۱. بيان نقاط قوت دولت و مهم‌ترين خصوصيات رئيس‌جمهور و كابينه
* الف) حضرت آيت‌الله خامنه‌ای در ديدار آخر خود با رؤسای جمهور و هيئت دولت‌ها، مهم‌ترين خصوصيات آن دولت را بيان می‌كنند. برای مثال در پايان كار دولت ششم، ايشان «بازسازی حقيقی كشور» و «داشتن كابينه كاری و نه سياسی» را از جمله مهم‌ترين خصوصيات رئيس‌جمهور و دولت‌های پنجم و ششم، «پيشرفت‌های چشمگير در زمينه‌های صنعت، كشاورزی و علم و فناوری» و «نااميدكردن دشمنان كمين‌كرده» را از جمله مهم‌ترين خصوصيات رئيس‌جمهور و دولت‌های هفتم و هشتم و «حجم كار بسيار بالا و پرشتاب» و «سر دست گرفتن شعارهای انقلاب» را از جمله مهم‌ترين خصوصيات رئيس‌جمهور و دولت‌های نهم و دهم عنوان كردند.
به نظر می‌رسد كه دليل اهميت بيان ويژگی‌های اصلی دولت‌ها چنين باشد كه: «آن چيزهايی كه امروز برای دولت و برای رئيس‌جمهور نقاط قوت محسوب می‌شود، اينها بايد در رئيس‌جمهور بعدی وجود داشته باشد، اينها را بايد در خود تأمين كند؛ آن چيزهايی كه امروز نقاط ضعف شناخته می‌شود ــ كه ممكن است شما بگوييد، من بگويم، ديگری بگويد ــ اين نقاط ضعف را بايد از خود دور كند. يعنی ما در سلسله دولت‌هايی كه پشت سر هم می‌آيند، بايد رو به پيشرفت باشيم، رو به تعالی و تكامل باشيم...»
(بيانات در حرم مطهر رضوی، ۹۲/۱/۱)
بنابراين دارابودن و يا به‌دست آوردن ويژگی‌های مثبت رؤسای جمهور و دولت‌های گذشته، هميشه بايد مورد مطالبه مردم و نخبگان از رئيس‌جمهور و دولت‌های آينده باشد؛ چرا كه ويژگی‌های مثبت دولت‌ها بايد به دولت بعد منتقل شود.
* ب) قدردانی واقع‌بينانه از عملكرد دولت:
فضای سياسی و رسانه‌ای كشور در دو سه دهه اخير، دچار بيماری فرهنگی و رفتاری غلطی شده است. مشاهده می‌كنيم كه در پايان كار دولت‌ها در جمهوری اسلامی، گروهی در كنش و يا واكنش نسبت به جريانات سياسی، عملكرد دولت و رئيس‌جمهور را يا چنان بالا می‌برند كه گويی هيچ نقص و ضعفی وجود نداشته است و يا چنان سياه‌نمايی می‌كنند كه گويی هيچ نقطه قوتی وجود نداشته است. حتی ما شاهد بكارگيری عباراتی عجيب نيز برای اثبات عملكرد و يا ناكارآمدی دولت‌ها و رؤسای جمهور در ادوار مختلف بوده‌ايم. رهبر معظم انقلاب اما با نگاهی واقع‌بينانه ويژگی‌های مثبت دولت‌ها و رؤسای جمهور را بيان كرده‌اند. به همبن دليل هم برای بسياری از مخاطبان ايشان، توصيفات رهبر معظم انقلاب ملموس و محسوس است. ما نيز بايد قدردانی واقع‌بينانه را تمرين كنيم تا دچار عارضه‌ی «گلستان‌بينی» يا «ويرانه‌بينی» نشويم.
* ج) مشی رهبر معظم انقلاب در ديدارهای ساليانه و مستمر خود با رئيس‌جمهور و هيئت دولت اين است كه با ارزيابی و بررسی وضعيت جامعه در حوزه‌های مختلف پيشرفت‌ها و عدم پيشرفت‌های جامعه را بيان می‌كنند. به عبارت ديگر رهبری در آن ديدارها نقاط قوت و ضعف دولت را با هم بيان می‌كنند. اما در ديدار بدرقه، ايشان تنها نقاط مثبت دولت را بيان می‌كنند؛ چراكه « اساس اين جلسه براى اين است كه من از برادران و خواهران عزيز قلباً تشكر كنم»
(بيانات در ديدار رئيس‌جمهور و اعضای هيئت دولت هشتم، ۸۴/۵/۱۰)
و يا «آنچه كه من امروز بايد به دوستان عرض كنم، در درجه‌ى اول خداقوّتى است»
(بيانات در آخرين ديدار رئيس‌جمهور و هيأت دولت دهم، ۹۲/۴/۲۳)
اين رفتار رهبر معظم انقلاب حائز يك نكته برای ارتقای فرهنگ سياسی ماست. بيان نقاط قوت در ديدار بدرقه، به‌معنای ناديده گرفتن نقاط ضعف دولت‌ها نيست، بلكه چون جنس اين ديدارها قدردانی از زحمات مجموعه‌ای است كه هشت سال در شرايط گوناگون داخلی و خارجی كشور را اداره كردند -كه طبيعتاً با موفقيت‌ها و ناكامی‌هايی همراه بوده است- ديگر نيازی به بيان ضعف‌ها و نواقص آن مجموعه در روزهای آخر فعاليتشان نيست. چراكه دولتی كه در پايان كار خود قرار دارد حتی با پذيرش آن نقدها، آيا فرصتی برای اصلاح رويه و تصميم‌گيری‌های خود دارد؟
در فضای سياسی و رسانه‌ای كشور مشاهده می‌كنيم كه برخی بدون در نظر گرفتن ملاحظاتی كه اشاره شد، سعی در نقد بی‌محابا و بعضاً غيرمنصفانه عملكرد دولت‌ها كرده و می‌كنند. از همين رو رهبر معظم انقلاب اسلامی در ديدار اخير خود با رئيس‌جمهور و هيئت دولت دهم گفتند: «مخالفين و كسانى كه بى‌اطلاعند -بعضى از دستگاه‌هاى رسانه‌اىِ خارجىِ مغرض، و گاهى بعضى در داخل- برخى از چيزهایى را كه جلوى چشم هم هست، انكار می‌كنند. يعنى كارى انجام گرفته، جلوى چشم است، همه مى‌بينند، منعكس شده، اين را دوست دارند انكار كنند.» بنابراين بايد سعی كنيم تا علی‌رغم وجود نواقص و ضعف‌های موجود، روحيه تشكر و قدردانی را در خود تقويت كنيم.
* ۲. تشويق اعضای هيئت دولت
به ادامه كار و تلاش
يكی ديگر از ويژگی‌های سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در ديدار بدرقه اين است كه ايشان اعضای هيئت دولت را در ادوار مختلف، به ادامه كار و تلاش خود در مناصب ديگر، پس از اتمام مسئوليت تشويق كرده‌اند. «شما همه، بايد آماده باشيد كه در جاهاى مختلف - چه در دولت آينده، چه در حواشى دولت، چه در كارهاى اساسى كه مربوط به امور كشور است - خودتان را آماده خدمتگزارى بدانيد و قرار دهيد. اين، وظيفه ماست.» (بيانات در آخرين ديدار رئيس‌جمهور و هيأت دولت ششم، ۷۶/۵/۹) و يا «خود را به معناى واقعى كلمه در اختيار نظام و متعلق به نظام بدانيد. يك روز انسان در اين نقطه مأموريتى را انجام مى‌دهد؛ يك روز در اين نقطه نيست و يك جاى ديگر است» (بيانات در ديدار رئيس‌جمهور و اعضای هيأت دولت هشتم، ۸۴/۵/۱۰)
اين توصيه از دو جهت قابل توجه است. نخست اين‌كه نظام سياسی كشور بايد بتواند از استعدادها و ظرفيت‌های خود كه حالا تجارب مختلفی را كسب كرده‌اند استفاده كند. اصولاً تجربه مديريتی در همه‌جای دنيا تجربه گرانی است. مديرانی كه سال‌ها در كوران مهم‌ترين حوادث و تصميمات كشور بوده‌اند، دارای تجارب و ظرفيت‌های منحصر به فردی هستند و بايد پس از اتمام دوره‌ی مسئوليت نيز، نظام اسلامی از اين ظرفيت ايجادشده در جهت اهداف انقلاب بهره‌مند شود.
نكته دوم اين است كه انقلاب اسلامی بازنشستگی ندارد. «كارى كه بايد بر آن همت بگماريد، اين است كه رشته خدمت را رها نكنيد. همه تلاش‌ها منحصر نيست در فلان وزارتخانه يا فلان مسئوليت در دولت؛ نه، صحنه كشور صحنه تلاش است، صحنه كار است، صحنه فعاليت است؛ و اين كار، دو جور می‌تواند انجام بگيرد: متوجه اهداف انقلابى، و غيرمتوجه به اهداف انقلابى ... كارى كه انجام می‌د‌هيد و مسئوليتى كه برعهده می‌گيريد - كه طبعاً امثال شماها، مديران شايسته و كارآمد، در هر بخشى از بخش‌ها خالى از مسئوليت نمی‌مانند - سعى كنيد آن را با توجه به اهداف انقلاب و با رويكرد هدف‌هاى انقلاب ان‌شاءالله انجام دهيد.» (بيانات در آخرين ديدار رئيس‌جمهور و هيئت دولت دهم، ۹۲/۴/۲۳)