شایعه و حرف بی‎اساس، صحبتی است که پشت سر دیگران مطرح می‎شود و اغلب زندگی شخصی و خصوصی آدم‎ها را هدف قرار می‎دهد. صحبت کردن قدیمی‎ترین و متداول‎ترین روش برای تبادل عقاید و نقطه نظرات به حساب می‎آید اما گردهمایی چندنفره و صحبت کردن در خصوص آدم‎ها شرایط را برای طرح مسائلی باز می‎کند که گاه اشتباه بوده و اطلاعاتی رد و بدل می‎شود که به ضرر فرد موردنظر تمام می‎شود.

متأسفانه ماهیت شایعه و یا صحبت پشت سر دیگران طوری است که به سرعت منتقل می‎شود و اصلاً به یک اجتماع محدود، قانع نیست.

تأثیرات شایعه‎پراکنی در حوزه‎های مختلف چنان است که می‎تواند ملتی را از هم بپراکند، مسبب هتک آبروی شخصی شود و قطعاً چنان تنشی ‌به‌وجود آورد که مهار آن کار هر کسی نیست.

هرجا که انسان هست و زبانی وجود دارد شایعه هم به میان می‎آید و نقش خود را بازی می‎کند به‎طوری‎که کاملاً موذیانه وارد حوزه‌ی فکری آدم‎ها شده و آن را تحت‌تأثیر قرار می‎دهد.

شایعه ناشی از ضعف سیستم اطلاع‎رسانی است

«فرهاد طهماسبی» یک دکترای جامعه‎شناسی در گفت‎وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی لرستان، گفت: بحث شایعه و چگونگی به‎وجود آمدن آن به نظام خبررسانی و اطلاع‎رسانی نامطلوب برمی‎گردد، متأسفانه واقعیت این است که ما بیشتر از این‌که مایل باشیم اخبار صحیح را به اطلاع مردم برسانیم آنچه را که خودمان مایلیم به مخاطب القا می‎کنیم.

وی با اشاره به این‌که شایعه حتی گاهی می‎تواند روند زندگی یک جامعه را تغییر دهد، گفت: شایعه عموماً خبری را شامل می‎شود که چندان واقعی نیست و اغراق در آن گنجانده شده است و خیلی سریع بین همه انتقال می‎یابد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه‎های لرستان اظهار کرد: متأسفانه همه‌ی ما گاهاً آنقدر اخبار را غربال می‎کنیم که عملاً بازار شایعه داغ می‎شود و از کاه، کوهی بزرگ می‎سازد.

این جامعه‌شناس ادامه داد: اگر شایعه‎ای در جامعه رخ دهد ناشی از ضعف نظام اطلاع‎رسانی و خبررسانی است، باید برای ارائه و نشر اخبار از روش‎های نو و خلاقانه استفاده کرد.

طهماسبی اظهار کرد: شبکه‎ای مانند BBC با استفاده از روش‎های نو در خبررسانی با تظاهر به نشر اخبار صحیح سعی دارد خود را منبعی موثق معرفی کند و آنچه را که هدف خود است در قالب‎های پیچیده روانشناسی و سیاسی ترکیب و آن را به مخاطب القا کند.

وی تصریح کرد: شایعه، خبری است به‌طور کاذب گسترش یافته و امنیت روانی جامعه را مختل و چون واقعی نیست اجتماع را دچار شک و تردید می‎کند.

این مدرس دانشگاه‎های لرستان یادآور شد: به‎طور مثال زمانی‎که شایعه در خصوص کاهش و افزایش قیمت خودرو پراکنده می‎شود، رفتارهای مردم از جمله خرید و فروش اتومبیل مختل می‎شود و مردم نمی‎دانند چه کاری درست و چه کاری اشتباه است.

این دکترای جامعه‎شناسی خاطرنشان کرد: گاهاً سیستم‎های اطلاع‎رسانی ما نمی‎توانند مخاطب را اغنا کنند و یک‎طرفه به قاضی می‎روند و با پراکنده کردن یک شایعه، جامعه را در حوزه‎های مختلف شک می‎اندازند.

طهماسبی گفت: شایعه‌ی آرامش و آسایش روحی و روانی جامعه را به‎هم می‎زند و در نظام کاری اختلال ایجاد می‎کند و منجر می‎شود جامعه به سرمنزل مقصود نرسد.

وی افزود: شهروندان باید پیش از آگاهی از صحت و سقم هر خبری آن را پخش نکنند و مسئولان نیز باید با اطلاع‎رسانی و شفاف‎سازی در حوزه‎های مختلف از پراکنده شدن شایعه جلوگیری کنند.

ضعف در دین سبب شایعه‎پراکنی می‎شود

حجت‎الاسلام والمسلمین «عباس‎زاده»، معاون فرهنگی اوقاف و امور خیریه لرستان در این‌باره گفت: شایعه‎سازی در خیلی از موارد باعث هتک آبروی افراد می‎شود و خانواده‎ای را از هم فرومی‎پاشد، اشخاصی را تا حد مرگ می‎کشاند و شخصیت‏‎هایی را بی‎آبرو می‎کند.

وی با اشاره به این‌که قرآن و اسلام برای مسأله آبرو بسیار اهمیت قائل هستند و اجازه نمی‎دهند به سادگی آبروی شخصی تخریب شود، افزود: اگر شخصی عیب و نقصی دارد ما اجازه نداریم بدی‎هایش را نزد دیگران بازگو کنیم، چون در زندگی هر شخصی خطا وجود دارد و بدگویی از یکدیگر از منظر قرآن امری نهی شده است.

این کارشناس مذهبی تصریح کرد: شایعه باعث تشویش اذهان عمومی شده و سبب گسست اجتماع از یکدیگر می‎شود و امنیت را مختل می‎کند.

عباس‎زاده تصریح کرد: افراد منافق، دورو، حسود، کسانی‎که از یک فرصت به منافعی می‎رسند و افراد بی‎دین و تقوا به دنبال شایعه‎سازی و شایعه‎پراکنی هستند.

وی تصریح کرد: قرآن کریم می‎فرماید:«کسانی‎که دوست دارند زشتی‎ها و گناهان در میان مومنان اشاعه یابد به عذاب دردناکی در دنیا و آخرت گرفتار خواهند شد».

معاون فرهنگی اوقاف و امور خیریه لرستان با شرح داستانی از امام صادق(ع) مبنی بر عدم شایعه‎پراکنی در خصوص دیگران، ادامه داد: اسلام همواره به انسان توصیه می‎کند تا درباره‌ی آنچه به آن یقین و علم ندارد، زبان نگشاید چون گوش، چشم، دل و اندیشه آدمی مسئول خواهد بود.

افرادی که اعتماد به نفس کم دارند تحت‌تأثیر شایعه قرار می‎گیرند

«محمدعلی سپهوندی»، دکترای روانشناسی نیز در این باره به ایسنا گفت: در واقع انسان‎ها شایعه و خبری را که شنیده‎اند طوری تغییر می‎دهند که بتوانند آنچه را که می‎خواهند بگویند.

وی خاطرنشان کرد: شایعات در خیلی از موارد به بی‎اعتماری اقدامات افراد شده و در نهایت ممکن است خشونت‎آور باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان تصریح کرد: شایعه‎پراکنی در خصوص افراد سبب می‎شود که شخصیت وی آسیب ببیند و از طرفی بر تصویرسازی مردم از آن شخص تأثیر مستقیم دارد. شایعه یک مقوله اجتماعی و روانی با ابعاد و پیامدهای گسترده است که روی روان افراد به‌طور ناخودآگاه تأثیر دارد.

این مدرس دانشگاه لرستان خاطرنشان کرد: تأثیرپذیری از شایعات به تفاوت‎های فردی، اجتماعی و فرهنگی افراد و نوع شایعه بستگی دارد.

سپهوندی اظهار کرد: افرادی که اعتماد به نفس کمی دارند و از طرفی به هر دلیلی از منابع خبری موثق دور هستند بیشتر تحت‌تأثیر شایعه قرار می‎گیرند.

وی تصریح کرد: شایعه می‎تواند اضطراب، دلهره، ترس و ناامیدی در دل مخاطب ایجاد کند و از طرفی بی‎اعتمادی، بدبینی، سوءظن و سستی را در جامعه رواج می‎دهد.

برای آماده‎سازی افکار عمومی و آشنا کردن کردن مردم با اهداف و روش‎های رواج‎دهندگان شایعه، آگاه‎سازی اجتماعی از طریق رسانه‎ها، ایجاد فضای امن روانی و روحی در خانواده و جامعه، افزایش فضای اعتمادسازی بین مردم و مسئولان و... از جمله مواردی است که تا حد زیادی جلوی رواج این پدیده روانی اجتماعی را در جامعه می‎گیرد.

گزارش از «ساناز رباطی» خبرنگار ایسنای منطقه‌ی لرستان