آیا احتمال وقوع زلزله در دیگر استان‌های كشورمان به واسطه زلزله‌های اخیر، بیشتر شده است؟
پرسش‌هایی درباره زلزله‌های زنجیره‌ای اخیر
سال مار ایرانی‌ها لرزان می‌گذرد. حال مان بد نیست، اما كشورمان لرز گرفته است و هنوز یك ماه از آغاز سال جدید نگذشته كه چهار زلزله بزرگ استان‌های مختلف را تكان داده در برخی استان‌ها نیز زمین‌لرزه‌های كوچك به وقوع پیوسته است.
این همه تكان‌های ترسناك، مردم استان‌های دیگر را هم ترسانده و پرسش‌های زیادی درباره زلزله‌های زنجیره‌ای اخیر در ذهن آنها شكل گرفته است.
آیا این زلزله‌های كوچك و بزرگ نشان از وقوع زلزله‌ای دهشتناك دارد؟ آیا گسل‌های خطرناك فعال می‌شوند؟ نكند تكان‌های كوچك زمین، تهران را كه سال‌هاست همه از وقوع زلزله‌ای بزرگ در آن هراس دارند، بلرزاند؟ چه شده است كه طی ده روز اخیر هر روز بخشی از زمین كشورمان به لرزه درآمده است؟ این گزارش به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
به گزارش مركز لرزه‌نگاری، كشورمان دست‌كم روزی 30 بار می‌لرزد، اما مردم بیشتر این زلزله‌ها را احساس نمی‌كنند و بی‌خبر می‌مانند تا وقتی كه لرزش ناگهانی زمین غافلگیرشان كند مثل دشتی‌های بوشهر كه بیستم فروردین امسال زلزله‌ای به بزرگی 6.1 ریشتر زمین زیر پایشان را لرزاند، زلزله بزرگ بعدی كه پس از وقوعش، تقریبا همه خبرگزاری‌های دنیا درباره‌اش حرف زدند، دقیقا پس از یك هفته در سیستان و بلوچستان رخ داد و علت مطرح شدنش در سراسر دنیا بزرگای بی‌سابقه‌اش بود چرا كه در 50 سال اخیر وقوع زلزله‌ای با چنین بزرگایی در ایران بی‌سابقه بود و بیش از صد میلیون نفر، از هندوستان تا قطر، احساسش كردند.
كانون این زلزله در منطقه‌ای كم‌جمعیت بود و به همین علت تلفات جانی نداشت. سه روز بعد وقتی مردم آذربایجان شرقی از خوش‌شانسی هموطن‌هایشان در سیستان و بلوچستان ذوق كرده بودند، زلزله‌ای به بزرگای 4.9 خانه‌هایشان را تكان داد و آنها را به خیابان كشاند كه البته برخی منابع هم بزرگای آن را 5.2 اعلام كردند.
فردای همان روز، اهالی استان فارس زلزله‌ای 5 ریشتری و اصفهانی‌ها زلزله‌ای 4.1 ریشتری را تجربه كردند و حالا بعد از این همه تاب خوردن، فكر نمی‌كنید طبیعی باشد اگر مردم در سراسر كشور وحشت كنند و بخواهند بدانند كه آیا قربانیان بعدی زلزله آنها هستند؟
چه اتفاقی در حال وقوع است؟
«ترس مال آدم‌های عاقل است» این را دكتر مهدی زارع، معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه زلزله در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید و درباره علت زلزله‌ها توضیح می‌دهد: «صفحه زمین‌ساختی ایران بین صفحات زمین‌ساختی اوراسیا و عربی گیر كرده است. حركت صفحه زمین‌ساختی عربی از جنوب، به صفحه زمین‌ساختی ایران فشار میآورد و از آنجا كه صفحه زمین‌ساختی ایران به‌وسیله صفحه زمین‌ساختی اوراسیا در شمالش، تثبیت شده است یعنی نمی‌تواند حركت كند، دچار لرزش می‌شود. این لرزش و آزاد شدن انرژی از طریق گسل‌ها آزاد و به زلزله منجر می‌شود.»
برای تصور بهتر اتفاقی كه در حال وقوع است و به زلزله منجر شده تصور كنید كه صفحه زمین‌ساختی ایران، خودرویی است كه گوشه خیابانی پارك شده است. خودروی دیگری از پشت سر به این خودرو فشار میآورد. نام خودروی متخلف را بگذارید صفحه زمین‌ساختی عربی. اگر این خودروی متخلف زیادی قوی باشد، با هل دادن خودروی پارك شده می‌تواند آن را به سمت جلو حركت بدهد، اما خودروی پارك شده، زیادی بدشانس است، چون مقابل آن خودروی بزرگ‌تری پارك شده است به نام صفحه زمین ساختی اوراسیا.
با این اوصاف وقتی خودروی متخلف به خودروی پارك شده فشار میآورد، سپر خودروی پارك شده، جمع می‌شود و آسیب می‌بیند. این جمع شدن، زلزله است.
منتظر زلزله باشیم یا نه؟
حالا كه سر درآورده‌اید تقریبا چه اتفاقی در كشورمان در حال وقوع است، می‌شود آسان‌تر بحث كرد كه آیا احتمال وقوع زلزله در دیگر استان‌های كشورمان به واسطه زلزله‌های اخیر، بیشتر شده است یا نه؟
زارع در پاسخ به این پرسش می‌گوید: در مناطقی كه زلزله رخ داده است، همچنان امكان وقوع پس‌لرزه وجود دارد؛ به طوری كه پس از وقوع زلزله‌های با بزرگای 7 ریشتر، تا یك سال و زلزله‌های با بزرگای 6 ریشتر، تا 6 ماه، انتظار رخ دادن پس‌لرزه وجود دارد و به همین ترتیب هرچه بزرگای زلزله كمتر باشد، پس‌لرزه‌های بعدی در دوره زمانی كوتاه‌تری رخ‌می‌دهد.
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه زلزله درباره این‌كه آیا در نقاطی كه نزدیك به كانون زلزله نبوده‌اند، برای مثال پایتخت هم امكان زلزله وجود دارد یا نه توضیح می‌دهد: این مناطق ربطی به گسل‌هایی كه انرژی آزاد كرده است، ندارد و بنابر این زلزله‌های اخیر امكان وقوع زلزله در آنها را بیشتر نكرده است، اما مردم سراسر ایران باید همیشه آماده باشند، چون كشورمان بیش از 100 گسل لرزه‌خیز دارد كه هر كدام ممكن است دچار لرزش شود و بنابر این احتمال وقوع زلزله در هر نقطه از كشور كه روی گسلی لرزه‌خیز واقع شده، وجود دارد.
این نكته را دكتر نوربخش میرزایی، رئیس مركز لرزه‌نگاری نیز تائید می‌كند و شرح می‌دهد: ایران روزی 30 بار می‌لرزد، اما دقیقا نمی‌شود تعیین كرد كه در هر ساعت كدام نقطه از كشورمان می‌لرزد یا بزرگای زلزله‌ای كه در آن رخ دهد، چقدر خواهد بود.
او می‌افزاید: برای مثال هر لحظه امكان دارد زلزله‌ای در تهران رخ دهد، اما زمان آن نامعلوم است.
میرزایی البته تاكید می‌كند كه زلزله‌های اخیر هیچ ربطی به گسل‌های تهران ندارد، با وجود این همه كارشناسان نسبت به این‌كه پایتخت هم روی گسل‌هایی لرزه‌خیز قرار دارد، اتفاق نظر دارند و با توجه به این وضع به تهرانی‌ها و مردم دیگر استان‌ها هشدار داده می‌شود كه همیشه آماده و در شرایط ایمن باشند و راه‌های حفظ جان شان در برابر زلزله را بیاموزند، اما اطمینان داشته باشند زلزله‌های زنجیره‌ای اخیر در كشورمان كاملا تصادفی رخ داده است و جای نگرانی وجود ندارد.
مریم یوشی‌زاده / گروه جامعه