تبريز يكي از قديمي ترين مناطق ايران است و مجموعة آثار تاريخي و نشانه هاي باستان شناختي كه از محل هاي مختلف آن به دست آمده دلالت بر ديرينگي و قدمت تاريخي اين شهر دارد. ساركن « ساركن پادشاه آشور ۷۲۲-۷۵۰ » در كتبية خود از شهري به نام اوشكايا كه شايد همان اسكوي امروزي است و نيز از دژ و قلعة محكمي به نام تارويي ياد مي كند كه به احتمال زياد تبريز است.
گذشته از اين در يكي از كتبيه هاي سناخريت پادشاه آشور ( ۷۰۵-۶۸۱ ق . م ) از شهري به نام تربيس نام برده شده است كه پادشاه مزبور در آنجا معبدي به نام نركان ساخته بود . بعضي از مورخان تروياي معروف و تبريز را يكي مي پندارند. عده اي حتي اين شهر را همان سوز يا شوش قديم و عده اي ديگر آكراتا يا آماتاي ذكر شده در تورات فرض كرده اند . تعيين تاريخ دقيق پيدايش شهرنشيني در دشتي كه تبريز در آن قرار گرفته دشوار است.
شرايط اين دشت حاصلخيز به واسطة وجود دو رود آجي چاي و مهران رود، اقليم معتدل، موقعيت ارتباطي بسيار مناسب، وجود منابع زيرزميني غني و موقعيت مناسب استراتژيكي آن ، زمينة مساعدي براي تكوين و توسعة زندگي شهري فراهم آورده است . در دورة حكومت رواديان تبريز پايتخت آذربايجان شد و به علت موقعيت ممتاز جغرافيايي و نظامي خود بيشتر از ساير شهرها مورد توجه قرار گرفت. در سال ۳۴۰ هجري قمري از اتحاد سه گانة تبريز، اشنو ( اسند ، اسنق ) و دهخوارقان مملكت بني روديني به وجود آمد كه حكام آن قدرت و استقلال كامل داشتند و خلفاي بغداد از دخالت و نفوذ كمي در آن برخوردار بودند.
از قرن دهم ميلادي يا قرن سوم هجري به بعد نام تبريز در رديف شهرهاي بزرگ آذربايجان آمده است كه در آنجا همزمان با پيشرفت صنعت و تجارت علم و تمدن نيز شكوفا شده است. اهالي تبريز در سال ۶۱۶ هجري موفق شدند با دادن هداياي قيمتي و پول فراوان از هجوم مغولان به شهر و ويراني آن جلوگيري كنند.پس از حملة مغول به ايران براي اولين بار شهر تبريز به دستور آباقاخان (۶۸۰-۶۶۳ هجري قمري) پايتخت رسمي ايلخانان شد.
در سال ۶۵۸ هجري در دوران حاكميت آباقاخان در تبريز ، زندگي مدني و اقتصادي دوباره شكوفا شد . سلطان محمود غازان خان معروف ترين شاه مغول در ۶۹۴ هجري تبريز را مقر حكومت قرار داد و آن را به منتهاي درجة عظمت و بزرگي و آباداني رساند. پس از ايلخان مغول ، تبريز در عصر جلايريان و تركمانان آق قويونلو و قره قويونلو پايتخت ايران شد و در اين زمان (۸۷۰هجري) بود كه به دستور جهان شاه بن قره يوسف بن تركمان مسجد كبود (گؤي مسجد) بنا گرديد.
در سال ۹۰۶ هجري شاه اسماعيل صفوي (متخلص به ختايي) تبريز را پايتخت ايران كرد . در دوران صفوي شهر تبريز بارها ميدان جنگ ايران و عثماني شد . در آغاز حكومت قاجار بخصوص زمان فتحعلي شاه ، تبريز پايتخت دوم يا وليعهد نشين ايران شد و محل استقرار عباس ميرزا نايب السلطنه گرديد . در دورة استبداد صغير محمد علي شاه ، مردم تبريز به رهبري دو قهرمان ملي - ستارخان و باقرخان – پس از ماهها مبارزه و ستيز ، ابتدا تبريز و آذربايجان و سپس ايران را از چنگ استبداد رهايي بخشيدند.