188 سال پيش در روز 27 سپتامبر سال 1822 ميلادي ژان فرانسوا شامپوليون ، زبان شناس جوان 32 ساله فرانسوي پس از سال ها تحقيقات دشوار و بي وقفه به راز و رمز خط هيروگليف مصريان باستان پي برد و موفق شد مفهوم نشانه هاي اين خط باستاني را دريابد.
نام هيروگليف برگرفته از 2 كلمه يوناني «هئيرا تيكاس به معني مقدس» و «گلوفئين به معني حكاكي» است كه توسط آن يونانيان باستان نوشته هاي روي سطح بناهاي فراعنه را مي ناميدند.
آنها اين نشانه ها را نمادهاي مقدس محسوب كرده و تصور نمي كردند اين نشانه ها متون عادي زبان نوشتاري مصريان باستان باشند.
ژان فرانسوا شامپوليون در روز 23 دسامبر سال 1790 ميلادي در شهر فيژاك در استان لوت فرانسه متولد شده بود.او از يك نبوغ ذاتي در فراگيري زبان هاي كهن برخوردار بود و در همان اوان جواني جندين زبان كهن از جمله زبان قبطي مصر را فرا گرفت.
تمدن مصر شامپوليون را مجذوب كرده بود.لشكركشي ناپلئون بناپارت به مصر در سال هاي 1798 تا 1799 ميلادي موجب شد تا آثار باستاني مصر به كانون توجه دانشمندان آن روزگار مبدل شوند.
شامپوليون پس از سرنگوني ناپلئون از امپراتوري فرانسه و بازگشت سلسله بوربون ها به سلطنت فرانسه مورد بي مهري قرار گرفت و كرسي خود را در دانشگاه گرونوبل به عنوان استاد تاريخ از دست داد اما برادر بزرگش كه يك باستان شناس مشهور بود او را زير چتر حمايتش گرفت و ژان فرانسوا جوان توانست به لطف كمك هاي بي دريغ برادرش به تحقيقات خود ادامه دهد.
در سال 1798 ميلادي ، دانشمنداني كه همراه ناپلئون به مصر رفته بود و در دلتاي نيل در ناحيه اي به نام روزت موفق به كشف يك لوح سنگي از جنس بازالت سياه رنگ شدند كه بر سطح آن متني توسط راهبان شهر ممفيس در دوران سلطنت بطلميوس پنجم از سلسله فراعنه بطالمه مصر حك شده بود.
اين متن به 3 خط يوناني قديم ، دموتيك يك خط مصري جديدتر و هيروگليف خط مقدس مصريان باستان توسط راهبان ممفيس نوشته شده بود.
اين لوح با ارزش خيلي زود توسط درياسالار هوراشيو نلسون انگليسي كه در آن زمان با فرانسوي ها مي جنگيد از آنها ربوده شد و امروز در بريتيش موزئوم لندن از آن نگهداري مي شود.
لوح روزت كنجكاوي بسياري از دانشمندان از جمله شامپوليون جوان و يك فيزيكدان انگليسي به نام توماس يانگ كه 15 سال از شامپوليون بزرگتر بود را برانگيخته بود.
توماس يانگ به رمز خط دموتيك لوح روزت پي برد و متوجه شد برخي از نشانه هاي هيروگليف حاوي اسامي فراعنه است.
شامپوليون موفق مي شود به نسخه كپي شده از لوح روزت دست پيدا كند و به نوبه خود به مقايسه 3 خط موجود بر سطح لوح مي پردازد.
شامپوليون خواندن متن به خط يوناني كه برايش آسانتر بود را ترجيح مي دهد.
به زودي شامپوليون جوان از رقيب بزرگسال خود پيش مي افتد كه دليل آن آشنايي اش به فرهنگ مصر باستان و تسلط كامل بر زبان قبطي بود كه تا اندازه اي به زبان مصريان باستان نزديكتر است.
او متوجه مي شود در متن هيروگليف لوح روزت تعداد نشانه ها 3 برابر واژه هاي متن يوناني لوح است.شامپوليون كشف مي كند برخلاف تصور همگان نشانه هاي هيروگليف تنها يك خط نوشتاري نيستند بلكه مانند حروف الفبا داراي آوا هستند.
شامپوليون دانسته هاي خود را با يك متن خلاصه شده از يك معبد مصري مقايسه كرده و نام كلئوپاترا را در آن متن تشخيص مي دهد.
او در روز 22 سپتامبر سال 1822 ميلادي تصاويري را از يك باستان شناس دريافت مي كند و با تشخيص نام هاي رامسس و توتموزيس در آن تصاوير از صحت كشف خود آگاه مي شود.هيجان ناشي از اين كشف براي چند روز شامپوليون را از خود بي خود كرده و به حالتي شبيه كما فرو مي برد.
سرانجام او پس از 5 روز به خود آمده و در روز 27 دسامبر سال 1822 ميلادي خبر كشف راز و رمز خط هيروگليف را اعلام مي كند. اين خبر سروصداي زيادي را در محافل علمي آن روزگار ايجاد كرده و شامپوليون به شهرت فراواني دست مي يابد.
ژان فرانسوا شامپوليون ده سال پس از كشف راز خط هيروگليف در روز 4 مارس سال 1832 ميلادي در سن 42 سالگي دارفاني را وداع گفت ، بي آنكه فرصت يابد دستور زبان مصري و فرهنگنامه مصري كه به تاليف آنها پرداخته بود را به اتمام برساند.
به اين ترتيب ، در روز 27 سپتامبر سال 1822 ميلادي ژان فرانسوا شامپوليون ، زبان شناس جوان 32 ساله فرانسوي به راز و رمز خط هيروگليف مصرباستان پي مي برد.
كشف شامپوليون راه را براي مصرشناسان و باستاشناسان مي گشايد تا به تاريخ و تمدن مصرباستان و فراعنه پي برده و رازهاي اين تمدن غني باستاني را كشف نمايند.

بهرام افتخاري /جام جم