به گزارش شبكه اطلاع رسانی اجتهاد،‌ مدیر گروه معارف موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(س) درگفتگویی به مناسبت فتوای بدیع و راهگشای حضرت امام خمینی(س)درباره شطرنج با طرح این پرسش كه اگر ما نگاه فقه پویا را نداشته باشیم و فقط به آنچه كه از گذشته ها رسیده بدون تامل و اجتهاد و بدون توجه به مسایل جدید بپردازیم نتیجه چه خواهد شد؟ گفت: با این نوع نگاه، فقه با زندگی امروز تطبیق نمی كند و پاسخگوی نیازها فعلی نیست و كنار زده می شود و مسلمان ها برای رفع مسایل زندگی شان به سوی مكتب های دیگر گرایش پیدا می كنند.
حجت الاسلام والمسلمین مستوفی خاطرنشان كرد: در بیان دیدگاه های امام (س) پیرامون مباحث فقهی و بررسی فتاوای ایشان (مخصوصا فتاوایی كه در طول انقلاب اسلامی و سال های آخر عمر از ایشان صادر شد) به برخی نكات كه راهگشای مبانی ونگاه های حضرت امام است باید توجه داشت.
وی ادامه داد: مهمترین نكته ای كه در اندیشه امام وجود داشته این است كه امام اسلام را پاسخگوی همه ابعاد زندگی انسان و دینی برای همه زمان ها ومكان ها و می دانستند، نه برای دوره و شرایط خاصی.البته نه اینكه دیگران به این اندیشه معتقد نبودند اما حضرت امام خمینی(س)توجه ویژه ای به این امر داشتند.
مدیر گروه معارف موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(س)گفت:برخی دیدگاه ها در روشنفكران وجود دارد كه اسلام و مخصوصاً احكام آن را تاریخی و زمانی می دانند و یا برخی دیدگاه ها بین متدینین و معتقدین است كه پیاده شدن اسلام و احكام آن را تنها منحصر به دوران معصومین علیه اسلام می دانند و معتقدند اسلام تنها در زمان ظهور امام زمان می تواند محقق شود.
حجت الاسلام والمسلمین مستوفی افزود:این نگاه ها اسلام را به مسایل فردی وعبادی محدود و از دایره زندگی اجتماعی انسان در همه زمان ها و مكان ها خارج می كند، در حالی كه امام، اسلام را دینی برای همه ابعاد زندگی انسان و همه زمان ها ومكان ها می دانند. این نگاه موجب می شود كه هنگام فهم و دریافت احكام اسلامی پاسخگویی به نیازها مورد توجه قرار گیرد و فرد سعی كند پاسخ این نیازها و احتیاج ها را از اسلام به دست آورد.
حجت الاسلام والمسلمین مستوفی افزود: نكته دومی كه در نگاه حضرت امام(س) به مسایل فقهی وجود دارد توجه به روح و علل و فلسفه احكام است. حتی گاهی اوقات بعضی از بزرگان ما در فقه نیز احكام را به صورت سطحی نگاه می كنند و به روح اصلی حاكم به علت صدور احكام از سوی شارع دقت نمی كنند. مثلاً در بحث ربا وقتی كه كسی آن را خیلی سطحی نگاه كند برخی حیله هایی مطرح است كه مثلا با یك قوطی كبریت 100 هزار تومان را با 110 هزار تومان معامله می كنند و به این شكل ربا را حلال می كنند و فتوا به صحت آن می دهند اما اگر كسی به روح و علت حكم ربا توجه كند نمی تواند چنین فتوایی را مطرح كند. اگر ربا برای زندگی انسانی و اقتصاد و حركت جامعه مضر و زیان آور است تفاوت نمی كند كه ما به صورت صوری با یك قوطی كبریت مشكل آن را حل كنیم. امام هیچ گونه از این حیل ربا را نمی پذیرند و این بیشتر به خاطر دریافتی كه ایشان از روح و علت حكم ربا دارند است.
مدیر گروه معارف موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) در بیان جایگاه توجه به زمان ومكان در فقه حضرت امام(س) افزود: ایشان در صحبت ها و بیاناتشان فرمودند كه اجتهاد منوط به زمان ومكان است. یعنی یك موضوع در یك زمان ومكان حكمی دارد و همان موضوع و مساله در زمان ومكانی دیگر حكمی دیگر دارد. یعنی این دوعنصر می تواند در احكام تغییر دهد كه در این زمینه تا كنون بحث هایی زیادی انجام شده است.
وی با اشاره به لزوم توجه به اصلی و فرعی بودن مسائل ادامه داد: بعضی وقت ها هم ما از روایات و ادله احكام به سرعت رد می شویم و به بررسی دقیق آن نمی پردازیم و بین این روایات نكات اصلی و فرعی را تشخیص نمی دهیم. حضرت امام(س) به این مساله در فقه شان توجه داشتند و نكات اصلی و فرعی را در احكام مورد توجه قرار می دادند و روایات را در این زمینه با دقت بررسی می كردند. نمونه اش در بحث شطرنج است كه وقتی توجه به اصل مساله حرمت رِهان و مِیسِر(قمار) می گردد و روایات شطرنج با توجه به این مسئله مورد بررسی قرار می گیرد موجب می شود كه آن فتوا از ایشان صادر شود. در این زمینه نمونه های خوبی در فتاوای امام وجود دارد. خود حضرت امام در جواب نامه آقای قدیری كه پس از فتوای مربوط به شطرنج و آلات مشتركه موسیقی صادر شده بود مطلبی را می فرمایند كه آن مطلب همین توجه امام را نشان می دهد. ایشان دراین پاسخ كه در صحیفه امام،ج21،ص150 و 151 درج شده است می فرمایند:
لازم است از برداشت جنابعالي از اخبار و احكام الهي اظهار تأسف كنم. بنابر نوشته جنابعالي زكات تنها براي مصارف فقرا و سایر اموري است كه ذكرش رفته است و اكنون كه مصارف به صدها مقابل آن رسیده است راهي نیست و «رِهان» در «سَبْق» و «رِمایه» مختص است به تیر و كمان و اسب دواني و امثال آن، كه در جنگهاي سابق به كار گرفته مي‏شده است و امروز هم تنها در همان موارد است. و «انفال» كه بر شیعیان «تحلیل» شده‏ است، امروز هم شیعیان مي‏توانند بدون هیچ مانعي با ماشینهاي كذایي جنگلها را ازبین ببرند و آنچه را كه باعث حفظ و سلامت محیط زیست است را نابود كنند و جان میلیونها انسان را به خطر بیندازند و هیچ كس هم حق نداشته باشد مانع آنها باشد، منازل و مساجدي كه در خیابان كِشیها براي حل معضل ترافیك و حفظ جان هزاران نفر مورد احتیاج است، نباید تخریب گردد و امثال آن. و بالجمله آنگونه كه جنابعالي از اخبار و روایات برداشت دارید، تمدن جدید بكلي باید از بین برود و مردم كوخ نشین بوده و یا براي همیشه در صحراها زندگي نمایند.
وی ادامه داد: این توجه ایشان است كه ما احكام را باید با توجه به روح و علت اش ببینیم. احكام مطابق شرایط خاص صادر شده واگر ما در آن شرایط دقت نكنیم موجب اشتباه می شود. این حكم كه انفال برای شیعیان حلال است در قدیم ودر گذشته مانعی نداشته؛ فردی به جنگل می رفت و دو تنه درخت می برید و امكانات و شرایط فعلی وجود نداشت اما امروز با یك ماشین می توان كل جنگل را نابود كرد. آیا میتوانیم بگوییم آن چیزی را كه امام معصوم در آن زمان گفته این را هم شامل می شود؛ یا بحث معدن. زمان امام بحثی مطرح شد راجع به معادن مخصوصا معادن نفت كه در زیر زمین های خیلی افراد قرار دارد و آنها مالك آن زمین ها هستند. امام فرمودند آنچه كه مالكیت است عرفی است. عرفاً كسی كه این زمین را می خرد تا 10 متر بیست متر از عمق زمین را می تواند استفاده كند و به آنچه كه از 500 متر زیر زمین می گذرد این مالك، مالكیت ندارد و این ملاك احیا زمین و ارث بردن زمین نیست. این نگاه نشان می دهد كه روایات را باید با دقت بررسی كرد نه اینكه احكام را به بدون توجه به شرایط و اصول تعمیم دهیم.
حجت الاسلام والمسلمین مستوفی ادامه داد: حضرت امام(س) به جد به فقه سنتی یعنی فقه بر پایه قرآن و سنت و مبانی پذیرفته شده مورد قبول فقها در طول 1000 سال معتقد است. اما همین فقه سنتی را پویا می دانند. یعنی همین فقه با همین مبانی وقتی با این دقت ها تامل شود پویا خواهد بود یعنی پاسخگوی نیازهای روز خواهد بود. ثمره این نگاه امام خمینی(س) این است كه فقه را كه به تعبیر امام برای زندگی انسان است پاسخگوی مشكلات روز و جوابگوی نیازهای امروز می كند ومی تواند در شرایط مختلف نیازهای حقوقی واجتماعی ما را در مسایل اقتصادی، سیاسی، خانوادگی و تمام موارد حل كند. اما اگراین ما این نگاه را نداشته باشیم و فقط به آنچه كه از گذشته ها رسیده بدون تامل و اجتهاد و بدون توجه به این گونه مسایل بپردازیم نتیجه چه خواهد شد؟ چون با این نوع نگاه، فقه با زندگی امروز تطبیق نمی كند و پاسخگوی نیازهای فعلی نیست و كنار زده می شود و مسلمان ها برای رفع مسایل زندگی شان به سوی مكتب های دیگر گرایش پیدا می كنند.
وی در پایان گفت: درعین مزایایی كه برای اجتهاد پویا برشمردیم یكی از آفاتی كه می تواند داشته باشد این است كه شخص بدون تامل دقیق در منابع احكام یعنی كتاب و سنت به صرف دیدگاه های جدیدی كه در دنیا و دیگر مكتب ها مطرح شده بخواهد به روح و علل احكام و به كلیات دیدگاه اسلامی توجه نكند و احكام اسلام را به گونه ای تفسیر كند و در آنها تغیییر راه دهد كه مورد پسند و مورد خواست امروز باشد و بدون توجه به روایات و آیات خاص در آن زمینه و فقط تحت تاثیر تغییرات اجتماعی و تحولاتی كه در امروز و دنیای مدرنیته به وجود آمده بخواهد اظهار نظر كند. این شیوه موجب می شود آنچه كه به عنوان حكم جدید مطرح می شود دور از حقیقت اسلامی باشد. منبع: شبكه اطلاع رسانی اجتهاد