نقش خوش رویى و خوش زبانى در خانواده و روابط اجتماعى - بخش اول

راهکارهاى تحقق خوش رویى

از مسائلى که در روابط اجتماعى، جایگاه ویژه اى به خود اختصاص داده است، عوامل تأثیرگذار در محو تنش و ایجاد آرامش در زندگى اجتماعى است.

 

 چکیده

از مسائلى که در روابط اجتماعى، جایگاه ویژه اى به خود اختصاص داده است، عوامل تأثیرگذار در محو تنش و ایجاد آرامش در زندگى اجتماعى است. پژوهش پیش رو، به بررسى چگونگى تأثیر خوش رویى و خوش زبانى در روابط اجتماعى اشاره دارد و به اهمیت، نشانه ها، کارکردها و مهارت هاى هریک در احساس نشاط، امید و تلاش افراد جامعه پرداخته است تا از این طریق، بتواند زندگى آرامى را به ارمغان آورد. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفى ـ تحلیلى است که با تکیه بر منابع دینى و رویکرد برآمده از علوم معاصر به استخراج نتایج پرداخته است. یافته هاى تحقیق نشان مى دهد: خوش رویى با به کارگیرى مهارت چشمى و لبخند، کینه زدایى، پایان دادن به دشمنى، الفت و محبت، قرب به خدا و فرجام نیک را به دنبال دارد و خوش زبانى با مهارت تجسم پایان کار، مرور رفتار، بازى ارتباط، بهره مندى از شوخى، خاموش سازى و تقویت مثبت، مى تواند صفاى زندگى، امنیت، عزت و عاقبت به خیرى را به همراه داشته باشد.

 

مقدّمه

در منابع دینى، از خوش رویى به عنوان عاملى تأثیرگذار در آرامش و سازگارى اجتماعى، ازجمله خانواده نام برده شده است. این گفتار به موضوع خوش رویى و اهمیت و نقش آن در آرامش خانواده مى پردازد.

در پیشینه بحث، مرتضى حسینى در فصل ششم از اثر خویش با نام کارگزاران شایسته در اسلام»، به ویژگى خوش رویى و تأثیر آن در موفقیت کارگزار اشاره نموده است. همچنین در کتاب هاى اخلاقى به فضیلت خوش رویى و خوش زبانى به عنوان یک ویژگى مثبت اشاره شده است، اما پژوهشى که به این موضوع با رویکرد تبیین آثار و راهکارهاى آن پرداخته باشد، یافت نشد.

سؤال اصلى تحقیق: میان خوش رویى و خوش زبانى با سازگارى در خانواده و روابط اجتماعى چه ارتباطى وجود دارد؟

سؤالات فرعى تحقیق: 1. خوش رویى و خوش زبانى چه آثارى در زندگى اجتماعى دارد؟

2. براى تحقق خوش رویى و خوش زبانى از چه راه کارهایى مى توان بهره گرفت؟

الف. خوش رویى

در بیانات اهل بیت علیهم السلام عباراتى همچون وجهٍ منبسط»، البشر»، بشر حسن»، طلاقة الوجه» و البشاشة» به عنوان عبارات مترادف با خوش رویى به کار رفته است.

وجه منبسط» به چهره اى خالى از احتشام و عبوسى اطلاق مى شود (ابن منظور، 1300ق، ج 7، ص 295).

البشر» به معناى طلاقت و وجه منسبط است (همان، ج 4، ص 61) و قید حسن» به منزله تأکید در گشاده رویى و نیکویى آن است. در حدیثى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله خطاب به فرزندان عبدالمطلب آمده است: همانا شما نمى توانید با اموالتان همه مردم را بهره مند سازید. پس با آنان با گشاده رویى و خوش رویى مواجه شوید» (کلینى، 1365ق، ج 2، ص 103).

طلاقة الوجه» به معناى آشکارسازى سرور در چهره است (همان، ج 10، ص 229).

امام باقر علیه السلام در روایتى مى فرماید: مردى از امیرالمؤمنین علیه السلامدرباره برادران سؤال کرد و حضرت در پاسخ فرمودند: برادران دو دسته اند: یکى اخوان الثقه» و دیگرى اخوان المکاشره». آن گاه خانواده را از اخوان الثقه برشمردند و فرمودند: مال و جانت را در اختیار آنان قرار ده، با دوستانشان دوست و با دشمنانشان دشمن باش، اسرار و عیوبشان را فاش نکن و خوبى آنان را آشکار ساز. اما گروه دیگر (اخوان المکاشره) در حدّ اطمینان نیستند. پس، از همنشینى با آنان لذت ببر، ولى بیش از اینها انتظار نداشته باش. سپس حضرت فرمودند: آنچه آنان از گشاده رویى و شیرین زبانى به تو هدیه مى کنند، از آنان دریغ مدار» (همان، ص 249).

البشاشة» نیز به معناى طلاقت وجه استعمال شده است (همان، ج 6، ص 266).

امیرالمؤمنین على علیه السلام در حدیثى مى فرمایند: إِذَا لَقِیتُمْ إِخْوَانَکُمْ فَتَصَافَحُوا وَ أَظْهِرُوا لَهُمُ الْبَشَاشَةَ وَ الْبِشْرَ» (حرّعاملى، 1368، ج 12، ص 226)؛ هرگاه برادرانت را ملاقات کردى، با آنان مصافحه کن و سرور و گشاده رویى را در مواجهه با آنان آشکار ساز.

از بررسى معناى واژه هاى فوق در متون لغوى، استفاده مى شود که این واژه ها در عین تعدد، به معناى واحد پیراستن چهره از آثار گرفتگى و خشم و آرامش دادن آن با سرور و فرح به کار رفته است که در نوشتار حاضر، از آن با واژه هاى خوش رویى» و گشاده رویى» یاد شده است.

اهمیت خوش رویى

از توصیه هایى که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرموده اند، آن است که با برادران دینى با روى گشاده مواجه شوید. مردى خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آلهرسید و گفت: اى رسول خدا، مرا توصیه کن. پس حضرت در میان توصیه هاى خویش فرمود: با برادر خود با گشاده رویى مواجه شو» (کلینى، 1365ق، ج 2، ص 103).

وقتى با افراد جامعه دینى که از آنان به برادران دینى» تعبیر مى شود، باید با چهره اى باز و دور از گرفتگى و خشم و اندوه مواجه شد، حکم مواجهه در محیط منزل با همسر به خوبى روشن مى شود؛ زیرا روابط در میان اعضاى خانواده قوى تر و به دنبال آن، ضرورت محو تنش بیشتر احساس مى شود. در این میان، همسر نسبت به سایر اعضا از جایگاه مهم ترى برخوردار است. گشاده رویى نسبت به همسر تا جایى اهمیت پیدا مى کند که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله آن را یکى از حقوق زن بر همسر خود دانسته و فرموده اند: حق زن بر شوهرش این است که او را گرسنه نگذارد، بدنش را بپوشاند و با او ترش رویى نکند» (مجلسى، 1404ق، ج 100، ص 254).

بنابراین، بى جهت نیست که در روایات معصومان علیهم السلامگشاده رویى علامت ایمان (کلینى، 1365ق، ج 2، ص 226)، نیمى از عقل (مجلسى، 1404ق، ج 73، ص 60)، اولین عطیه الهى (تمیمى آمدى، 1366، ص 254) و آغاز نیکوکارى (کلینى، 1365ق، ج 2، ص 103) دانسته شده است.

خوش رویى آسان ترین و فراگیرترین هدیه اى است که مى توان به دیگران تقدیم کرد.

گشاده رویى و خوش رویى رفتار پسندیده و محبت آمیزى است که به آسانى صورت مى پذیرد و مستلزم رنج و رحمت نیست. امیرالمؤمنین علیه السلاممى فرماید: اولین عطیه و راحت ترین سخاوت خوش رویى است» (تمیمى آمدى، 1366، ص 245).

جذب دیگران، تنها با کمک هدایاى مادى نامحدود نیست و فرد با استفاده از اموال خود همواره قادر نیست دل آنان را به دست آورد. ضمن آنکه این نوع جذب کردن در مواردى منجر به آسیب تربیتى مى شود و فرد هدیه گیرنده را متوقع و خواهان رشوه بار مى آورد، اما مواجهه با دیگران با روى خوش ازآنجاکه کارى آسان و به راحتى قابل انجام است، محدود به حدّى نیست و مى توان از آن در موارد متعدد و نسبت به افراد متعدد استفاده کرد. ازجمله عطایایى که فرد همیشه مى تواند به همسر خود ببخشد و زیان آسیب هاى مادى را نیز به همراه ندارد، خوش رویى است. خوش رویى گنج بى پایانى است که محدودیت ندارد و فرد مى تواند همواره از آن استفاده کند و دل همسر را نیز نرم سازد.

همان گونه که پیش تر اشاره شد، امام صادق علیه السلاماز رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت کرده اند که آن حضرت خطاب به فرزندان عبدالمطلب فرمودند: شما هرگز نمى توانید با اموال خود همه مردم را بهره مند سازید، پس با آنان با گشاده رویى و خوش رویى تمام مواجه شوید» (کلینى، 1365ق، ج 2، ص 103).

آثار خوش رویى

1. کینه زدایى: کینه زدایى یکى از آثار معجزه آساى گشاده رویى است. برطرف ساختن کینه هایى که به تدریج در درون فرد رسوخ کرده، کارى بسیار سخت و گاهى غیرممکن است، اما مواجه شدن با روى گشاده، درمان کینه هاى سخت و دیرینه است.

امام کاظم علیه السلام در روایتى از رسول خدا صلى الله علیه و آلهمى فرمایند: خوش رویى کینه را مى زداید» (همان، ص 104).

حدیث فوق، خوش رویى را از عوامل کینه زدایى معرفى مى کند و در روایتى از امیرالمؤمنین علیه السلام، به عنوان بهترین عامل در زدودن کینه معرفى شده است: بهترین وسیله اى که مردم با آن دل هاى دوستان خود را به دست مى آورند و کینه ها را از دل هاى دشمنان خود مى زدایند، خوش رویى به هنگام مواجهه با آنان، پرسشى از حال آنان در غیاب و گشاده رویى در حضور آنهاست» (مجلسى، 1404ق، ج 75، ص 57).

2. پایان دادن به دشمنى: کارآمدى و تأثیر گشاده رویى منحصر به کینه هاى باطنى نیست، بلکه بالاتر از آن را نیز درمان مى کند؛ یعنى هنگامى که کینه به منصّه ظهور مى رسد و شکل دشمنى به خود مى گیرد.

گاه روابط اعضاى خانواده به قدرى تیره و تار مى شود که از کینه باطنى به دشمنى و نبرد رو در رو تبدیل مى شود. این موقعیت، موقعیتى بسیار خطرناک است که آبستن هر آسیبى در روابط خانوادگى است، اما همین موقعیت مخاطره آفرین و آتش پردامنه، با هدیه ارزان و مؤثر خوش رویى مهار مى گردد.

امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرمایند: خوش رویى تو آتش دشمنى راخاموش مى سازد»(کلینى،1365ق،ج2،ص103).

3. ایجاد الفت و محبت: بشاشت و گشاده رویى علاوه بر آنکه کینه و دشمنى را مى زداید، الفت و محبت دیگران را نیز جلب مى کند. بدیهى است که الفت و محبت از مهم ترین عواملى است که به سازش و آرامش همسران منجر مى گردد. در روایتى، بشاشت و گشاده رویى به عنوان بهترین عاملى معرفى شده است که مردم به وسیله آن مى توانند دل هاى دوستان خود را به دست آورند و کینه را از دل دشمنان خود دور نمایند (مجلسى، 1404ق، ج 75، ص 57). در این روایت، الفت که به معناى انضمام است (ابن فارس، 1411ق، ماده الف)، محصول گشاده رویى به شمار آمده است. بنابراین، خوش رویى به عنوان بهترین عامل جذب دل ها به افراد توصیه شده است، اما مواجهه با روى گشاده علاوه بر آنکه کمّیت جذب را افزایش مى دهد، کیفیت آن را نیز تحت تأثیر قرار مى دهد. نتیجه کیفى گشاده رویى با واژه حب» درآمیخته است.

امام باقر علیه السلام مى فرمایند: خوش رویى و گشاده رویى آوردگاه محبت است» (کلینى، 1365ق، ج 2، ص 103).

حب» به معناى وداد» و میل شدید است (مصطفوى، 1360، ج2، ص152). پس در کلمهمحبت»کیفیت و شدت دلبستگى مورد توجه است. در برخى روایات، هر دو جنبه کمّى و کیفى، محصول رفتار خوش رویى دانسته شده است.

امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرماید: گشاده رویى باعث دوستى خلق است» (نورى، 1408ق، ج 8، ص 454).

4. قرب به خداوند: نتایج و آثار خوش رویى منحصر در آثار اجتماعى نیست، بلکه مهم ترین محصول آن به خود فرد تعلق مى گیرد و این محصول، قرب و نزدیکى به خداوند است. ازآنجاکه حفظ پیوندهاى اجتماعى و ازجمله پیوند خانوادگى، از مهم ترین تأکیدات خداوند متعال است، فردى که با مردم و اعضاى خانواده با روى گشاده مواجه مى شود، به فرمان حضرت حق توجه کرده و زمینه تقرب خود را به او فراهم ساخته است.

امام باقر علیه السلام مى فرماید: گشاده رویى آوردگاه محبت و نزدیکى به خداى عزّوجل است و ترش رویى آوردگاه بغض و کینه و دورى از خداوند است» (همان، ص 453).

5. فرجام نیک: طلاقت وجه و خوش رویى بهره دنیوى و اخروى را براى فرد به ارمغان مى آورد و علاوه بر آنکه موجب مى شود زندگى دردنیا با شادکامى و آرامش و محبت همراه باشد، در آخرت نیز باعث حظ و بهره فراوان مى شود.

امام باقر علیه السلام فرمودند: شخصى به نزد پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله رسید و توصیه اى را درخواست کرد. حضرت به او فرمودند: غضب مکن. عرضه داشت: بیشتر بگویید: فرمودند: با برادرت با گشاده رویى مواجه شو و با رویى گرفته مواجه نشو؛ چراکه تو را از بهره دنیا و آخرت بازمى دارد (همان).

توجه به ویژگى ها و آثار مهم گشاده رویى موجب آن مى شود تا این سفارش ارزشمند اجتماعى اولیاى دین را بیش از پیش مورد توجه قرار دهیم. رفتارى که به آسانى انجام مى شود، همه افراد را دربر مى گیرد، کینه و دشمنى را مى زداید، محبت را جایگزین کینه مى کند و قرب به خداوند و در یک کلام خیر دنیا و آخرت را در بردارد، سزاوار بى اعتنایى و بى توجهى نیست.

راهکارهاى تحقق خوش رویى

1. الگوى ارتباط چشمى: اصل ارتباط چشمى، یکى از عناصر مهم تعامل میان فردى و گاهى ضرورى براى شروع تعامل اجتماعى است. این رفتار در هنگام گفت وگو، نشانه توجه و علاقه است و استفاده مناسب از آن مى تواند پیامدهایى تقویت کننده داشته باشد.

کلاتیک و دیگران (1975) در آزمایشى مصاحبه مانند، به مصاحبه گرها آموزش دادند هنگام مصاحبه، از روش هاى ذیل استفاده کنند:

1. مدام به مصاحبه شونده نگاه کنند؛

2. به طور متناوب به او نگاه کنند؛

3. اصلاً به او نگاه نکنند.

نتایج نشان داد: در زمانى که مصاحبه کننده به مصاحبه شونده نگاه نمى کرد، وى از جملات کوتاه ترى استفاده مى کرد و کمتر حرف مى زد. وقتى مصاحبه گرها مدام به مصاحبه شونده نگاه مى کردند، آنها تصور مى کردند مصاحبه گر به آنها خیلى توجه دارد و مصاحبه گرى را که اصلاً به آنها نگاه نمى کرد، فردى بى توجه مى دانستند. البته گاهى استفاده بیش از حد از نگاه، یا نگاه خیره، حمل بر تهدید مى شود و دیگران را ناراحت مى کند. در این گونه شرایط، ارتباط چشمى اثرات تنبیهى به همراه خواهد داشت (هارجى، 1377، ص 100).

در مواجهه فرزندان با پدر و مادر، امام صادق علیه السلام در حدیثى مى فرماید: هر کس به پدر و مادر خویش نگاه خیره اى داشته باشد، حتى اگر پدر و مادر به او ظلم کرده باشند،خداوندنمازاورانمى پذیرد»(کلینى،1365ق،ج2،ص349).

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: کسى که به مؤمنى نگاه ترسناک داشته باشد، خداوند در روزى که پناهى جز خدا وجود ندارد، او را در فضاى ترس قرار خواهد داد» (همان، ص 36).

ارتباط چشمى متعادل با اعضاى خانواده، به ویژه در هنگام سخن گفتن، عاملى مؤثر در تداوم ارتباط کلامى و نمونه اى بارز از خوش رویى محسوب مى شود.

2. لبخند: برخى از پژوهش ها نشان مى دهد که لبخندها تقویت کننده اند. شوالتر (1974) در جریان یک آزمایش، موفق شد تا با استفاده از لبخندهاى انتخابى، برخى از جملات عاطفى مصاحبه شونده ها را شرطى کند. در برخى از بررسى ها، ترکیبى از لبخندها و سایر تقویت کننده هاى غیرکلامى و کلامى مورد استفاده قرار گرفته اند. کرسنر (1958) با ترکیب کردن خنده و تکان دادن سر و اُهوم» گفتن آزمودنى ها را واداشت تا از کلمه مادر» بیشتر استفاده کنند (هارجى، 1377، ص 99). لبخند به عنوان یک تقویت کننده ژستى» نمونه اى از مهارت هاى خوش رویى در برابر همسر و دیگران است. رسول خدا صلى الله علیه و آله همواره از این مهارت در هنگام سخن گفتن استفاده مى کردند: کان رسول اللّه اذا حدث بحدیثٍ تبسّم فى حدیثه» (مجلسى، 1404ق، ج 16، ص 296).

امام باقر علیه السلام نیز تبسم در برابر برادر دینى را حسنه دانسته اند (کلینى، 1365ق، ج 2، ص 188).

شایان ذکر است که لبخندها همان گونه که مهربانى و تفاهم را منتقل مى سازند، گاهى نشانه تحقیر و تمسخر هم هستند. تعبیر این رفتارها، به ویژگى هاى بافتى از قبیل رفتارهاى ضمیمه رفتار موردنظر بستگى دارد (هارجى، 1377، ص 99). بنابراین، کاربرد این مهارت در برابر همسر نیازمند توجه به رفتارهاى ضمیمه نیز مى باشد تا مبادا لبخند به عنوان عامل تحقیر و تمسخر همسر محسوب شود. براى نمونه، لبخند زدن مداوم به همسر موجب مى شود تا او این عامل تقویت ارتباط را به مثابه عامل تمسخر و تحقیر تعبیر کند و از این رفتار ناخرسند گردد.

3. تکان دادن سر: تکان دادن سر نیز ازجمله ژست هایى است که معمولاً آن را به نشانه تصدیق، موافقت و تفاهم به کار مى بریم. فوربس و جکسون نیز بر تأثیرات تقویتى این ژست تأکید کرده اند. در اکثر تحقیقات صورت گرفته در این زمینه، تکان دادن سر و سایر تقویت کننده هاى کلامى و غیرکلامى با هم ترکیب شده اند. ماتاراز و نینس متوجه شدند تکان دادن سر توسط مصاحبه گرها باعث مى شود تا متوسط زمان صحبت مصاحبه شونده افزایش یابد (همان، ص 100).

این مهارت در هنگام سخن گفتن همسر، شاخصى براى توجه دقیق به او، تأیید گفته ها و دغدغه هاى وى و نشانه اى از خوش رویى با او به شمار مى رود.

ما به دو شیوه مى توانیم براى ابراز علاقه و اشتیاق نسبت به حرف هاى گوینده، از تکان دادن سر استفاده کنیم. اکمن و استر معتقدند: ما با کج کردن سر، علاقه مندى خود را نسبت به حرف هاى طرف مقابل ابراز مى کنیم. علاوه بر این، ما با تکان هاى سر، تمایل خود را براى ادامه صحبت نشان مى دهیم (همان، ص 60).

تکان دادن سر از آن جهت مطلوب است که نشانه توجه به گوینده است. امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرماید: پیامبر صلى الله علیه و آله هیچ گاه با کسى سخن نمى گفت، مگر اینکه با تمام پهناى صورت به او رو مى کرد؛ هیچ گاه از کسى رو برنمى گرفت، مگر زمانى که سخنش تمام مى شد؛ و با کسى مصافحه نمى کرد، مگر اینکه زمانى دست خویش را پس مى کشید که او دستش را پس کشیده باشد» (نورى، 1408ق، ج 8، ص 439).

4. حالات چهره: امام باقر علیه السلام در حدیثى، پس از آنکه اظهار سرور و گشاده رویى را زمینه محبت و قرب به خدا دانستند، فرمودند: گرفتگى چهره و اخم، پستى و دورى از خدا را به همراه مى آورد» (مجلسى، 1404ق، ج 75، ص 17).

چهره، اطلاعات فراوانى در خصوص حالات هیجانى دیگران به ما مى دهد. برخى از نظریه پردازان مى گویند: حالات چهره بعد از زبان، مهم ترین منبع اطلاعاتى است. شاهد این مدعا زمان و حجم کارهایى است که نویسندگان، نمایش نامه نویسان و سناریونویسان به توصیف جزئیات چهره شخصیت هاى موردنظر خود اختصاص داده اند. عده اى معتقدند: این حالات، هم فطرى و هم آموختنى هستند. اما برخى شواهد، از نظریه فطرى بودن حالات چهره حمایت مى کند؛ زیرا در فرهنگ هاى مختلف دنیا شاهد حالات چهره اى مشترکى هستیم؛ از قبیل بالا کشیدن یک یا هر دو ابرو، خمیازه کشیدن و جمع کردن لب ها، به ترتیب، نشانه نگرانى و تعجب، خستگى و اضطراب هستند.

وقتى بین حالات چهره و گفتار مغایرت وجود دارد، بیشتر به حالات چهره اعتماد مى کنیم نه به گفته هاى طرف مقابل (همان، ص 36).

به هر حال، بسیارى از نشانه هاى خوش رویى از طریق حالات چهره به دیگران و ازجمله به همسر ارائه مى شود. هنگامى که همسر ما شاد یا نگران باشد، ما مى توانیم با اتخاذ حالت چهره اى متناسب با آن موقعیت، در شادى او، خود را شاد نشان دهیم و در نگرانى اش، خود را سهیم بدانیم و سرانجام، با چهره اى خوش با او مواجه شویم.

5. آراستگى چهره: پیراستن و آرایش چهره نیز از مهارت هایى است که لازم است مورد توجه قرار گیرد و به عنوان نمودى بارز از خوش رویى ملحوظ گردد. فردى که با چهره آراسته با همسر خود مواجه مى شود، میزان علاقه مندى خود را به او نشان مى دهد و خاطرنشان مى سازد که براى او ارزش و احترام خاصى قایل است. هرچند با توجه به تفاوت هاى جنسیتى، تأکید بیشترى بر آراستگى زن در برابر شوهر صورت گرفته است، ولى مردان نیز بدین وسیله، به همسران خود ابراز توجه کرده، سلامت اخلاقى آنها را تضمین مى کنند. در روایتى آمده است: شخصى مى گوید: امام موسى بن جعفر7 را دیدم که خضاب کرده بود (موى سر و صورت را رنگ کرده بود). گفتم: فدایت شوم، خضاب کرده اى؟! فرمود: آرى، نظافت و آراستگى مردان از امورى است که بر عفت زنان مى افزاید و عفت زنان ازآن رو کاهش یافته است که شوهران آنها به سر و روى خود نمى رسند. سپس فرمود: آیا مایلى همسرت را در وضعیت نامناسبى از حیث نظافت و آراستگى ببینى؟ گفتم: نه. حضرت فرمود: پس در مورد همسرت نیز این را نپسند» (کلینى، 1365ق،ج5، ص 567).

ب. خوش زبانى

یکى از عوامل مؤثر در سازگارى و رفع تنش در کنار خوش رویى، این است که اعضاى خانواده به یکدیگر نه سخن ناپسند بگویند و نه ناپسند سخن بگویند. محتواى سخن و کیفیت اداى آن هیچ یک نباید ناپسند باشد. سخن باید طیب باشد. طیب نقطه مقابل خبیث است و گاهى در معناى آن توسعه داده مى شود و گفته مى شود: سخن پاک، یعنى سخنى که ناپسندى در آن نیست (ابن منظور، 1300ق، ذیل ماده).

 

منابع

ابن فارس احمد (1411ق)، معجم مقاییس اللغة، بیروت، دارالجبل.

ابن منظور، محمدبن مکرم (1300ق)، لسان العرب، بیروت، دارصادر.

تمیمى آمدى، عبدالواحدبن محمد (1366)، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامى.

حرعاملى، محمدبن حسن (1368)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت.

حسینى، مرتضى (1384)، کارگزاران شایسته در اسلام، قم، فرهنگ قرآن.

راوندى، قطب الدین (1407ق)، الدعوات، قم، مدرسه د امام مهدى.

صدوق، محمدبن على (1355)، عیون اخبارالرضا علیه السلام، تهران، کتابفروشى اسلامیه.

ـــــ (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین.

ـــــ (1361)، معانى الاخبار، قم، جامعه مدرسین.

کارنگى، دوروتى و دیل کارنگى (1376)، آیین همسردارى، ترجمه مهستى شهلائى، تهران، نقش و نگار.

کلینى، محمدبن یعقوب (1365ق)، الکافى، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

مجلسى، محمدباقر (1404ق)، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا.

مصطفوى حسن (1360)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نورى، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسة آل البیت.

هارجى، اون (1377)، مهارت هاى اجتماعى در ارتباطات میان فردى، ترجمه خشایار بیگى، تهران، رشد.

 

على حسین زاده: استادیار دانشگاه کاشان.

معرفت - سال بیست و دوم ـ شماره 192

ادامه دارد...