مهم‌ترين نكته در مورد تأليفات «فاضل مقداد» آن است كه قرآن به عنوان مهم‌ترين و اصلی‌ترين منبع فقه استدلالی و احكام شرعی مورد استفاده قرار گرفته است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، 603 سال پيش 26 جمادی الثانی سال 826 هجری قمری، « شيخ جمال‌الدين مقداد حلی اسدی» فقيه، عالم و محقق گرانقدر شيعه مذهب در نجف اشرف در گذشت.
شيخ جمال الدين در ميان علما و فضلای حله به «فاضل مقداد» مشهور بود. او از پرورش يافتگان و شاگردان برجسته شهيد اول؛ «محمدبن مكی» به شمار می‌رفت. فاضل مقداد در تكميل و تغيير مبانی فقهی استاد خود كتاب‌های متعدد نوشت. وی ازفقيهان عالی‌مقام شيعی است كه همگان از او با احترام ياد كرده‌اند. «آيات‌الاحكام» و «آداب حج» از آثار فاضل مقداد است.
زمان تولد فاضل مقداد مشخص نيست و محل تولدش حله قريه «سيور» و مزارش همان‌طور كه ذكر شد نجف اشرف يا «مقداديه» است. از اساتيد وی می‌توان از عالمان بزرگی چون فخرالمحققين، سيدضياءالدين و عبدالله الاعراجی، سيدعميدالدين و... نيز نام برد.
شاگردان وی اشخاصی چون عبدالله مقداد، علی‌بن عبدالعالی الميسی العاملی، حسن‌بن راشد، محمدبن شجاع القطان الانصاری(ابن قطان) و علی تولينی نحاريری عاملی بودند. «نضدالقواعد» (قواعد فقهيه)، «كنزالعرفان فی فقه القرآن»، «ارشادالطالبين الی نهج المسترشدين»، «اللوامع الالهيه فی مباحث الكلاميه» و «التنقيح الرائع» از جمله آثار اين عالم شيعی است.
دانشمند محقق و پژوهشگر ژرف‌انديش؛ فاضل مقداد، صاحب نظری توانا در كلام، فقه، اصول، معانی، بيان، قرآن، حديث و منطق بود و دارای تأليفات ارزشمندی است كه نزد دانشمندان شيعه و سنی شهرت دارد. گرچه از شرح حال اين عالم بزرگ كه در قرن نهم هجری می‌زيسته مطالب زيادی در دست نيست، اما شهرت تأليفات متعددش در اقصی نقاط كشورهای اسلامی و تعظيم دانشمندان بزرگ در برابر مقام شامخ علم و فضيلت وی گويای علو مرتبت و عظمت اوست.
فاضل مقداد كه به اعتبار محل تولدش به «فاضل سيوری» نيز معروف بوده و گاه به القاب «مشهدی» و «غروی» نيز خوانده می‌شد، پس از گذراندن مقدمات علوم اسلامی در حله و بغداد برای تحصيلات عالی فقه و اصول و كلام، به نجف اشرف رفته و پس از چندی تلاش و كوشش مثال زدنی به درجه اجتهاد نائل آمد و متصدی مقام مرجعيت شد.
| زمان تولد فاضل مقداد مشخص نيست و محل تولدش حله قريه «سيور» و مزارش همان‌طور كه ذكر شد نجف اشرف يا «مقداديه» است. از اساتيد وی می‌توان از عالمان بزرگی چون فخرالمحققين، سيدضياءالدين و عبدالله الاعراجی، سيدعميدالدين و... نيز نام برد |
وی از مشهورترين شاگردان و تربيت يافتگان مكتب فقهی شهيد اول بود، به طوری كه بسياری از آثار خود را در شرح و تكميل آرا و نظرات فقهی شهيد اول به رشته تحرير درآورده است. دست‌آوردهای تحقيقاتی و پژوهشی اين فقيه وارسته و مجتهد فرزانه از منابع معتبر و مهم فقهی، قرآنی، ادبی، و روايی است و در طول تاريخ مورد استفاده عالمان و فقيهان بسياری بوده است.
فاضل سيوری توانست در علم كلام پژوهش‌های فراوانی از خود به جای گذارد و اركان اين علم را استوار و در تهذيب و تنقيح آن از افكار نادرست، گام‌های مؤثری بردارد. مهم‌ترين نكته در مورد تأليفات اين فقيه وارسته آن است كه قرآن به عنوان مهم‌ترين و اصلی‌ترين منبع فقه استدلالی و احكام شرعی مورد استفاده قرار گرفته و كتاب «كنزالعرفان فی فقه القرآن» وی كه به آيات‌الاحكام پرداخته است از مشهورترين كتاب‌های فقهی و قرآنی قرون اخير است.
شنيدن سخن ديگر عالمان در تمجيد از مقام شامخ فاضل مقداد شايد گوياترين معرف شخصيت اين فرزانه ناشناخته باشد. محقق تستری، محدث نوری، محمدباقر خوانساری، شيخ عباس قمی و محمدعلی مدرس او را فاضل، فقيه، متكلم دقيق، دانشمند، هوشمند، جمال دين و پژوهشگری محقق معرفی كرده‌اند.
از جمله آرای فقهی فاضل مقداد می‌توان به مسئله «عقد صلح» اشاره كرد، اين عالم بزرگ مى‌گويد: « عقدصلح براى قطع نزاع تشريع شده و اين غايت اين عقد است كه غالبا به همراه آن است، چه خصومت پيشينى وجود داشته باشد و يا وجود نداشته باشد، بلكه مقدر باشد، به گونه‌اى كه اگر عقد صلح نباشد خصومت به وجود مى‌آيد؛ مانند صلح بر عين مجهول، كه اگر عقد صلح محقق نشود غالبا نزاع به وجود مى آيد».
| به نظر فاضل مقداد، عقدصلح براى قطع نزاع تشريع شده و اين غايت اين عقد است كه غالبا به همراه آن است، چه خصومت پيشينى وجود داشته باشد و يا وجود نداشته باشد، بلكه مقدر باشد، به گونه‌اى كه اگر عقد صلح نباشد خصومت به وجود مى‌آيد؛ مانند صلح بر عين مجهول، كه اگر عقد صلح محقق نشود غالبا نزاع به وجود مى آيد |
اين كلام در اين صراحت دارد كه مقصود از عدم سبق خصومت تنها فرضى است كه اگر عقد صلح منعقد نشود، خصومت غالبا به وجود خواهد آمد و اين همان خصومت متوقع و محتمل است. پس مى‌توان گفت فاضل مقداد صلح ابتدایى را كه عارى از خصومت محقق و متوقع است، نپذيرفته است.
«النافغ يوم الحشر» كه شرح «باب حادی عشر» علامه حلی (متوفی 726 هـ ق.) است از جمله آثار كلامی فاضل مقداد است. شرح‌های بسيار بر باب حادی عشر علامه حلی نوشته شده است كه از ميان آن‌ها، شرح فاضل مقداد، بيش از ديگر شرح‌ها، مورد توجه اهل علم و تدريس در حوزه‌های علميه قرار گرفته و بارها چاپ شده است. از اين شرح، ترجمه‌های متعددی به فارسی صورت گرفته كه معروف‌ترين آن‌ها، «الجامع فی ترجمة النافع» است كه توسط «محمدعلی حسينی شهرستانی» (متوفی 1344 هـ ق) انجام شده است. هم‌چنين اين شرح به زبان انگليسی برگردانده شده، كه در سال 1928 ميلادی در شهر لندن چاپ شده است.
كتاب «ارشاد الطالبين» كه شرح «نهج المسترشدين» نوشته علامه حلی است ديگر اثر كلامی فاضل مقداد است. اين اثر كلامی در سال 792 (هـ ق) به پايان رسيده است. اين كتاب يكی از منابع كتاب «اثبات الهداة»، نوشته شيخ حر عاملی و كتاب «بحار الانوار» نوشته علامه مجلسی است.*
* منابع: پايگاه‌های اطلاع‌رسانی تبيان، فقه اسلامی، صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران و مركز جهانی اطلاع‌رسانی آل‌البيت.