«اميد» روندي فعال و آموختني است؛ شيوه‌اي از انديشيدن است كه رفتارهاي خاصي به دنبال دارد.
اميد مانند بذري است كه در ذهن كودك كاشته مي‌شود و با رشد كودك رشد مي‌كند. هرچند اميد بخشي از روند طبيعي رشد كودكان است اما شرايط محيط و رفتار افراد موثر در زندگي كودك مي‌تواند رشد اميد را متوقف يا تقويت كند.در حقيقت بعضي شرايط و فضاها براي شكوفايي اميد مناسب هستند و متاسفانه برخي شرايط و فضاها اميد را بيمار و رشد آن را متوقف مي‌كنند.
پژوهشگران معتقدند رشد اميد از 3 ماهگي شكل مي‌گيرد كودك با اشاره‌كردن به شيء دلخواه، در واقع هدفي را تعيين مي‌كند و اين شكل‌گيري هدف در واقع زيربناي اميد است. بدون ترديد براي داشتن فرزندان اميدوار، ابتدا بايد پدر و مادرها با اميد بينديشند. در واقع يكي از مهم‌ترين قدم‌هايي كه مي‌توانيد در راه پرورش اميد در فرزندتان برداريد، پرورش اميد در خودتان است. دليل اين امر نيز ساده است، چرا كه از آغاز هوشياري كودك، پدر و مادر مهم‌ترين تاثير را در افكار و رفتار وي دارند و كودك دائما در پي تاييد پدر و مادرش است. كلام پدر و مادر ملكه ذهن كودك مي‌شود، جزئي از زبان او مي‌شود و عاقبت، اميدواري يا نوميدي كودك را شكل مي‌دهد.
پس مي‌توان گفت بزرگسالان پراميد، تفكر پراميد را به كودكانشان منتقل مي‌كنند. برعكس اين قضيه نيز درست است؛ يعني بزرگسالان كم‌اميد، پيام‌هاي منفي به كودكان مي‌دهند و روحيه مثبت آنها را تضعيف مي‌كنند. گاه تفكر كم‌اميد، از يك نسل به نسل ديگر منتقل مي‌شود. برخي از والدين به طور ناخواسته پيام‌هاي يأس‌آوري را به فرزندان خود منتقل مي‌كنند. پيام‌هايي چون، اميدي به آينده ندارم، در زندگي به جايي نمي‌رسم، نه، نمي‌توانم و... كه اين عبارات يأس‌آور موجب مي‌شوند كه فرزندان نيز در راه رسيدن به هدف، انرژي كافي نداشته باشند. پس به اين دليل كه شما سرمشق فرزندانتان هستيد و به آنها ياد مي‌دهيد كه چگونه با خود حرف بزنند؛ بهتر است پيام‌هاي نااميدكننده خود را تغيير دهيد و الگوي جديدي براي فرزندانتان بشويد.
«اميد» در زمينه‌هاي مختلف زندگي فرزندان
معمولا زمينه‌هاي مهم زندگي كودكان به خصوص در سنين 6تا12 سالگي شامل تكاليف مدرسه، خانواده، بازي و سرگرمي، ايمني، تندرستي و امور معنوي است. براي تقويت «اميد موثر» مي‌بايست مشكلات متعارف كودكان را در زمينه‌هاي يادشده بررسي كنيم. همچنين لازم است اهداف مناسبي را تعيين كرده و فراموش نكنيم اين اهداف براي فرزندمان به اندازه كافي جذاب باشد تا دستيابي به آنها موجب تقويت اميد در او بشود. به عنوان نمونه مشكلات معمول در كودكان در اين سنين در زمينه آموزشي عبارتند از: بي‌علاقه‌بودن به مدرسه، انجام‌ندادن تكاليف درسي و گرفتن نمره‌هاي پايين. بايد توجه داشت اين مشكلات مي‌توانند علل گوناگوني داشته باشند. ممكن است فرزندتان به آموزگارش علاقه نداشته باشد و يا با همكلاسي‌هايش ناسازگار باشد. لازم است ابتدا دلايل اصلي مشكل را پيدا كنيد مثلا اگر فرزندتان رابطه خوبي با همسالانش ندارد به او كمك كنيد تا رابطه اجتماعي‌اش را بهتر كند و به او نشان دهيد كه مشكلاتش براي شما مهم است.
همچنين مشكلات خانوادگي شامل جر و بحث كودك با پدر و مادر و خواهر و برادر، بي‌اعتنايي يا خودداري از انجام كارهاي خانه و دوري‌گزيدن از ساير افراد خانواده است. در اينجا هم علل مسائل خانوادگي مي‌تواند گوناگون و فراوان باشد اما يك دليل شايع، خشم كودك است. پرداختن به علت خشم به اندازه درمان رفتار خشم‌آلود مهم است. براي درك علل خشم، بايد با روي باز به سخنان فرزندتان گوش دهيد.
اگر نگراني‌هاي او ناشي از مشكلات خانوادگي است، بهتر است از يك مشاور خانواده كمك بگيريد. مشكل ديگري كه در زمينه خانواده ديده مي‌شود، مقاومت فرزندان در برابر انجام وظايفي است كه برعهده آنان گذاشته مي‌شود. براي حل اين مشكل نيز مي‌توانيد گام‌به‌گام پيش برويد. ابتدا وظايف ساده و كوچك را به او محول كنيد چرا كه اين خود يك هدف محسوب مي‌شود و در ضمن فرصتي براي تقويت اميد در فرزندتان است. در زمينه معنوي نيز مي‌توان گفت اهميت امور معنوي براي فرزندتان، به تربيت شما بستگي دارد. اگر معنويات در زندگي شما بي‌اهميت باشد براي فرزندتان هم همين‌طور خواهد بود. به هر حال مهم است كه شما بتوانيد به پرسش‌هاي معنوي فرزندتان پاسخ بدهيد. با تعيين هدف‌هايي نظير تعيين‌وقت دعا و عبادت، خواندن كتاب‌هاي ديني و يادگيري درباره اديان جهان به فرزندتان كمك كنيد تا در زمينه معنوي، به رضايت‌خاطر بيشتري برسد چرا كه اعتقاد معنوي فرزند شما در مقاومت وي در برابر مشكلاتش در آينده بسيار موثر است.
گام‌هاي اساسي پرورش «اميد» در فرزندان
- به فرزندتان انرژي بدهيد
هرچه فرزندتان سالم‌تر و سرحال‌تر باشد، انرژي بيشتري براي رسيدن به اهدافش دارد. شما به عنوان پدر و مادر از چند طريق مي‌توانيد تشخيص دهيد كه فرزندتان سالم و سرحال است؛ مثلا دقت كنيد آيا فرزند شما با شور و شوق از خواب بيدار مي‌شود يا با بي‌حالي؟ آيا زماني كه مسافت كوتاهي مي‌دود از نفس مي‌افتد و يا همواره با پيشنهاد شما براي بازي در فضاي باز مخالفت مي‌كند؟ اصولا اين‌گونه رفتارها نشانه كمبود انرژي جسماني كودك شماست. اگر فرزندتان از نظر جسماني ضعيف باشد، طبيعتا انرژي لازم براي انجام كارهاي روزانه را نخواهد داشت و در نتيجه به سختي مي‌تواند در راه رسيدن به اهداف تازه با شور و شوق بكوشد.
- فرزندتان را فعال كنيد
برخلاف تصور عموم، فعاليت، شخص را خسته نمي‌كند. مثلا ورزش، انسان را سرشار از انرژي مي‌كند. البته كودك يا نوجوان خموده باور نمي‌كند كه ورزش موجب افزايش انرژي جسماني و ذهني‌اش مي‌شود در نتيجه لازم است او را به شوق بياوريد. شما مي‌توانيد همراه با فرزندتان ورزش كنيد، با او راه برويد، دوچرخه‌سواري كنيد و يا فوتبال و بسكتبال بازي كنيد. يكي ديگر از راه‌هاي تشويق فرزندتان به ورزش، شركت‌كردن در ورزش‌هاي گروهي است كه موجب مي‌شود سطح انرژي فرزندتان بالا رود و در ضمن همكاري و ساير ارتباط‌هاي اجتماعي را در كنار ديگران بياموزد و موجب افزايش اميد در او مي‌شود.
- از نسبت دادن صفات منفي بپرهيزيد
يكي از منابع عمده سخنان منفي، خانواده است. مثلا خواهر و برادرها روي هم اسم مي‌گذارند. اگرچه ممكن است اين رفتارها در ظاهر فراموش شود ولي گاه آثار عميق بر كودك مي‌گذارند. در اين ميان از همه بدتر عناويني است كه پدر و مادر هنگام تنبيه كودك به او مي‌دهند. همسالان و همبازي‌هاي كودك نيز مي‌توانند منبع صفات منفي باشند. نسبت‌دادن صفاتي چون خيكي، كوتوله، دراز، لاغر، عينكي و... موجب تخليه انرژي ذهني مي‌شود و كودك اعتماد به‌نفس خود را براي پيگيري هدف خود (حتي اهداف به ظاهر ساده) از دست مي‌دهد. لازم است پدر و مادرها دقت كنند كه لباس، مدل مو، كفش و كيف مدرسه و ساير وسايل فرزندشان انگشت‌نما نباشد. نيازي هم نيست چيزهاي گران بخريد فقط توجه داشته فرزندتان تميز و مرتب باشد و لباس‌هايش زيادي بزرگ يا كوچك نباشد.
- فرزندتان را بجا تحسين كنيد
يافته‌ها نشان مي‌دهند كودكاني كه براي رفتار خوبشان پاداش مي‌گيرند، آنچه را از آنها انتظار مي‌رود به سرعت مي‌آموزند اما اگر به رفتار مطلوب كودك بي‌اعتنايي شود، كودك از آن رفتار دست مي‌كشد. بنابراين براي دستيابي به بهترين نوع يادگيري، لازم است فرزندتان را تشويق كنيد و او را در آغوش بكشيد.
برخي از پدران و مادران نسبت به رفتار خوب و موفقيت فرزندشان بي‌تفاوت هستند اما همين پدر و مادرها با مشاهده كوچك‌ترين اشتباهي، بي‌درنگ فرزندشان را مورد انتقاد قرار مي‌دهند. اين‌گونه رفتارهاي نامتعادل، باعث كم‌اميدي فرزندان مي‌شود. پس رفتارتان را بررسي كنيد و اگر لازم است، تغييراتي در آن بدهيد. در واقع هر بار كه فرزندتان را تحسين مي‌كنيد و محبت و سربلندي‌تان را نشان مي‌دهيد، به نيروي اراده و اميدواري او مي‌افزاييد.
- به فعاليت‌هاي فرزندتان، علاقه نشان بدهيد
بيشتر اوقات، پدر و مادرهاي گرفتار فرصت كافي براي فعاليت‌هاي كودكانشان ندارند اما لازم است در مواقع مناسب، براي تشويق فرزندتان حضور داشته باشيد، درباره كارهايش بپرسيد، نكاتي را براي پيشرفت او پيشنهاد كنيد و انتقاد و تحسين را در كنار هم به كار ببريد. شركت در فعاليت‌هاي فوق برنامه مدرسه براي پرورش اميد فرزندتان مهم است. فرزند شما به تشويق‌تان نياز دارد تا به اين فعاليت‌ها علاقه‌مند باقي بماند. زماني كه فرزندتان متوجه شود كه شما به فعاليت‌هاي او علاقه داريد، احساس اطمينان و غرور بيشتري مي‌كند و اطمينان و غرور، از ويژگي‌هاي پراميدبودن است. فراموش نكنيد كه كودكان حتي وقتي به نظر مي‌رسد كه بزرگ شده‌اند، موجودات حساسي هستند.