چهارشنبه سوري شبي است كه از رسوم كهن آن امروزه فقط عنوان آتش بازي به جا مانده است؛ البته آن هم نه بوته‌هايي كه مانند ايام قديم از روي آن بپرند و سرخي روي از آن طلب كنند بلكه ميدان جنگي ايجاد شده كه هر دم صداي مهيب انفجار از آن به گوش مي‌رسد.
‌متاسفانه مراسم چهارشنبه سوري در دهه اخير به سمت خشونت پيش رفته است و از يك مراسم سنتي به يك ناهنجاري اجتماعي كه سلامت روح و جسم مردم را به‌خطر مي‌اندازد، تبديل شده است.
هر ساله با آغاز اسفند، تب و تاب فرارسيدن سال نو همه را فرا مي‌گيرد. در اين ميان، آنچه بيشتر ذهن جوانان را به خود مشغول مي‌كند، برگزاري مراسم چهارشنبه سوري است. همه ما دست‌كم براي يك بار هم كه شده، بوته‌اي روشن كرده و از روي آتش پريده‌ايم.
اما در چند سال گذشته، اتفاقاتي در مراسم اين شب به ياد ماندني رخ داده است كه بحث درباره آن را ضروري مي‌نمايد.
پرتاب مواد محترقه و زدن ترقه، شوق و شور وصف‌ناپذيري را در ميان كودكان و نوجوانان ايجاد مي‌كند و همين هيجان است كه باعث مي‌شود گاهي عده‌اي از آنان دور از چشم خانواده به صورت پنهاني‌ به ساخت يا خريد مواد محترقه‌اي اقدام كنند كه به علت آشنا نبودن با طرز استفاده و نگهداري اين مواد، همواره خطرات و حوادثي در پي‌داشته است.
آمار سال‌هاي گذشته نشان داده است بيشترين گروه آسيب ديده در حوادث چهارشنبه سوري گروه سني 15 تا 24 سال با فراواني بيشتر در گروه سني 16 تا 19‌سال بود و پس از آن، گروه سني 8 تا 15 سال و 34 تا 38‌سال است. اين آمارها نشان مي‌دهد مردان 80 و زنان 20 درصد از آسيب‌ديدگان را تشكيل مي‌دهند و سوختگي درجه يك در مناطق شهري با بيش از 90 درصد حوادث، بيشتر در كوچه‌ و خيابان به وقوع پيوسته است. 5/63 درصد حوادث سال گذشته در حين بازي با مواد محترقه اتفاق افتاده بود. متاسفانه 5/26 درصد از مصدومان را عابران پياده و در حين عبور از كنار مواد محترقه و 1/6 درصد آسيب‌ديدگان را مردم تماشاگر مراسم چهارشنبه سوري تشكيل داده است.
هر چند سال 86 دانش‌آموزان گروه‌ درگير غالب بوده‌اند، اما به لحاظ كنترل مناسب، كمترين حوادث در دبستان‌ها و مراكز آموزشي رخ داده است.

رو به بهبود
شب چهارشنبه آخر سال، يكي از دغدغه‌هاي ايمني كلانشهرها بويژه تهران است و مسوولان در جهت كاهش حوادث احتمالي چهارشنبه سوري تدابيري مي‌انديشند.
با تبليغات گسترده رسانه‌ها و پيگيري نيروي انتظامي، آمارها نشان مي‌دهد ميزان ترقه بازي و تلفات ناشي از آن نسبت به سال‌هاي گذشته كاهش يافته است.
شب چهارشنبه آخر سال 84 طبق گزارش‌هاي آتش‌نشاني تهران 9 نفر مصدوم شدند و حدود 139 مورد آتش‌سوزي رخ داد. اما سال 86 با 5 مصدوم و آتش‌سوزي‌هايي با خسارت‌هاي پايين، كم‌خطرترين چهارشنبه آخر سال طي 6 سال گذشته بوده است.
طبق اعلام وزارت بهداشت، تعداد كل مصدومان چهارشنبه سوري سال گذشته 306 نفر بوده كه 55 درصد نسبت به سال قبل كاهش داشت.
در اين ميان استان تهران كه مديريت بحران استان‌هاي قم و قزوين را نيز به عهده دارد، با 146 مصدوم بيشترين ميزان آسيب ديدگان را به خود اختصاص داد. از مجموع 146مصدوم در استان تهران، 109 نفر در شهر تهران بودند.بعد از تهران بيشترين ميزان مصدومان به ترتيب از استان‌هاي كرمانشاه، فارس، خراسان رضوي و اصفهان گزارش شده بود و كمترين ميزان آن مربوط به منطقه آذربايجان شرقي بود كه با تحت پوشش داشتن استان‌هاي آذربايجان غربي و اردبيل 13‌مصدوم را در چهارشنبه آخر سال داشتند.
بر اساس اعلام سازمان پزشكي قانوني، يك مورد فوتي چهارشنبه سوري سال قبل در يكي از بيمارستان‌هاي تهران تاييد شده است.

مواد غير استاندارد
هيچ ماده محترقه‌اي بي‌خطر نيست اما در بسياري از كشورها انواع مواد محترقه استاندارد و كم‌خطرتر از طريق مغازه‌ها به فروش مي‌رسد و دولت بر اين گونه محصولات و توليد آنها نظارت مي‌كند. در ايران اين چنين نيست. متاسفانه با وجود تمهيداتي كه مسوولان براي جلوگيري از عرضه مواد محترقه در روزهاي پاياني سال مي‌انديشند،‌اين مواد براحتي در اختيار جوانان قرار مي‌گيرد و سوءاستفاده‌كنندگان از شادي جوانان، انواع مواد محترقه را به فروش مي‌رسانند. در مغازه‌هاي مختلف هم انواع مواد محترقه به آساني و فراواني در دسترس جوانان و نوجوانان قرار مي‌گيرد.
بر اساس نتايج يك طرح تحقيقاتي تنها ساكنان تهران يك ميليارد و 300 ميليون تومان براي خريد مواد محترقه پرداخت مي‌كنند .
اين توليدات غيراستاندارد كه اكثرا از محموله‌هاي بنجل كارخانجات چين و هند است داراي حساسيت بالايي است؛ به طوري كه حتي بر اثر جابه‌جايي، حمل و نقل يا وارد شدن ضربه و قرار گرفتن در معرض گرما، بسرعت عمل كرده و منفجر مي‌شوند.

هزينه‌هاي بالا
بر اساس نتايج يك طرح تحقيقاتي، تنها ساكنان تهران يك ميليارد و 300 ميليون تومان براي خريد مواد محترقه پرداخت مي‌كنند. اين در حالي است كه برگزاري اين مراسم براي آنان خالي از آسيب‌هاي جاني و رواني نيست.
طبق اين تحقيق، آماري كه از مصدومان حوادث اين شب ارائه مي‌شود، تنها 20 درصد ميزان واقعي آن است، به بيان ديگر فقط 20 درصد از مصدومان چهارشنبه سوري براي مداوا به مراكز درماني و بيمارستان‌ها مراجعه مي‌كنند و 80 درصد از افراد آسيب‌ديده، به علت ترس و واهمه از والدين، براي مداوا به هيچ مركز درماني مراجعه‌ نمي‌كنند.

احترام به سنت ها
آداب و رسوم در تمام ملل مبتني بر هنجارهايي است كه در زمان‌هاي گذشته ميان اقوام بوده و به مرور زمان و سينه به سينه نقل شده و با گذشت زمان بدعت‌هايي با توجه به تحولات روزمرگي شامل حالش شده است.چهارشنبه آخر سال از ديرباز مورد توجه ايرانيان بوده است. نگرش‌هايي كه در گذشته اين سنت‌ها براساس آن پايه ريزي شده مبتني بر بهداشت فردي، محيطي، اجتماعي و حفظ ارزش‌ها بوده. ما هم معتقد هستيم كه سنن و آداب و رسوم مبتني بر ارزش‌ها و هنجارهاي جامعه را بايد حفظ كنيم تا به حقوق اجتماعي و فردي مردم تعرض نشود و نيز طوري رفتار شود كه سلامت فرد و اجتماع به خطر بيفتد.

برنامه‌اي براي اوقات فراغت
همان‌طور كه آمارها نشان مي‌دهد، بيشترين خسارت‌ديدگان ناشي از حوادث چهارشنبه سوري در گروه كودكان و نوجوانان قرار مي‌گيرند. به همين علت بايد برنامه‌ريزي‌هاي دقيقي براي كاهش اين تلفات داشته باشيم كه البته اين برنامه‌ريزي‌ها نمي‌تواند يك‌شبه و بسرعت انجام شود؛ بلكه نيازمند آموزش مداوم و آگاه‌سازي در يك فرآيند زمان‌دار مناسب است.
در كشور ما كمتر براي پر كردن اوقات فراغت و شادي جوانان، فكر و برنامه‌ريزي شده است. جوانان بايد امكان تخليه و بروز اين هيجانات را به طور طبيعي و صحيح داشته باشند. گاهي جوانان خود به بهانه احياي آداب و رسوم اين كار را انجام مي‌دهند و برنامه ريزي مي‌كنند.
اين مساله با توجه به اين كه جوانان مشتاق جلب توجه و انجام كارهاي شگفت‌انگيز هستند ممكن است در برگزاري مراسم چهارشنبه سوري سبب بروز اغتشاشاتي بشود.
در اين روزها آمار صدمات، تعداد دستگيري‌ها، فوتي‌ها و... از سوي سازمان‌هاي مختلف اعلام مي‌شود، اما كمتر مسوولي برنامه‌هاي خود را براي شادتر و بي‌خطر اجرا كردن اين مراسم اعلام كرده و تنها به نشان دادن بدن‌هاي سوخته، چشمان كور شده و خانه‌هاي ويران شده اكتفا كرده‌اند. جوانان مي‌خواهند فرهنگشان را حفظ كنند، شاد باشند و خاطراتي نيز داشته باشند. برنامه‌هايي براي بروز احساسات جوانان در تمام دنيا به اشكال مختلف وجود دارد. بسياري از جوانان ما اصلاً فلسفه برگزاري مراسم چهارشنبه سوري را نمي‌دانند و فكر مي‌كنند اين مراسم دور هم جمع شدن، هياهو ايجاد كردن و مزاحم آرامش مردم شدن است. در اين شرايط به سراغ ترقه بازي مي‌روند و چون ترقه‌هاي استاندارد در اختيارشان نيست، سراغ مواد ممنوعه مي‌روند.
براي برگزاري مراسم به دور از اين مسائل و به شكل صحيح بايد به جوانان آگاهي داد، مي‌توان براي آنها تسهيلات با كنترل لازم فراهم كرد. برگزاري مراسم با شركت خانواده‌ها و مسوولان موجب مي‌شود هم تخليه احساسات به صورت هدايت شده انجام پذيرد و هم هدايت فرهنگ انجام شود.خوشبختانه در چند سال اخير بيشتر به اين موضوع توجه شده است.
يكي از اقدامات مفيد، حضور بيشتر خانواده‌ها كنار فرزندانشان بود. اين خود عاملي مهم براي جلوگيري از بروز رفتارهاي خارج از چارچوب بود.
بعضي سال‌ها شاهد رفتارهاي نابهنجار و غير معمول در مراسم سنتي شب چهارشنبه آخر سال بوده‌ايم. اما خوشبختانه سال قبل اين مراسم از آن وضعيت هرج و مرج بيرون آمد كه اين خود، نويدي براي سال‌هاي آتي است.
بنا بر گفته مسوولان وزارت بهداشت، علت كاهش تعداد موارد مصدوميت در چهارشنبه سوري سال گذشته، فرهنگ‌سازي و آموزش مردم و به خصوص جمع‌آوري وسايل خطرناك آتش‌بازي و توزيع وسايل كم خطر و استاندارد در بين مردم بود كه توسط خانواده‌ها استفاده مي‌شد و خطري نداشت.
سال قبل در سراسر كشور وسايل ترقه و آتش‌بازي استاندارد و با قيمت مناسب در اختيار مردم بود و شهروندان نيازي نداشتند تا وسايل آتش بازي را به صورت دست‌ساز در خانه بسازند و همين امر موجب كاهش چشمگير تعداد موارد مصدوميت در چهارشنبه سوري سال قبل بود.

علي اخوان بهبهاني / جام جم