سلامت نیوز: عنصر روی از اوایل دهه 1900 به عنوان یك ماده مغذی شناخته شد. گرچه از اوایل دهه 1900، روی (Zinc; Zin) به عنوان یك ماده مغذی شنـاخته شـده است. امـــروزه كمبــود روی یكی از مشكلات تغذیه ای افراد كشورهای كم درآمد است.

اولین تحقیقات كمبود روی در انسان مربوط به اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 انجام شد كه نشان داد تعویق رشد، ضایعات پوستی، نارسایی بلوغ جنسی در نوجوانان پسر ایرانی و مصری مربوط به كمبود روی است. نتایج تحقیقات متعددی نشان داده است كه مكمل روی موجب افزایش رشد در كودكان كوتاه قد گردیده و همچنین موجب كاهش عفونت های معمول دوران كودكی نظیر اسهال و پنومونی می گردد.مقدار روی در بدن 5/1 تا 5/2 گرم است و بخش اعظم آن در عضلات، استخوان ها و كبد تجمع یافته و بخش كوچكی نیز در ناخن، پوست و مو یافت می شود. عنصر روی در بدن نقش مهمی در ساختمان بیش از 300 آنزیم دارد و كمبود آن می تواند اختلالات متعددی در متابولیسم و عملكرد ارگان ها ایجاد نماید. بافت هایی كه سرعت تقسیم سلولی و باز گردش آن ها زیاد است از جمله سیستم ایمنی و دستگاه گوارش در مقایسه با سایر بافت ها بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند. مكانیسم عمل ریزمغذی روی شامل تاثیر بر سنتز DNA، سنتز RNA و تقسیم سلولی است و همچنین با هورمون های مهم رشد استخوان نظیر سوماتومدین C، استئوكالسین، تستوسترون، هورمون های تیروئیدی و انسولین تاثیر متقابل دارد. عنصر روی اساسا" به سوخت و ساز استخوان مرتبط می شود بنابراین تاثیر منفی بر رشد و نمو دارد. غلظت روی در استخوان در مقایسه با سایر بافت ها بسیار بیشتر است.
عنصر روی تاثیر ویتامین D را در سوخت و ساز استخوان از طریق فعال سازی سنتز DNA در سلول های استخوانی افزایش می دهد. نیاز به عنصر روی در دوران كودكی به علت رشد سریع حیاتی است. دیده شده است كه مكمل روی تاثیر مثبتی بر رشد كودكان دچار كوتاه قدی تغذیه ای داشته است. از دیگر نقش های روی مواردی مانند تولید مثل، سلامت پوست، نمو عصبی رفتاری، و مقاومت بدن در برابر ابتلا به بیماری ها است.

منابع غذایی روی چه هستند

: روی در تمام مواد غذایی حیوانی و گیاهی كه منبع خوب پروتئین هستند، وجود دارد. منابع غنی روی عبارتند از صدف، جگر و انواع گوشت ها به ویژه گوشت قرمز (گوشت مرغ و ماهی هم حاوی روی هستند اما میزان روی در گوشت قرمز بیشتر است)، تخم مرغ، حبوبات مانند لوبیا و عدس، غلات سبوس دار، شیر و مواد لبنی، انواع مغزها مانند بادام زمینی، گردو، بادام و فندق. به طور كلی قابلیت جذب روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است و در صورتی كه قسمت اعظم روی دریافتی از منابع گیاهی تامین شود نیاز به این ریزمغذی افزایش می یابد. به طور كلی قابلیت جذب روی از گوشت 4 برابر غلات است. فیبر و فیتات از مهمترین عوامل كاهش جذب روی ازرژیم غذایی هستند و در صورتی كه مقدار كمی پروتئین حیوانی در وعده غذایی وجود داشته باشد، جذب روی از غذاهای حاوی فیتات افزایش می یابد.

میزان جذب روی بسته به وضعیت روی فرد از 15 تا 40 درصد متفاوت است. در افرادی كه دچار كمبود روی هستند میزان جذب روی افزایش می یابد. جذب روی در دوران بارداری و شیردهی نیز افزایش می یابد.

میزان توصیه شده مصرف روزانه روی چقدر است:

RDA مصرف 15 میلی گرم در روز را برای مردان بزرگسال و نوجوان پیشنهاد كرده است. با توجه به وزن كمتر زنان بزرگسال و جوان این میزان برای آن ها 12 میلی گرم در روز است. برای كودكان میزان RDA، 6 میلی گرم در روز است اما با توجه به تنوع در این گروه، RDA، 10 میلی گرم را پیشنهاد کرده است. میزان RDA برای نوزادان و در سال اول زندگی 5 میلی گرم در روز است.

جذب روی:

تعادل روی توسط جذب و دفع آن از روده حفظ می شود و جذب به وسیله عمل انتشار و توسط یك حامل انجام می گیرد این عمل تحت كنترل هموستاتیك می باشد و میزان روی موجود در رژیم غذایی و حضور مواد دخالت كننده در جذب آن موثر است. بیماری های روده ای مانند بیماری كرون باعث اختلال در جذب روی می شود.

حامل اصلی روی در پلاسما آلبومین می باشد اگر چه مقداری از آن به وسیله ترانسفرین و آلفا 2 ماكروگلوبین حمل می شود. بیشتر روی موجود در خون در اریتروسیت ها و لكوسیت ها قرار دارد. روی موجود در پلاسما از لحاظ متابولیكی فعال بوده و تحت تاثیر فاكتورهای فیزیولوژیكی مانند آسیب یا التهاب می باشد.

عوامل موثر بر جذب روی كدام است:

عوامل متعددی ممكن است موجب كاهش جذب روی می شوند. فیتات ها جذب روی را كاهش می دهند اما تانن اثر كاهش دهندگی بر جذب روی ندارد. (تانن از كاهش دهنده های مهم جذب آهن است). مس و كادمیوم از نظر پروتئین حامل، مشابه روی هستند در جذب با روی رقابت می كنند. دریافت بالای آهن و كلسیم نیز جذب روی را كاهش می دهد. اسید فولیك نیز در صورتی كه دریافت روی كم باشد، جذب آن را ممكن است كاهش دهـد. از سـوی دیگر، مقادیر بالای روی می تواند جذب آهن از فروسولفات را كه در تركیب مكمل های دارویی وجود دارد كاهش دهد. جذب روی ممكن است توسط گلوكز و یا لاكتوز و پروتئین سویا كه به تنهایی و یا همراه با گوشت مصرف می شود، افزایش یابد. روی موجود در شیر مادر مانند آهن در مقایسه با شیر گاو از قابلیت جذب بالاتری برخوردار است.

عوامل كاهش دهنده جذب روی چیست:

فیبر یا فیتات جذب روی را كاهش می دهند. دوز بالای مس نیز مانع جذب روی می شود. آهن با روی در جذب رقابت می كند نسبت 2 به 1 یا 3 به 1 آهن و روی منجر به كاهش چشمگیر دریافت روی می شود. معمولا" در مكمل های ویتامین – مینرال نسبت آهن به روی بیش از 3 با 1 است به عبارت دیگر دوز بالای روی جذب آهن موجود در مكمل های ویتامین – مینرال را تحت تاثیر قرار می دهد. در زمینه تاثیر مكمل یاری آهن و روی مطالعه ای در اندونزی بر روی 680 كودك انجام گرفت. بدین صورت كه در گروه آهن، روزانه به میزان 10 میلی گرم آهن، گروه روی به میزان 10 میلی گرم روی، گروه روی و آهن، به میزان 10 میلی گرم روی و 10 میلی گرم آهن و در گروه دیگری داروی بی اثر از 6 تا 12 ماهگی داده شد. در ابتدا و انتهای مطالعه آزمایشات خونی انجام گرفت در ابتدا میزان شیوع آنمی یا كم خونی فقر آهن و كمبود روی به ترتیب 41%، 8% و 78% بود. پس از دریافت مكمل، میزان هموگلوبین و فریتین سرم گروه آهن نسبت به گروه آهن و روی افزایش بیشتری داشت.

از نتیجه این تحقیق چنین برمی آید كه مكمل یاری آهن و روی با یكدیگر كمتر بر وضعیت روی و آهن موثر است و مصرف مكمل ها به تنهایی بر میزان آهن و روی موثر خواهد بود شواهد نشان می دهد كه یك عمل متقابل بین آهن و روی زمانی كه هر دو با هم مصرف می شوند وجود دارد.

كمبود روی كی اتفاق می افتد:

كمبود روی یكی از شایع ترین بیماری های ناشی از سوء تغذیه در كشورهای در حال توسعه است. كمبود روی اولین بار در جوانان ایران و مصر دیده شد و علائم آن شامل هیپوگنادیسم، كم خونی در حد متوسط، كوتاهی قد، كاهش مقاومت بدن در برابر بیماری ها، نقص سیستم ایمنی و پائین بودن میزان روی پلاسما است. این كمبود به علت مصرف رژیم های غنی از غلات تصفیه شده و نان هایی كه خمیر آن ها به خوبی ورنیامده باشد، به وجود می آید.. این مواد حاوی مقادیر زیادی فیبر و فیتات هستند كه هر دو در روده با روی تركیب شده و مانع جذب آن می شوند. كم خونی مشاهده شده در این افراد ممكن است به علت اثر متقابل آهن و روی باشد. علائم دیگر كمبود روی شامل: تاخیر در بهبودی زخم ها، ریزش مو، زخم های پوستی، اختلال حس چشایی، اختلالات رفتاری و تاخیـر بلـوغ جنسـی است. كمبــود روی ممكـن است بــه علت سوء جذب یا افزایش رفع آن از طریق ادرار، ترشحات پانكراس یا دیگر غدد درون ریز باشد. آكرودرماتیت اینتروپاتیكا (Acrodermatitis Enteropathica) بیماری است كه به علت سوء جذب روی ایجاد می شود و منجر به زخم های پوستی، ریزش مو، اسهال، عفونت های باكتریائی و قارچی و حتی در صورت عدم درمان، منجر به مرگ می شود.

علل كمبود روی چیست

عوامل مختلفی سبب می شود كه بدن در معرض كمبود روی قرار گیرد از جمله:

1- مصرف زیاد مواد غذایی پرفیبر و فیتات مانند غلات سبوس دار و حبوبات پوست نگرفته

2- سوء تغذیه

3- گرسنگی و فقر غذایی به مدت طولانی

4- افــزایش از دست دادن روی بدن به دلیل ابتلا به برخی بیماری ها از جمله اسهال های مزمن، سندرم های سوء جذب چربی، اختلالات كبدی، دیابت و برخی از بیماری های كلیوی كه با دفع زیاد ادرار همراه هستند.

عوارض كمبود روی چیست

با توجه به اهمیت روی دربدن، كمبود آن نیز می تواند منجر به مشكلات متعددی شود، و سلامت به خصوص كودكان را به خطر اندازد .در این سنین با توجه به سرعت رشد بالای شیرخواران و افزایش نیاز بدن به وجود روی، كمبود روی اثرات خود را به اشكال مختلف و به شكلی واضح نشان خواهد داد. از جمله عواقب كمبودروی در گروه سنی كودكان می توان به موارد زیر اشاره كرد:

1- تاخیر رشد و كوتاه قدی

2- تاخیر در بلوغ

3- تاخیر در ترمیم زخم

4- مشكلات رفتاری

5- ضایعات پوستی

6- ریزش مو

7- كم خونی خفیف

8- ترس از نور و شبكوری

9- اختلال در حس چشایی

گروه های در معرض خطر کمبود روی كدام است

گروه های آسیب پذیر در برابر كمبودروی عبارتند از:

1- نوزادان با وزن كم هنگام تولد (LBW)

2- نوزادان زودرس

3- شیرخواران 24-6 ماهه

4- كودكان پیش دبستانی و سنین دبستان در خانواده های كم درآمد

5- زنان باردار وشیرده

6- سالمندان

کمبود روی در دنیا

یك سوم كودكان سنین پیش دبستانی خانواده های كم درآمد كشورهای جهان از كوتاه قدی ناشی از كمبود روی رنج می برند.

آموزش تغذیه، مكمل یاری، غنی سازی مواد غذایی و غنی سازی خاك به عنوان راهكارهای اساسی پیشگیری از كمبود روی تاكید و توجه متخصصین تغذیه می باشد.

مطالعات مكمل یاری روی در 9 كشور كم درآمد در آمریكای لاتین، جنوب و جنوب شرقی آسیا نشان داده است كه مكمل روی منجر به كاهش 25% در شیوع اسهال گردیده است. یك مطالعه در نوزادان هندی كه با وزن كم به دنیا آمده اند نشان داده است كه مكمل روی منجر به كاهش مرگ و میر انان به میزان 68% شده است. WHO برآورد نموده است كه 800 هزار مرگ در سال به دلیل كمبود روی می باشد. همچنین تخمین زده شده است كه یك سوم جمعیت جهان (73-4%) بر حسب منطقه از كمبود روی رنج می برند.

نتایج مطالعه متون نشان داده است كه نوزادان با وزن كم هنگام تولد، نوزادان زودرس و شیرخواران 24-6 ماهه از عمده ترین گروه های در معرض خطر كمبود روی می باشد.

در كشور ما، بررسی تعیین وضعیت ریزمغذی ها كه در سال 1380 توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه و با همكاری انستیتـو تحقیقـات تغـذیه و صنایع غذایی كشور و آزمایشگاه ملی رفرانس در گروه های سنی مختلف و در 11 اقلیم كشور انجام شد نشان داد كه شیوع كمبود روی بر اساس میزان روی سرم از 5 درصد در مناطق روستایی استان های فارس و مركز استان كرمان تا 75 درصد در مناطق روستایی جنوب خراسان، سیستان و بلوچستان و جنوب كرمان گزارش شده است. در مناطق شهری نیز شیوع كمبود روی از 10 درصد در استان های فارس و مركز استان كرمان تا 55 درصد دراستان های سیستان و بلوچستان، جنوب خراسان و جنوب كرمان مشاهده می شود. نتایج این بررسی حاكی از آن است كه كمبود روی به عنوان یك مشكل تغذیه ای عمده در كودكان 24-15 ماهه كشور مطرح است. به طوری كه متوسط كمبود روی در گروه سنی مورد نظر 20% در كل كشور گزارش شده است.

راه های پیشگیری از كمبود روی كدام است

مانند سایر ریز مغذی ها برای پیشگیری از کمبود روی چهار راهکار اصلی وجود دارد

آموزش تغذیه شامل:

- آموزش جامعه در خصوص استفاده لازم و كافی از منابع غذایی روی

- برنامه ریزی غذایی مناسب برای كودكان همچون گنجاندن منابع غذایی روی مانند انواع گوشت ها، حبوبات و غلات در برنامه غذایی روزانه آنان


مكمل یاری

یعنی استفــاده روزانـــه از مكمل روی خصوصا" به شكل شربت برای كودكان 24-6 ماهه.

غنی سازی مواد غذایی

افزودن روی به برخی از اقلام غذایی مناسب مانند آرد مورد استفاده در پخت نان و سایر مواد غذایی.

غنی سازی خاك

اضافه كردن روی به خاك مزارع زیر كشت محصولات كشاورزی زیرا خاك برخی از مناطق كشور دچار فقر روی می باشد و این مسئله منجر به كمبود ذخیره روی در گیاهان و در نتیجه گوشت دام می گردد.

مسمومیت با روی در چه صورتی اتفاق می افتد:

مصرف بیش از حد روی و مسمومیت با آن (300-100 میلی گرم در روز) به ندرت مشاهده شده است با این حال، مصرف بیش از حد مكمل های روی جذب مس را مختلف می كند. مصرف مكمل های روی 50 میلی گرمی باعث كاهش HDL در مردان می شود. همچنین مصرف سولفات روی به میزان 2 میلی گرم در روز یا بیشتر منجر به التهاب دستگاه گوارش و حالت تهوع و استفراغ می شود.

سندرم مسمومیت با روی بیشتر در بیماران كلیوی تحت دیالیز مشاهده شده است علائم سندرم مسمومیت شامل كم خونی، تب و اختلال سیستم اعصاب مركزی است.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی تغذیه و سلامت( به سایت)