یكی از انواع كاربرد قولنامه كه اتفاقا درجامعه مذهبی مانند ایران بسیار كاربرد داشته و دارد، وقفنامه‌هاست. به‌طور كلی وقفنامه نوشته‌ای قولنامه شكل است كه واقف در آن، مورد وقفی و نحوه استفاده از آن را قید می‌كند و موارد درآمد و سود حاصل از آن را در اختیار عموم یا شخصی خاص می‌گذارد.

از قدیم وقفنامه‌ها به صورت سندعادی تنظیم می‌شد و به تائید روحانیون و افراد مورد اطمینان جامعه می‌رسید، ولی امروزه این نوع سند كه می‌توان آن را در ردیف همان قولنامه‌های كاری دانست رنگ و بویی رسمی به خود گرفته و بسیاری از آنها در دفاتر اسناد رسمی و سازمان‌های مربوط بویژه سازمان اوقاف و امور خیریه به ثبت خواهد رسید.

وقفنامه شكل خاصی از قولنامه است كه بیشتر در كشورهای مذهبی رواج دارد. چراكه این قولنامه مالكیت را منتقل می‌كند، اما مالك شخص خاصی نیست، بلكه مال مربوط به تمام جامعه یا قشرخاصی از آن است.

اداره‌كننده مال نیز مباشر یا تولیت است كه وكیل واقف برای هزینه كرد درآمد مال و رسیدگی به امور آن است. در ایران اموال وقفی بسیاری موجود است كه از دیرباز وقف شده و وقف آن تا آینده ادامه خواهد داشت.

وقف اموال برای امور آموزشی، تربیتی، پژوهشی، مذهبی، رسیدگی به ایتام و مستمندان از رایج‌ترین انواع وقف است. تا پیش از رسمیت یافتن سازمان اوقاف و امورخیریه كه كارسازمان ثبت اسناد و املاك را برای اسناد مالكیتی رسمی انجام می‌دهد، وقف یك كار مذهبی بود كه امورات آن در دفاتر روحانیون یا اشخاص امین و دست پاك انجام می‌شد.

اما پس از تاسیس این سازمان تاكنون اوقاف به امور اموال و املاك وقفی رسیدگی می‌كند و نمایندگان خاص خود را دارد. البته اموال وقفی بسیاری هم هستند كه واقف ترتیب دیگری برای اداره آن معین كرده است مانند اموال وقفی به آستان قدس رضوی كه تولیت خاصی برای اداره آن وجود دارد.

طبق اسناد تاریخی شاید هیچ دوره‌ای از تاریخ ایران را در زمینه موقوفات همانند دوره صفویه نمی‌توان یافت، چون در این دوره شاهد انجام موقوفات گسترده‌ای بوده‌ایم و به واسطه سنت و اقدامات خیر، اماكن و مستغلات زیادی برای مصارف خیریه وقف شده و بسیاری از آنها هنوز هم پابرجا و مورد استفاده هستند.

در دوره‌های مختلف تاریخ ایران باتوجه به حجم بالای وقف توسط سلاطین، كاركنان و مقامات درباری نیز این رویه را پیش گرفتند كه از میان آنها می‌توان به گنجعلی‌خان زیك، حاكم مقتدر كرمان اشاره كرد كه طی دوران حكومت خود مقادیر زیادی از زمین‌های كشاورزی و خانه‌های خود را وقف امور عامه كرد.

از دیگر موقوفات مهم ایران می‌توان به وقفنامه نجمی در اصفهان اشاره كرد كه تاریخ تنظیم آن مربوط به پنجم ربیع‌الثانی سال 1332 هجری قمری بوده و در آن 25 مورد وقف به امور خیریه صورت گرفته است.

اما مشهورترین یا به‌طور كلی جهانی‌ترین وقفنامه ایرانی مربوط به وقفنامه ربع رشیدی به عنوان اثر ثبت شده در یونسكو است.

این وقفنامه كه در زمان غازان‌خان ایلخانی برای اداره مراكز علمی و پژوهشگاهی و البته درسی صادر شده و در آن فهرست دقیقی از موقوفات كه در ایران، عراق، سوریه، افغانستان، گرجستان قرار دارند و در آمد آنها و به‌طور كلی چگونگی اداره آنها آمده است. نسخه اصلی و خطی آن در 382 صفحه هم‌اكنون در كتابخانه مركزی تبریز نگهداری می‌شود.

البته دركنار این شاید بتوان یكی از بزرگ‌ترین موقوفات ایران را مربوط به حاج حسین‌آقا ملك در مشهد دانست كه طی هفت فقره وقفنامه از سال 1316 تا 1340، 63000 هكتار املاك و اراضی كشاورزی را به استان قدس رضوی و بارگاه ملكوتی امام رضا(ع) وقف كرده است.

در این وقفنامه از 104 حلقه چاه، كتابخانه، مراكز آموزشی و بهداشتی و تولیدی مثل گاوداری به عنوان املاك موقوفه یادشده است. باغ معروف ملك‌آباد یكی از موقوفات حاج‌حسین ملك است.

جالب اینجاست كه به دلیل ارادت گسترده ایرانیان به امام‌رضا(ع) در سایر نقاط دنیا نظیر ایالات متحده آمریكا نیز اموال و املاكی وقف ایشان شده و لذا آستان قدس رضوی در شهر لس‌آنجلس ایالت كالیفرنیا دفتر مخصوصی برای رسیدگی به این اموال دارد.