مطـابق پـژوهش انـجمن جانـورشناسی لـندن (ZSL) نوزده درصد از خزندگان شناسایی‌شده جهان در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت قرار دارند. این مطالعه برای نخستین بار در نوع خود مروری بر وضع حفاظتی خزندگان است.


در این مطالعه 200 كارشناس برجسته حفاظت حضور داشتند كه به طور تصادفی 1500 گونه خزنده را از سراسر جهان انتخاب كرده و شرایط حفاظتی آنها را مورد بررسی قرار دادند.

از حدود 19 درصد برآورد شده، 12 درصد در آستانه انقراض (Critically Endangered) چهل و یك درصد در خطر انقراض (Endangered) و 47 درصد آسیب‌پذیر (Vulnerable) هستند.

گونه‌های منقرض‌شده احتمالی

سه گونه در آستانه انقراض این گروه از خزندگان انتخابی با عنوان احتمالا منقرض‌شده مشخص شده‌اند.

یكی از این گونه‌ها به نام «مارمولك دونده جنگلی» با نام علمی (Ameiva vittata) فقط از قسمت كوچكی از بولیوی گزارش شده است.

تخریب زیستگاه بویژه تبدیل جنگل به زمین‌های كشاورزی مهم‌ترین تهدید این گونه است.

متاسفانه در دو جستجوی اخیر تلاش برای مشاهده این مارمولك بی‌نتیجه بوده است. دكتر مونیكا بوهم (Monika Böhm) نویسنده اصلی مقاله این پژوهش می‌گوید: «خزندگان اغلب با زیستگاه‌های بشدت تخریب‌شده و شرایط محیطی سخت مواجه هستند. بسیاری از گونه‌ها به صورت تخصصی با یك نوع زیستگاه و یك اقلیم خاص سازگار شده‌اند، این پدیده باعث شده آنها به تغییرات محیطی حساس شوند و زود از بین بروند.»

خطر بیشتر برای گونه‌های آبزی

شدت خطر انقراض در سطوح مختلف و زیستگاه‌های متنوع متفاوت است، به عنوان مثال لاك‌پشت‌های آب شیرین بیشتر از سایر خزندگان تهدید می‌شوند زیرا تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی بیشتر سایر اكوسیستم‌ها، زیستگاه‌های آب شیرین را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

به طور كلی براساس نتایج این مطالعه حدود 30 درصد از خزندگان آب شیرین به منقرض‌شدن نزدیك شده‌اند كه به تنهایی با در نظر گرفتن لاك‌پشت​ها آب شیرین به 50 درصد هم می‌رسد. آنها همچنین از تجارت غیرقانونی ملی و جهانی نیز آسیب‌دیده و می‌بینند.

تهدیدهای محلی

اگرچه خزندگان زمینی كمتر تهدید می‌شوند، اما به دلیل سازگاری‌های خاص به زیستگاه، محدود بودن دامنه پراكندگی، تحرك كم و فشارها و فعالیت‌های وسیع انسانی بسیار حساس هستند.

در این مطالعه، به دلیل جنگل‌زدایی گسترده، شش گونه از 9 گونه از مارمولك‌های جنس (Anolis) در هائیتی با خطر بالای انقراض مواجه هستند.

در مجموع، خزندگان شامل مارها، سوسمارها، سوسمارهای كرمی‌شكل، كوركودیل زیست‌شناسی تكاملی پیچیده و قدمتی دیرینه دارند به طوری كه 300 میلیون سال قبل روی زمین ظاهر شدند.

آنها به عنوان طعمه و طعمه‌خوار نقشی مهم در زیستگاه‌ها و اكوسیستم‌های خود دارند.

تهدیدها در ایران

بزرگ‌ترین تهدید خزندگان در ایران شامل تخریب زیستگاه، زنده‌گیری مارها از جمله افعی‌ها از طرف مارگیرها برای استخراج زهر، زنده‌گیری لاك‌پشت‌ها در روزهای پایانی سال برای فروش و كسب درآمد بیشتر قبل از تعطیلات نوروز و از بین‌رفتن در جاده‌ها است. فروش لاك‌پشت‌ها به عنوان حیوان خانگی صدمه بزرگی به جمعیت آنها وارد خواهد كرد.

مسأله دیگر این است كه بسیاری از كودكان و نوجوانان فقط به خاطر هوس داشتن، آنها را خریداری می‌كنند، اما پس از چند روز نگهداری از آنها خسته ‌شده و آنها را در مكانی كه زیستگاه اصلی‌شان نیست رها می‌كنند.

با این كار انسان دو خطا مرتكب می‌شود: اول؛ خارج‌كردن از زیستگاه اصلی یعنی جایی كه تقریبا همه شرایط برای آن مطلوب است و آسیب‌زدن به مخزن ژنی یك گونه.

دوم؛ ورود ناخواسته به زیستگاه جدید، با این كار خطر از بین رفتن جانور رها شده بسیار بیشتر است، اما اگر زنده بماند ممكن است سبب از بین رفتن گونه‌های دیگر شود. بسیاری از گونه‌های مار به دلیل زنده‌گیری و استخراج سم در بسیاری از نقاط ایران دچار انقراض محلی شده است.

كمبود اطلاعات درباره خزندگان

كمبود اطلاعات درباره میزان اثر عوامل تهدید بر خزندگان و نیازهای حفاظتی آنها، كار حفاظت از آنها را مشكل می‌كند.

مساله مهم آن است كه بسیاری از مواقع و درباره بسیاری از گونه‌ها اطلاعات كافی برای اخذ تصمیمات درست حفاظتی وجود ندارد.

ارزیابی شرایط حفاظتی گونه‌ها گام بسیار مهمی است كه درباره بسیاری از گونه‌ها انجام نشده است.

مترجم: علی ترك قشقایی