همه ما از اهمیت تقویت سیستم ایمنی بدن برای حفظ سلامتی و مقابله با عوامل آسیب‌رسان و بیماری‌زا شنیده‌ایم، اما دقیقا نمی‌دانیم كه سیستم ایمنی در بدن چه نقشی را ایفا می‌كند و چرا پزشكان، بر تقویت این سیستم بخصوص از دوران كودكی تاكید دارند؟


تقویت سیستم ایمنی در واقع به معنای كمك به سلول‌ها و مولكول‌هایی است كه در پروسه ایمنی بدن مسئول هستند.

درواقع نقش سیستم ایمنی شناسایی مواد، پروتئین‌ها و سلول‌های زنده بیگانه‌ای است كه به بدن وارد می‌شود یعنی این مواد و سلول‌ها توسط این سیستم برداشته می‌شود.

وقتی بدن ما در معرض عفونت‌های شدید، برداشتن طحال، ابتلا به انواع بدخیمی‌ها، دریافت داروهای تضعیف‌كننده سیستم ایمنی مانند كورتون، انجام جراحی‌های بزرگ و سوء‌تغذیه قرار می‌گیرد، دچار ضعف شدید سیستم دفاعی بدن می‌شود.

اما دكتر فریبا شیروانی، فوق تخصص بیماری‌های عفونی اطفال بر اهمیت تقویت سیستم ایمنی كودكان نسبت به بزرگسالان تاكید بیشتری می‌كند، چرا كه نقص ایمنی در كودكان كه می‌تواند تحت تاثیر سابقه خانوادگی نیز ایجاد شود، برابر است با ابتلا به هشت بار یا بیشتر عفونت گوش و دو بار یا بیشتر عفونت سینوس و دو بار یا بیشتر عفونت ریوی در سال، آبسه‌های مختلف در بدن و پاسخ ندادن مناسب به درمان آنتی‌بیوتیكی.

این متخصص اطفال در گفت‌وگو با جام‌جم با تاكید بر این‌كه نقص ایمنی معمولا با افزایش حساسیت نسبت به عفونت‌ها بروز پیدا می‌كند، می‌افزاید: معاینه جسمی كودكانی كه نقص ایمنی دارند معمولا كسالت، ناخوشی، رنگ‌پریدگی و تحریك‌پذیری را در آنها نشان می‌دهد. اختلال رشد قدی و وزنی نیز در چنین كودكانی دیده می‌شود.

همچنین توده عضلانی و بافت چربی ممكن است در این كودكان كاهش یافته باشد، گره‌های لنفاوی و لوزه‌هایشان كوچك بوده یا اصلا وجود نداشته باشد. اگزمای پوستی نیز در برخی از انواع نقص ایمنی وجود دارد.

نقص ایمنی كودكان؛ هدیه موروثی

به گفته متخصصان اطفال غیر از كودكان نارس كه دچار نقص سیستم ایمنی هستند، برخی از كودكان نیز ممكن است با نقص ایمنی به دنیا بیایند و اگرچه نادر است، اما نسبت به نوع بیماری‌شان ممكن است، علائم متفاوتی را بروز دهند. به‌عنوان مثال در صورت نقص شدید سیستم ایمنی نوزاد مبتلا به عفونت واكسیناسیون با ب.ث.ژ انجام می‌شود، ولی در بزرگسالان نقش سیستم ایمنی اكتسابی است و از طرف دیگر پیری نیز می‌تواند باعث تضعیف سیستم ایمنی شود.

همچنین ابتلا به بیماری ایدز در بزرگسالی باعث نقص در سیستم ایمنی می‌شود و اگر كودكی از مادر مبتلا به ایدز متولد شود، نیز دارای نقص ایمنی مادرزادی خواهد بود.

از ویتامین‌ها كمك بگیرید

متخصصان برای كمك به تقویت سیستم ایمنی افراد از روش‌های مختلفی مانند تزریق سلول‌های مغز استخوان یا تجویز داروهای خاص كمك می‌گیرند، اما به گفته دكتر شیروانی افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی بسته به نوع بیماری‌شان یكسری واكسن‌ها را نباید دریافت كنند، اما مصرف یكسری واكسن‌ها برایشان لازم است، ولی به‌طور كلی واكسن‌های زنده در بیشتر موارد منع مصرف دارد.

این متخصص اطفال تاكید می‌كند: استفاده از ویتامین A در این افراد برای تولید لنفوسیت یا همان گلبول‌های سفید است، چراكه بدون وجود این ویتامین، لنفوسیت‌ها به‌طور مناسب منسجم نمی‌شود یا ممكن است تعداد و كیفیت آنها پایین باشد.

مصرف 0.3 تا 0.8 میلی‌گرم از ویتامین‌ها بخصوص ویتامین B6، روی، ید و ویتامین C به‌طور روزانه برای كودكان زیر ۱۸ ماه توصیه می‌شود.

ویتامین C نیز نه‌تنها در كودكان بلكه در همه افراد با تاثیر بر سیستم ایمنی، آن را تقویت می‌كند و مانع ابتلای فرد به انواع عفونت‌ها و بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی، آنژین و برونشیت می‌شود، اما مصرف ۵۰ تا ۱۱۰ میلی‌گرم ویتامین C در روز برای كودكان زیر ۱۸ ماه توصیه می‌شود.

آنتی‌اكسیدان‌ها؛ سدی دفاعی در برابر آلودگی و بیماری‌ها

كمبود آهن و منیزیم می‌تواند باعث خستگی و بی‌حالی در كودك شود و وقتی كودكی خسته است، سیستم ایمنی او ضعیف می‌شود و در مواجهه با هر میكروبی، از پا درمی‌آید.

متخصصان اطفال توصیه می‌كنند كه والدین باید از مواد و تركیبات آنتی‌اكسیدانی یعنی مجموعه‌ای از ویتامین‌های C، E، بتاكاروتن، سلنیوم و زینك كمك بگیرند و توانایی بدن فرزندانشان را برای مقابله با ویروس‌ها و باكتری‌ها افزایش دهند و مانع ضعف سیستم ایمنی هنگام آلودگی هوا، مواجهه با اشعه ماوراء بنفش خورشید و... شوند.

همچنین از مصرف تخم‌مرغ، كره و سایر مواد لبنی كه حاوی ویتامین A است و نیز روغن‌های گیاهی، جوانه گندم، و سبزی‌های برگ سبز كه غنی از ویتامین E است در كنار ماهی و میوه‌های دریایی، جگر، گوشت قرمز و میوه‌های خشك مثل بادام و گردو كه منبع خوب زینك و سلنیوم است، نباید غافل شد.

اگر می‌خواهید در كنار بشقاب غذایی خود یا كودكتان یك منبع خوب آنتی‌اكسیدانی داشته باشید، می‌توانید از سبزی‌هایی مثل گوجه‌فرنگی، كلم، اسفناج، كلم بروكلی و فلفل قرمز استفاده كنید.

مس یكی از عناصر ضروری است كه خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونی‌كنندگی دارد.

آنتی‌بیوتیك‌ها، سیستم ایمنی را ضعیف نمی‌كند

بسیاری از والدین نگران ضعف جسمی فرزندانشان پس از یك یا چند دوره مصرف آنتی‌بیوتیك هستند، اما دكتر شیروانی این تصور را درست ندانسته و می‌گوید: مصرف آنتی‌بیوتیك طولانی اثر مستقیمی روی سیستم ایمنی ندارد، ولی می‌تواند باكتری‌های روده را تحت تاثیر قراردهد و از طرف دیگر باعث مستقر شدن میكروب و عوامل مقاوم به آنتی‌بیوتیك‌ها در سیستم تنفسی كودك شود.

وی خوراندن خودسرانه مولتی‌ویتامین به كودك را نیز باور اشتباهی دانسته و اضافه می‌كند: دادن مولتی ویتامین‌ها به كودك در صورتی كه نقص یك ویتامین در بدن ثابت نشده باشد، ضروری نیست و در صورتی كه از ویتامین‌های محلول در چربی به میزان زیاد استفاده شود، احتمال مسمومیت وجود دارد. ولی می‌توان در موارد انتخاب شده و در صورتی كه كودك كم‌اشتهاست یا مدت‌ها میوه و سبزی نخورده است از داروهای مولتی ویتامین، ویتامین C و روی سود برد.

كم‌خوابی و كم‌آبی، بلای جان كودك

متخصصان تاكید می‌كنند كه والدین باید مطمئن شوند كودكشان به اندازه كافی آب دریافت می‌كند. آب، مواد سمی را از بدن دفع می‌كند و از بار سیستم ایمنی می‌كاهد و به عملكرد بهتر آن كمك می‌كند. خستگی مزمن نیز در تضعیف سیستم ایمنی موثر است و كودك باید به میزان كافی بخوابد و خانواده باید حداكثر تا ساعت 9 الی 10 شب كودك را برای خواب آماده كرده و به او در یك خواب آرام كمك كنند.

در واقع اصلی‌ترین توصیه به والدین دادن غذای سالم و تازه در وعده‌های مشخص غذایی به كودك، تامین خواب و استراحت كافی برای او، احتیاط درآوردن حیوانات خانگی به منزل بخصوص در كودكان مبتلا به آلرژی، جلوگیری از خسته شدن مزمن كودك، كنترل رشد و سلامتی كودك به‌طور مداوم و توجه به ضایعات جلدی مزمن یا عفونت‌های مكرر است.

در صورتی كه كودك با رفتن به مهد كودك دچار عفونت‌های مكرر می‌شود، باید مدتی به او استراحت بدهید.

پونه شیرازی - گروه سلامت