اضطراب حالتي است دروني، كه همه ما، كما بيش آن را تجربه كرده ايم و اغلب آن را به صورت دلواپسي، دلشوره و يا احساس ناخوشايند دلهره و ترس بيان مي نمائيم. اضطراب پاسخ طبيعي و به عبارت ديگر مكانيسم دفاعي انسان است به شرايط نامطلوب و تنش زايي كه اصطلاحا استرس ناميده مي شود. البته اضطراب طبيعي، باعث افزايش كارآيي شخص در تطابق با مشكلات آني و قريب الوقوع مي شود و به همين جهت است كه آن را مكانيسم دفاعي مي دانند. اما اگر اين پاسخ طبيعي به هر دليلي، از حد طبيعي و نرمال خود خارج شود، به جاي افزايش كارآيي فرد به احساس دلشوره زجرآور و مبهم و مضطرب بودن بيش از حد و عدم توانايي فرد در رهايي و آسوده كردن خود ازاين اضطراب فزون يافته و تشديد شده و در نتيجه نگراني مفرط و زياده از حد و حتي گاه، احساس ترس و دلهره تبديل مي شود كه از ديدگاه روان شناسي و روان پزشكي، اختلال اضطرابي محسوب شده و نياز به پيگيري و بررسي و در صورت نياز درمان دارد. تاثير روي خواب و ايجاد انواع اختلالات خواب و همچنين تاثير آني روي درك و تفكر و يادگيري بيمار، از عوارض اضطراب است و لذا گيجي و منگي و حتي اختلال درك در زمان حمله اضطراب، چندان بعيد نيست. آنچه براي بيمار اضطرابي حقيقتا نگران كننده است، اين است كه اضطراب وي باعث مي شود در انجام كارهاي روزمره خود با مشكل مواجه شده و در غلبه بر مشكلات احساس ناتواني و عجز كند و از رسيدگي و حل و فصل موضوعات و مسائلي كه قبلا به راحتي از عهده آنها برمي آمده است، ناتوان گردد. در مجموع مي توان، اضطراب را پاسخ طبيعي بدن دانست كه به علت موارد زير ديگر نمي توان آن را در حد طبيعي و نرمال تلقي كرد:

¤ در مواقع و شرايط و زماني كه نيازي به اين پاسخ طبيعي وجود ندارد برانگيخته شود. براي مثال ترس از موضوعات ترس آور به ويژه آنهايي كه تهديدكننده حيات و سلامت فرد مي باشند، كاملا طبيعي و لازم است. اما اگر اين احساس ترس در مقابل محرك هايي ايجاد شود كه ترس آور محسوب نمي شوند، بايد آن را اختلال و بيماري به حساب آورد.

¤ پاسخ بدن به محرك هاي استرس زا، بيشتر و شديدتر از حد نياز و ميزان مورد انتظار رخ دهد.

¤ از لحاظ زماني، پاسخ ايجاد شده بمراتب طولاني تر از آنچه مي بايست، ايجاد گردد.

¤ فرد بدون وجود و حضور هرگونه محرك و استرسي، پاسخ نشان داده و مضطرب گردد.

ارتباط و پيوستگي دوسويه اضطراب و علائم جسمي و بيماريهاي ارگانيك نيز جالب و حائز اهميت است. از يك سو، گاه اضطراب ناشي از يك بيماري طبي و محصول مستقيم تغييرات فيزيولوژيك و پاتولوژيك آن است مانند بيماري پاركينسون و يا بيماري مولتيپل اسكلروريس (MS) و از سوي ديگر، برخي بيماريهاي ارگانيك علائمي مشابه اختلالات اضطرابي ايجاد مي كنند مانند اختلالات عملكرد تيروئيد، بيماريهاي عروقي مغز، اختلالات عملكرد غده فوق كليوي، اختلالات التهابي مانند بيماري لوپوس، كمبودهاي تغذيه اي مانند سوءتغذيه شديد و يا كمبود ويتامين B12، بدخيمي هاي مغزي، ميگرن، صرع و...

نكته ديگر آن است كه برخي بيماريهاي رواني و روان پريشي ها هم مي توانند منجر به ايجاد علائمي مشابه اختلال اضطرابي گردند براي مثال افسردگي، سرخوشي، اسكيزوفرني و... نيز ممكن است تابلوي اضطرابي ايجاد كنند.

البته اضطراب علاوه بر جنبه دروني و رواني اش، علائم جسمي و قابل مشاهده نيز ايجاد مي كند و اين علائم جسمي از اجزاي اصلي بيماري اضطراب است. تظاهرات محيطي و خارجي اضطراب عبارتند از اسهال، سرگيجه، احساس سبكي سر، سنكوپ، افزايش تعريق، افزايش فشارخون، تپش قلب، بي قراري، احساس فوريت در رفع ادرار، تكرر ادرار، تاخير در دفع ادرار، لرزش در اندامها، افزايش تعداد ضربان قلب و... آنچه حائز اهميت است اين است كه اولا علائم اضطرابي (چه علائم بيروني و جسمي و چه علائم رواني) در بيماران مختلف، متفاوت است و ممكن است تابلوي اضطراب هر بيمار خاص خود آن بيمار باشد و ثانيا پزشك ضمن توجه به علائم جسمي، جهت تشخيص اختلال اضطرابي روي علائم رواني و ذهني بيمار متمركز مي شود. اين علائم ذهني و روان شناختي، بسيار متنوع هستند اما، برخي علائم رواني اضطراب شديد عبارتند از:

- نگراني و تنش روحي تشديد شده و مزمن

- ناتواني بيمار در آسوده ساختن خود

- تحريك پذيري غيرقابل توجيه

- خستگي پذيري مفرط

- انواع سردردهاي كلافه كننده (به ويژه سردردهاي تنشي)

- اشكال در به خواب رفتن و يا كابوس

- اشكال در تمركز

- ترس شديد و غيرقابل كنترل

- اشتغال وسواسي فكري و يا عملي به موضوعات مختلف

اختلال اضطرابي منتشر، گذرهراسي (اضطراب بيمار هنگامي كه در موقعيتهايي قرار مي گيرد كه خروج از آن ها و يا فرار از آنجا دشوار باشد مانند محيطهاي بسته و آسانسور) اختلال پانيك (حملات هراس و ترس شديد به همراه علائم جسمي مفرط و البته زجرآور) اختلال وسواسي، اضطراب متعاقب ضربه (بروز علائم اضطرابي پس از يك حادثه تلخ و سخت مانند تصادف رانندگي كه معمولا با يادآوري صحنه رخداد و اتفاقات همراه است) اضطراب ناشي از مصرف مواد (مانند كوكائين، كافئين، LSD و...) و... برخي تابلوهاي كلينيكي اختلال اضطرابي است. هراس از حيوانات، هراس از خون و تزريقات و صدمات بدني، هراس موقعيتي (هواپيما، آسانسور و...) هراس از بلندي، جامعه هراسي (دلهره فرد از حضور در جمع و محيطهاي پررفت و آمد و شلوغ و احساس شرمساري و يا دلشوره از حضور در جمع) و... نيز برخي از انواع شايعتر هراس هستند كه جزو علل مهم و نسبتا شايع اختلال اضطرابي اند.

 

دكتر محمدجعفر طالب پور

خانواده سبز