سلامت نیوز: اشكان 5/4 ساله است. والدینش برای ارزیابی او را نزد روان‌پزشك كودك برده‌اند. پدر و مادر او را یك كودك لجباز و لوس میدانند و از این شكایت دارند كه فرزندشان همیشه سعی دارد وسایل خانه مانند كنترل تلویزیون، گلدان و وسایل تزئینی روی دكور و... را در گوشه‌ای از خانه بچیند و اگر آنها بخواهند این وسایل را سر جای اولش برگردانند، اشكان به شدت عصبانی می‌شود، گریه می‌كند و آرام كردنش هم كار بسیار دشواری است. خلاصه باید حرف، حرف خودش باشد...
روان‌پزشك با بررسی‌های بیشتر متوجه شد اشكان كوچولو دچار اختلال وسواسی است.
بیشتر ما فکر می‌کنیم اختلال وسواسی فقط در بزرگسالان دیده می‌شود ولی در كودكان هم احتمال بروز آن وجود دارد. با دكتر میترا حكیم شوشتری، فوق‌تخصص روان‌پزشكی كودك و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در این‌باره گفت‌وگو كرده‌ایم.
آیا كودك وسواس را از بزرگتر‌هایش یاد می‌گیرد؟
وسواس كودكان مبحث بسیار گسترده‌ای است. معمولا اطرافیان این رفتار كودك را بیشتر ناشی از بدقلقی یا یكدندگی او میدانند، اما وسواس در واقع یك نوع «سكسكه مغزی» است. در مغز مدارهایی وجود دارد كه وقتی می‌خواهیم كاری را شروع كنیم، فرمان پایان آن هم صادر می‌شود. اما در اختلال وسواسی این مدار خود به خود متوقف نمی‌شود. این وظیفه به عهده هسته‌های قاعده‌ای مغز است ولی این هسته‌ها گاهی دچار تغییراتی می‌شوند که عملكرد فرد دچار اختلال را به هم می‌ریزد بنابراین علت اختلال وسواسی در كودكان كاملا زیست?شناختی است. این اختلال در روان‌پزشکی «اختلال وسواسی اجباری» نامیده می‌شود و انواع گوناگونی دارد.
درباره انواع آن توضیح می‌دهید؟
اختلال شامل دو بخش افكار و رفتار وسواسی است. افكار وسواسی به شكل تصاویر و عقاید مزاحمی هستند كه مرتب به ذهن می‌آیند. مثلا كودك برای اینكه بتواند با نگرانی از میكروب مقابله كند، مكرر و غیرعادی دست‌هایش را می‌شوید. گاهی به دنبال افكار مزاحم، مناسك شكل می‌گیرد و فرد برای كاهش اضطراب به انجام اعمال خاصی متوسل می‌شود، مثلا ممكن است کودکی برای کاهش افکار نگران‌کننده در مورد آسیب‌دیدن به مادرش، هنگام خروج از منزل، 3 قدم به عقب بردارد و با پای راست از منزل خارج شود.
آیا این بیماری در کودکان نادر است؟
در دهه اخیر بیشتر به وسواس كودكان اهمیت داده شده و می‌توان گفت تقریبا بیماری شناخته‌شد‌ه‌ای است که شیوع آن را 2 درصد برآورد كرده‌اند.
نشانه‌های این اختلال چیست؟
نشانه‌های اختلال وسواسی از ساده‌ترین آنها یعنی فكرهای وسواسی آغاز می‌شود. اولین و شایع‌‌ترین فكر وسواسی، ترس از آلودگی و كثیفی است. این تصور وجود دارد كه بچه‌ها از مادر یا شخصی دیگری الگوبرداری می‌كنند ولی مطالعه‌ها نشان می‌دهد اگر كودك از نظر بیولوژیك مستعد نباشد، پس از جدا شدن از مادر دیگر این كارا انجام نخواهد داد. فكر وسواسی شایع دیگر، ترس از اتفاق‌های وحشتناك مثل مرگ عزیزان و نوع دیگر آن، ترس از آسیب‌رساندن به خود و دیگران است. بچه‌هایی كه در كلاس درس مداد در دست نمی‌گیرند تا مبادا آسیبی به همكلاسی‌شان بزنند، چنین افکاری دارند. متداول‌ترین عمل وسواسی هم همان شکل رایج آن یعنی شستشو است که تکراری انجام می‌شود. از دیگر اعمال وسواسی می‌توان به جمع‌كردن اشیای بی‌مصرف اشاره كرد. البته این افراد همیشه یك شیء خاص را جمع نمی‌كنند و عادت به احتكار هر وسیله‌ای دارند. جمع‌آوری کلکسیون یک پدیده طبیعی رشدی است، مثلا كودكی ممكن است كلكسیون قوطی كبریت داشته باشد، اما در این موارد فرد به مرور علایق دیگری پیدا می‌کند که متناسب با سن است. کودکانی که لباس را فقط یک بار می‌پوشند، یا عادت‌های خاصی هنگام لباس پوشیدن دارند، مثلا حاضر نیستند لباس دکمه‌دار بپوشند یا از درز لباس مرتب ایراد می‌گیرند نیز احتمالا به وسواس مبتلا هستند. وجود عادت‌های خاص مانند راه رفتن طولانی‌مدت روی جدول كنار خیابان (در حالی که کودک می‌داند به مدرسه دیر خواهد رسید) یا چیدن وسایل با نظم افراطی از دیگر نشانه‌های اختلال وسواسی عملی هستند. کودکانی که به بو حساسیت دارند و حتی گاهی با استشمام بویی دچارتهوع و عق‌زدن می‌شوند، ممکن است به وسواس مبتلا باشند.
والدین چگونه باید با این بچه‌ها برخورد كنند؟
بیشتر اطرافیان، مثل پدر و مادر، فكر می‌كنند كودك لجباز است و به مقابله با او برمی‌خیزند، غافل از اینكه این مشکلات ناشی از اختلالی بیولوژیك است و كودك كنترلی روی آن ندارد. اعتراض پدر و مادر باعث ایجاد تنش می‌شود كه نتیجه‌ای هم نخواهدداشت زیرا كودكان وسواسی گاه پرخاشگری غیرقابل‌كنترلی دارند. این پرخاشگری در بزرگسالان مبتلا به وسواس كمتر دیده می‌شود.
آیا روش درمانی خاصی برای كاهش علایم وسواس وجود دارد؟
اولین قدم آن است كه بپذیریم كودكمان بیمار است و سعی كنیم مشكل را حل كنیم. بهترین نوع درمان برای موارد خفیف، درمان روان‌شناختی و 12-18 جلسه مشاوره است. این روش از سن حدود 12 تا 10 سالگی که رفتار كودك منطقی می‌شود و رابطه بین علت و معلول را درك می‌كند، قابل‌اجراست. یکی از مسایل مهم، همکاری کودک با درمانگر است.
درمان دارویی عوارضی هم دارد؟
داروهای متعددی برای این بیماری وجود دارند كه مصرف آنها كم‌عارضه است اما احتمال عود علایم بعد از قطع دارو وجود دارد. معمولا مصرف دارو بین 5/1-1 سال علایم وسواسی را از بین می‌برد. دارو باید به تدریج قطع شود یعنی دوز آن به آرامی و با نظر پزشك كاهش یابد. پس از 3 ماه منتظر می‌شویم تا ببینیم علایم برمی‌گردند یا نه و در صورت برگشت علایم، دوز قبلی را 1 سال دیگر ادامه می‌دهیم.
منبع: هفته نامه سلامت