جام جم آنلاين: كشف گونه‌هاي جديد هميشه و براي همه، جالب و مهيج بوده است. اين روزها حتي افراد عادي هم كه مختصر علاقه‌اي به حيات وحش و گياهان دارند، در اين زمينه گام‌هاي مثبتي برداشته‌اند.
البته از نظر حاميان محيط‌زيست اين تلاش‌ها زماني معنادارتر مي‌شوند كه حفاظت از ساير گونه‌ها، بالاخص گونه‌هاي در معرض خطر انقراض نيز تا همين اندازه جدي گرفته شوند. تا سال 1388 بالغ بر 19 هزار گونه جديد شناسايي و نامگذاري شده بود كه هر ساله هم تعداد جديدي به اين آمار اضافه مي‌شود.
تاكنون حدود دو ميليون گونه در سراسر جهان ثبت شده، اما بيشتر افراد بر اين باورند كه هنوز هم جا براي تحقيق بسيار است. حشره‌شناسان در اين زمينه نسبت به سايرين بخت مساعدتري دارند. از نظر علمي در مورد گونه‌هاي مختلف حيات‌وحش حدود دو سال زمان لازم است كه گونه‌هاي جديد رسما در سراسر جهان مورد تائيد قرار گيرند.
بديهي است هر ساله صدها گونه از نظرها دور مانده و شناسايي نمي‌شوند، اما مساله مهم اين است كه روند تخريب زيستگاه‌ها و انقراض گونه‌ها آنقدر جدي است كه باعث مي‌شود خيلي از اين‌گونه‌ها براي هميشه از صفحه تاريخ محو شوند. اين مساله كه انقراض هرگونه‌اي به معناي گم شدن يكي از رازهاي حيات است براي هميشه سر به مهر باقي خواهد ماند.
دانشمندان تخمين زده‌اند روند كنوني انقراض صد تا هزار مرتبه بيشتر از گذشته است. آنها براي چنين برآوردي متوسط ميزان انقراض را در فسيل‌ها مبنا قرار داده‌اند. حتي عده كثيري معتقدند چنين روندي عملا در حال رقابت با سرعت انقراض دايناسورهاست. اما در هر صورت كشف گونه‌هاي جديد حيات‌وحش مستلزم نگرش دقيق و در نظر گرفتن جنبه‌هاي مختلف از زندگي جانوران است.
كشف يك گونه جديد معمولا ضريب احتمال كمي دارد، اما همين ضريب احتمال كم هم از آن پژوهشگراني خواهد شد كه اغلب تحقيقات خود را بر يك محيط خاص متمركز و رابطه ميان گونه‌هاي مختلف حيات‌وحش را با يكديگر و با محيط اطرافشان بدرستي درك مي‌كنند. معمولا در محيط‌هاي بكر و دست‌نخورده احتمال يافتن گونه جديد بيشتر است. يك نمونه منحصربه‌فرد از اين نظر آمريكاي جنوبي است.
تنها 4700 گونه ماهي آب شيرين در اين اكوسيستم متفاوت شناخته شده‌اند، آمارها نشان مي‌دهد سالانه بيش از صد گونه در اين محدوده وسيع جغرافيايي كشف مي‌شود. همه اينها سبب شده دامنه تحقيقات در اين منطقه بيشتر شود. لازم به ذكر است محققان براي كشف يك گونه جديد تنها بر موجودات زنده تكيه نمي‌كنند، آنها حتي گاهي فسيل‌ها و ساير بقاياي گونه‌هاي مختلف را از چند سال تا چند صد سال پيشتر هم مورد بررسي قرار مي‌دهند. براي تائيد يك گونه جديد مراحل زيادي طي مي‌شود.
تكاور تنها، پرنده‌اي با نقاب سياه
اوايل پاييز 1387 گروهي متشكل از چهار پرنده‌شناس توانستند در جنگل‌هاي ابر كشور پرو، گونه جديدي را شناسايي كنند. از مشخصات ظاهري اين پرنده مي‌توان به دو مورد عمده اشاره كرد: نخست رنگ قرمز پرهاي ناحيه سينه كه در قسمت‌هاي پايين‌تر رفته‌رفته به رنگ زرد متمايل مي‌شود و دوم رنگ سياه بال‌ها كه امتداد آن همچون يك چشم‌بند سياه دور تا دور چشمان پرنده را پوشانده است. دانشمندان نام علمي اين‌گونه جديد را به افتخار پروفسور جان دبليو فيتزپاتريك سرپرست لابراتوار پرنده‌شناسي دانشگاه كورنل، كاپيتو فيتز پاتريك (CapitoFitzpatrick) گذاشتند. پروفسور فيتزپاتريك در طول دوره كاري خود توانسته شش گونه پرنده جديد را شناسايي كند. كشور پرو زيستگاه اين‌گونه تازه كشف شده، در سال‌هاي اخير شاهد كشف گونه‌هاي جديدي بوده و علت آن هم طبيعت بكر و وحشي اين كشور است كه سفرهاي تحقيقاتي را با موانع متعددي روبه‌رو كرده است. حتي ظرف چند سال اخير يك كلوني قابل توجه از ميمون‌هاي دم زرد كه بشدت در معرض خطر هستند، در اين كشور يافت شدند. همه اين موارد دست به دست هم داده و دانشمندان را بر آن داشته كه چرخه حيات را در اين كشور جدي‌تر بگيرند.
گونه‌هاي ناشناخته مورچه در فيليپين
تابستان گذشته پروفسور ديويد جنرال و همكارانش اعلام كردند حدود 40 گونه جديد از مورچه‌ها در كشور فيليپين كشف شده‌اند. در مقايسه با ماداگاسكار كه به دليل تنوع زيستي منحصربه‌فردش مشهور است، اين رقم دو برابري يك رويداد بي‌نظير حساب مي‌شود. پروفسور جنرال ادعا مي‌كند رده‌بندي تازه‌اي از مورچه‌ها را در جزيره لوزون شناسايي كرده‌اند، اما اين رده‌بندي هنوز تائيد نشده است.
از آنجا كه دامنه اين تحقيقات تنها به جزيره لوزون محدود بوده، لذا دانشمندان مجبور هستند با صرف زمان بيشتري تمام گونه‌هاي جديد را طبقه‌بندي كنند. در اين خصوص حتي جزاير فاقد سكنه فيليپين هم بايد بررسي شوند. نظر به اين‌كه جنگل‌زدايي ممكن است براي هميشه برخي از گونه‌هاي ناشناخته را در معرض خطر انقراض قرار دهد، بنابر اين براي شناخت شبكه حيات در جنگل‌هاي باراني بايد طرح‌هاي مطالعاتي و حفاظتي با هم همگام باشند.
مارمولك رنگين كمان
مارمولك رنگين‌كمان گونه‌اي منحصربه‌فرد است كه در يك زيستگاه كاملا عجيب كشف شده است. اواسط تابستان سال 1389 يك گونه مارمولك آبزي در كوهستان‌هاي سرد و خنك آندز كشف شد. از آنجا كه مارمولك‌ها موجوداتي خونسرد هستند، لذا دانشمندان از يافتن اين‌گونه آن هم در اين مكان سرد شگفت زده شدند. مارمولك رنگين كمان با نام علمي P.montanicola يك گونه منزوي است و به همين سبب نيز محققان به صورت كاملا اتفاقي نزديك يك نهر آب با آن مواجه شدند. ژرمن چاوز سرپرست تيم تحقيقاتي مي‌گويد كه وي از همان برخورد اول مي‌دانسته اين مارمولك ريز كاملا با گونه‌هايي كه تاكنون شناخته شده، تفاوت دارد. تيم تحقيقاتي به مدت سه ماه متوالي در جستجوي نمونه‌هايي مشابه بوده تا بتواند اين‌گونه را رسما به ثبت برساند. از آنجا كه تيم جستجوگر براي بار دوم شب هنگام با كلوني‌اي از اين‌گونه برخورد داشته، لذا بحث بر سر اين‌كه اين‌گونه، انرژي براي جست و خيز در شب را چگونه كسب مي‌كند، تا مدت‌ها ادامه داشت و هنوز هم مطالعات در اين زمينه ادامه دارد.
گربه ماهي چوبخوار
تابستان 1389، دانشمندان گونه جديدي از گربه ماهي را كشف كردند كه از چوب تغذيه مي‌كند. زيستگاه اين جانور نيز در جنگل‌هاي دورافتاده آمازون و در كشور پرو است. پروفسور پائولو پتري از دانشگاه هاروارد براي نخستين بار توانست در پارك ملي آلتو پروس اين‌گونه را شناسايي كند. جالب اينجاست كه بوميان محلي كاملا با اين‌گونه آشنايي داشته‌اند. آنها سال‌ها اين‌گونه را با تفنگ شكار كرده و به عنوان غذا مصرف كرده‌اند. اين جانور دندان‌هاي تيزي شبيه قاشق دارد كه تغذيه را برايش تسهيل مي‌كند. بررسي‌ها نشان داد روده اين‌گونه در مقايسه با خويشاوندان نزديكش 35 درصد كوچك‌تر است و اين مساله به اين دليل است كه مواد مغذي در بخش‌هاي ابتدايي يا مياني روده جذب مي‌شوند. حتي آنزيم‌هاي هضم غذا در اين‌گونه بسيار پيشرفته‌تر است. حداكثر اندازه بدن اين حيوان 65 سانتي‌متر است. پروفسور پتري مي‌گويد در مجموع 35 گونه از گربه‌ماهي‌ها در جهان شناخته شده‌اند. گربه‌ماهيان زره‌دار كه از خانواده نزديك اين‌گونه هستند، تنها در آمريكاي جنوبي يافت مي‌شوند و تنوع منحصربه‌فردي نزديك به 800 گونه دارند.
حشره‌اي با بال‌هاي توري
حشرات سبز رنگ با بال‌هاي توري براي بسياري از شهرنشينان آشنا هستند. اين حشرات در زيستگاه‌هاي مختلفي يافت مي‌شوند، اما خاستگاه اصلي آنها جنگل‌هاي استوايي است. حشرات بالغ از گل‌ها تغذيه مي‌كنند، در حالي كه لاروها ساير حشرات را شكار مي‌كنند. در تابستان گذشته رسما اعلام شد كه گونه جديدي از اين حشرات در مالزي كشف شده است. طرح ظاهري بال اين حشره كاملا با گونه‌هاي شناخته شده تفاوت دارد. عامل شناسايي اين حشره مجموعه عكس‌هايي است كه توسط گوئك هوك پينگ در پارك ايالتي سلانگور مالزي برداشت شد. حشره‌شناسان پس از اتفاق نظر درباره اين‌كه با يك گونه كاملا جديد سر و كار دارند، درصدد زنده‌گيري اين‌گونه برآمدند. لازم به ذكر است اگر نمونه زنده‌اي از گونه‌اي جديد يافت نشود، نمي‌توان آن را رسما تائيد كرد. تنها يك سال پس از عكسبرداري، محققان توانستند يك نمونه از آن را در همان محل اوليه زنده‌گيري كنند.
عنكبوت نابينا
تابستان 1391 دانشمندان مركز مطالعات شنكنبرگ فرانكفورت نخستين عنكبوت نابيناي شكارچي را در جهان شناسايي كردند. نام علمي اين‌گونه Sinopoda scurion است و هرچند يكي از بزرگ‌ترين عنكبوت‌هاي شكارچي نيست، اما بدون هيچ ترديدي از ميان 1100گونه عنكبوت شكارچي كه تاكنون شناخته شده‌اند، اين عنكبوت تنها گونه نابيناست. پروفسور پيتر جاگر سرپرست بخش تحقيقاتي بندپايان اين مركز اعلام كرده كه شكارچي نابينا را از غاري در كشور جمهوري دموكراتيك خلق لائوس پيدا كرده است. وي درخصوص اين‌گونه چنين اظهار نظر كرد كه ساير خويشاوندان اين‌گونه بينايي دارند، اما زيستگاه اين يكي غارهايي است كه هميشه از روشنايي نور خورشيد محروم هستند و به همين دليل اندام بينايي در آنها تكامل پيدا نكرده است. پروفسور جاگر تحقيق خود را مديون لامپ‌هاي مخصوصي مي‌داند كه شركت سوئدي اسكوريون براي انجام تحقيقاتش در اختيار وي گذاشته است. او براي قدرداني اسم اين شركت را روي اين‌گونه گذارده است.
فرناز حيدري / جام‌جم