تا 4 دهه ديگر تعداد سالمندان ايران به بيش از 26 ميليون نفر مي‌رسد
موي سپيد را فلكم رايگان نداد
جام جم آنلاين: دستي كه مي‌لرزد، پايي كه درد مي‌كند، چشمي كه نمي‌بيند، پوستي كه چروك خورده و دلي كه.... خدا نكند شكسته باشد. نگاهش به افق است، همان دوردستي كه تنها پاي خاطره به آن باز مي‌شود و تنها ياد مي‌تواند دوباره به آن سر بزند. نگاهش به دور دست خسته است و منتظر! شايد در انتظار من، شايد در انتظار تو و شايد هم اصلا منتظر نيست اما هرچه هست كوله‌باري است از تجربه.

سالمندي، توفيقي اجباري

با حذف روز سالمند از تقويم شمسي و اضافه شدن نهم مهر به عنوان روز جهاني سالمندان به تقويم‌ها، سال 2012 از سوي سازمان بهداشت جهاني (WHO) به نام سالمندي و سلامت نامگذاري شده است. اين نامگذاري بيانگر اهميت اين دوره از زندگي است. سالمندي دوره‌اي است كه به هر حال گريبان هر كودك و نوجواني كه شانس زندگي را ساليان دراز با خود داشته، خواهد گرفت.

با پيشرفت علم، افراد مدت طولاني تري زندگي كرده و به‌ناچار بايد با تغييرات پيچيده جسمي، روحي ـ رواني و اجتماعي كه همراه با فرآيند سالمندي حادث مي‌شود، سازگار شوند. تطابق موفقيت‌آميز با سالمندي منوط به توانايي شخص براي ادامه و استمرار روش‌هاي مناسب زندگي در طول حيات، حفظ شيوه زندگي فعال و يافتن جانشين‌هاي مناسب براي فعاليت‌هاي دوران ميانسالي است.

پديده جهاني

سالمندي پديده‌اي جهاني است و همچون دوره جواني يكي از مراحل زندگي به شمار مي‌آيد، با اين تفاوت كه جواني سرشار از انرژي و تلاش است، اما سالمندي، در پي تحليل قوا منجر به كاهش ميزان فعاليت‌هاي فيزيكي مي‌شود. دوران پيري براي همه به يك منوال نمي‌گذرد و بسته به ارزش‌هاي اجتماعي متفاوت است. در بعضي جوامع، سالمندي اوج منزلت است، اما در برخي جوامع وضع به گونه‌اي ديگر رقم مي‌خورد. براي مثال در بين سرخپوستان و اسكيموها، وقتي افراد پير مي‌شوند، قبيله خود را ترك مي‌كنند. به هر حال سالمندي با پاره‌اي نيازها همراه است كه در همه جوامع دنيا يكسان است و به سه گروه اصلي تقسيم مي‌شود:

ـ نيازهاي بهداشتي ـ درماني

ـ نيازهاي اجتماعي ـ اقتصادي

ـ نيازهاي رواني

مطالعات انجام شده در برخي كشورها از جمله ژاپن نشان داده افراد سالمندي كه اعتقادات مذهبي دارند از سلامت روحي ـ رواني و جسمي بيشتري بهره‌مند بوده و نسبت به كساني كه باورهاي مذهبي كمتري دارند يا اصلا اعتقادات مذهبي ندارند، در مقابله با فشارهاي روحي ـ رواني توانايي آنها بيشتر است.

اين افراد سريع‌تر مي‌توانند به وضعيت روحي ـ رواني و جسمي پيش از وقوع اضطراب و تنش برگشته و حتي فشار خون آنها كمتر افزايش پيدا خواهد كرد. اعتقادات و اعمال مذهبي پاسخ‌هاي آرام‌كننده را در فرد تسريع مي‌كند و از طريق كاهش احساس ترس و اضطراب و تعديل حس تنهايي مي‌تواند براي فرد سالمند بسيار مفيد باشد.

اعتقاد به زندگي پس از مرگ در فرد احساس آرامش ايجاد مي‌كند و اضطراب را در سالمندي كاهش مي‌دهد. فراگيري يك حرفه جديد يا اشتغال روزانه نيز مي‌تواند سازگاري فرد را افزايش دهد. تغذيه مناسب در دوران سالمندي هم تاثير بسزايي در وضعيت روحي ـ رواني و جسمي فرد دارد. گفته مي‌شود از طريق تغذيه صحيح مي‌توان افسردگي را كاهش داد.

سالمندي يعني...

اگرچه پايبندان به فرهنگ ايران كهن از جمله ثمينه باغچه‌بان معتقد است سالمندي در ايران يعني زندگي كردن سه نسل در كنار هم در يك خانه، اما بازخورد سالمندي در بيشتر جوامع از جمله ايران نشان مي‌دهد تعريف روشنى در نظام، قانون و حتي فرهنگ عمومى براي سالمندي نشده است.

نكته: هم‌اكنون ميانگين طول عمر افراد در ايران 73 سال است، اما به‌رغم سرعت رو به رشد جمعيت سالمندي، تنها يك درصد از مجموع قوانين، مصوبات و آيين‌نامه‌ها مربوط به اين قشر است
ميشائيل مك كئون، استاد دانشگاه راتجر معتقد است: پيرى عبارت است از تغييرات بيولوژيكى كه در نحوه زيست‌ارگانيسم در طول زمان ظاهر مى‌شود. اين تغيير با كاهش نيروى حياتى و قابليت انطباق فرد با تغيير شرايط ناگهانى و ناتوانى در ايجاد تعادل مجدد همراه است كه بتدريج دگرگونى‌هايى را در ساختمان و عمل اعضاى مختلف به وجود مى آورد.

در جوامع مختلف سالمندي تعاريف و سنين مختلفي دارد اما براساس تقسيم‌بندي سازمان بهداشت جهانى دوره‌هاي مختلف عمر به پنج مرحله تقسيم مي‌شود:

ـ از تولد تا ۱۸ سالگى (دوران كودكى)

ـ ۱۸ تا ۳۵ سالگى (دوران جوانى)

ـ ۳۵ تا ۵۵ (دوران ميانسالى)

ـ ۵۵ تا ۶۵ سالگى (دوران مسنى)

ـ ۶۵ به بالا (دوران پيرى)

آمار سخن مي‌گويد

به گزارش مركز اطلاعات سازمان ملل متحد، جمعيت سالمندان جهان در سال ۲۰۵۰ به يك ميليارد و ۹۶۸ ميليون و ۱۵۳ هزار نفر خواهد رسيد. بر پايه همين گزارش در سال 2010 اميد به زندگي براي مردان و زنان ايراني بعد از 60 سالگي 18 سال بوده است و در سال 2050 تعداد سالمندان در ايران به ۲۶ ميليون و ۳۹۳ هزار نفر خواهد رسيد كه تخمين زده مي‌شود ۲۶ درصد كل جمعيت كشور را تشكيل دهد يعني بيش از يك چهارم جمعيت. هم‌اكنون جمعيت سالمندان كشور بالغ بر شش ميليون نفر است. در همين حال در ميان كشورهاي جهان، ژاپن، ايتاليا و آلمان به ترتيب بالاترين جمعيت سالمند و امارات متحده عربي، قطر و كويت كمترين جمعيت سالمندان را دارند.

تكليف چيست؟

با وجود افزايش تعداد سالخوردگان در جهان، باز هم اين گروه در مقايسه با ديگر گروه‌هاي سني در اقليت است. اگرچه اغلب سالمندان احساس يأس، افسردگي، خمودگي، استرس، ناتواني، بي‌توجهي به محيط و اطرافيان و بيماري مي‌كنند، اما از سويي دوره سالمندي سال‌هاي متانت، كمال، كرامت، تفكر و بردباري است. اين نكته قابل توجه است كه پير شدن، تغييرات نقشي مي‌طلبد تا سالمندان بتوانند راه خود را در جامعه با ديگران هموار سازند. به طور خلاصه مي‌توان تكاليف رشد و تكامل دوران سالمندي را اين گونه شرح داد:

ـ برقرار ساختن شرايط زندگي منطبق با تغيير شرايط موجود اعم از اقتصادي يا بدني

ـ يافتن دوستان تازه براي جايگزين كردن دوستاني كه از دنيا رفته‌اند يا مهاجرت كرده يا بنا به دلايلي دور شده‌اند.

ـ پيدا كردن و گسترش فعاليت‌هاي تازه براي پر كردن اوقات فراغت روزافزون

ـ پرداختن به فعاليت‌هاي اجتماعي برنامه‌ريزي شده براي سالمندان

ـ لذت بردن از فعاليت‌هاي مناسب سالخوردگان

اميدهاي اميدواركننده

بررسي هرم‌هاي سني در مناطق مختلف دنيا اين واقعيت را گوشزد مي‌كند كه اميد به زندگي در بيشتر كشورهاي جهان افزايش و در پي آن سالمندي گسترش يافته است. در كشور ما نيز اميد به زندگى در حال افزايش است. براساس آمار جمعيت سالمند ايران از 30 تا 40 سال پيش تاكنون بسرعت رو به رشد است. هم‌اكنون ميانگين طول عمر افراد در ايران 73 سال است اما به‌رغم سرعت رو به رشد جمعيت سالمندي، تنها يك درصد از مجموع قوانين، مصوبات و آيين‌نامه‌ها مربوط به اين قشر است كه اين يك درصد خود شامل ۶۲ درصد اقتصادى، ۲۲ درصد اجتماعى و ۱۶ درصد رفاهى و بهداشتى است. البته در كنار اين سه مقوله جاي راهكارهاي حمايتي در برابر خشونت‌ها، تهديدها و آسيب‌ها خالي به نظر مي‌رسد.

متولي كيست؟

از موسسات خيريه و نهادهاي خودجوش كه بگذريم، در حال حاضر سازمان تامين اجتماعى با تحت پوشش قرار دادن بيش از 500 هزار مستمرى بگير بازنشسته، نقش اساسى در اين مقوله ايفا مى كند.

بهزيستي، سازمان بازنشستگى كشور، كميته امداد امام خمينى(ره)، شوراي ملي سالمندان و شهرداري از ديگر مسئولان ارائه خدمات به سالمندان هستند. اخيرا وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي هم نويد ايجاد طب تخصصي سالمندان در همه استان‌هاي كشور را داده كه نوعي تلاش براي ارتقاء و بهبود خدمات به جامعه سالمندان محسوب مي‌شود. به هر حال در هر شرايطي در فرهنگ ما اغلب سالمندان در خانه به سر مي‌برند.

بهشته نظري‌زاده / جام‌جم