گزارشي به مناسبت روز كارمند
چرخ دوركاري كند مي‌چرخد
مسئولان مي‌گويند تا پايان امسال، كارمندان 20 درصد از مشاغلي كه قابليت دوركاري را دارد، دوركار مي‌شوند، اما نه كارمندان و كارفرماها اشتياقي نسبت به اين طرح نشان مي‌دهند و نه كارشناسان از عملي شدنش مطمئن هستند.
دوركاري، شيوه‌اي مدرن براي كار كردن است كه در آن كارمندان مي‌توانند بدون آن كه در اداره حضور داشته باشند و به دور از كارفرما و مشتري، وظايفشان را با كمك گرفتن از فناوري‌هاي اطلاعاتي انجام دهند.
اين طرح ابداع ايراني‌ها نيست و از حدود چهار دهه پيش كه امكانات استفاده از فضاي مجازي در اختيار عموم مردم قرار گرفت، از سوي كارشناسان فناوري اطلاعات در كشورهاي توسعه يافته مطرح شد.
به اين ترتيب سال‌هاست بسياري از كشورها، دوركاري را براي برخي مشاغل به نيروي انساني‌شان پيشنهاد مي‌كنند، چرا كه اين شيوه، باعث كاهش مصرف انرژي، وقت و سفرهاي درون‌شهري مي‌شود، خرد مديريتي كارمندان را افزايش مي‌دهد، باعث مي‌شود آنها در ساعاتي كه بهره‌وري بيشتري دارند سراغ انجام وظايفشان بروند، پول بيشتري پس‌انداز كنند و كيفيت زندگي‌شان ارتقا پيدا كند.
حتي برخي مديران باور دارند كه اجراي طرح دوركاري، به‌واسطه قطع ارتباط مستقيم كارمند با كارفرما و ارباب رجوع، از فساد اداري كم مي‌كند.
سرعت دوركاري كند است
دوركاري در ايران اما بلافاصله پس از آشنايي مردم با دنياي مجازي ابداع نشد و آيين‌نامه آن در پايان خرداد 89 به تصويب رئيس‌جمهور رسيد. از آن زمان تاكنون اقداماتي براي اجرايي شدنش انجام شده است. براي مثال جديدترين اقدام دولت براي نهادينه كردن دوركاري در كشور، موافقت با دوركاري زنان شاغل داراي فرزند كمتر از هفت‌سال يا دبستاني در روزهاي پنجشنبه است.
اما با وجود همه اين اقدامات، شواهد گوياي اين است كه طرح دوركاري در ايران هنوز تا اجرايي‌شدن كامل فاصله دارد و آن‌گونه كه مسئولان انتظار دارند از آن استقبال نشده‌است.
عبدالعلي تاجي، معاون حقوقي امور مجلس و استان‌هاي معاونت توسعه مديريت و سرمايه انساني رئيس‌جمهور همان مسئولي است كه درباره دوركار شدن كارمندان 20 درصد از مشاغل با قابليت دوركاري وعده داده است.
او منكر روال كند دوركار شدن مشاغل در ايران است و تاكيد دارد كه اين روند «به قوت سال‌هاي گذشته» ادامه دارد. با اين حال كمتر كسي مي‌تواند بيش از پنج نفر از دوستان و آشنايانش را نام ببرد كه مدتي است دوركار شده و به همين شيوه كار خود را ادامه داده‌اند و اين يعني طرح دور كاري به آن قوتي كه معاون حقوقي رئيس‌جمهور تعريف مي‌كند، پيش نمي‌رود.
اينترنت لاك‌پشتي
جزء تفكيك‌ناپذير دوركاري، فناوري‌هاي اطلاعاتي است. براي مثال اگر ارتباط الكترونيك بين كارمند و كارفرما برقرار نشود يا ضعيف باشد، دوركاري محال مي‌شود.
بر اساس ماده 46 قانون برنامه پنجم توسعه، وزارت ارتباطات و فناوري موظف شده است پهناي باند را افزايش دهد و مشكلات كنوني استفاده از اينترنت بويژه مساله سرعت پايين آن را در كشور حل كند، با اين حال هنوز هم كارمندان دوركار از پايين بودن سرعت اينترنت گله دارند.
دكتر علي انتظاري، مدير گروه جامعه‌شناسي دانشگاه علامه طباطبايي درباره فراهم نبودن زيرساخت‌هاي ارتباط الكترونيك در ايران به جام‌جم مي‌گويد: سرعت كم اينترنت، مانعي زيرساختي براي نهادينه كردن دوركاري در كشور به حساب مي‌آيد. هرچه ارتباطات الكترونيك تقويت شود، كارمندان بيشتر متمايل به دوركاري مي‌شوند.
او البته تاكيد مي‌كند: گرچه كمبود امكانات را نمي‌شود كتمان كرد، اين نكته را هم بايد در نظر گرفت كه برخي كارمندان به دليل نبود آموزش هاي لازم از امكانات فعلي نيز بهره چنداني نمي‌برند.
از دل برود هر آن كه از ديده برفت؟
آيا برطرف شدن مشكلات اينترنت براي مشتاق كردن كارمندان به دوركاري كافي است؟ پاسخ مدير گروه جامعه‌شناسي دانشگاه علامه طباطبايي به اين پرسش منفي‌است.
به گفته انتظاري، هرچند يكي از نتايج دوركاري، ارتقاي كيفيت زندگي و صرفه جويي بيشتر كارمندان در هزينه‌هاي روزانه‌شان است، بسياري از آنها از ترس متهم شدن به كم‌كاري و ناامن شدن موقعيت شغلي‌شان از دوركاري واهمه‌دارند.
او يكي از كارشناساني است كه اعتقاد دارد هنوز در بسياري از سازمان‌ها و ادارات، مناسبات و وظايف كاري بدرستي تعريف نشده است و مشخص نيست كه دقيقا حجم وظايف هر كس در هر شغل چقدر است و بنابراين كارمندان حق دارند نگران باشند كه به واسطه دوركاري، از ديدگاه كارفرما، غيرفعال به نظر برسند.
اين پژوهشگر تاكيد مي‌كند: اگر مشخص شود حجم فعاليت هر كارمند در روز دقيقا بايد چقدر باشد، فرقي نمي‌كند كه او در منزل مسئوليت‌هايش را انجام دهد يا در اداره، مساله مهم براي ارزشگذاري درباره يك نيرو، صرفا كيفيت عمل كردن او به وظايف تعيين شده‌اش است.
در شرايط مطلوبي كه انتظاري توصيف مي‌كند ديگر موقعيتي براي فرار كارمندان از وظايفشان، در شرايط دورتر از محيط اداري پيش نمي‌آيد، نه تنها مجموع وظايف برخي كارمندان ادارات هنوز بدرستي روشن نيست كه شيوه نظارت كارفرما بر عملكرد نيروهايش نيز در كشور ما هنوز منطقي نيست و به همين دليل گاهي قضاوت درباره عملكرد افراد، بر اساس ديده‌هاي روسا از چگونه كاركردن كارمندان صورت مي‌گيرد.
انتظاري با تائيد اين موضوع تاكيد مي‌كند: هنوز شاخص لازم براي ارزيابي فعاليت كارمندان در ادارات وجود ندارد و به همين علت ارزيابي‌ها غيرمنطقي شده است و ارزيابي از طريق ارتباط رو در رو صورت مي‌گيرد كه حضور فيزيكي افراد را در محل كار مي‌طلبد.
او نتيجه مي‌گيرد كه براي افزايش استقبال عمومي از دوركاري، بايد سازوكار ارزشيابي كارمندان در ادارات متحول‌شود.
ماجراي خانوادگي
آخرين نكته‌اي كه استاد دانشگاه علامه طباطبايي آن را به عنوان مانعي در برابر دوركاري معرفي مي‌كند، آماده نبودن خانواده‌ها براي پذيرش كار كردن اعضايشان در محيط خانه است.
پذيرش دوركاري مساله‌اي فردي نيست كه صرفا به موافقت كارمند نياز داشته باشد، بلكه مساله‌اي خانوادگي است و بايد همه اعضاي خانواده براي آن آماده باشند.
از ديدگاه انتظاري، اعضاي خانواده بايد باور كنند نيروي كاري كه قرار است از منزل وظايف اداري‌اش را انجام بدهد بايد در شرايط مطلوبي باشد و حتي مكاني براي كار كردنش در خانه در نظر گرفته شود و اگر اين امكان وجود ندارد بايد پايگاه‌هايي در هر محله تعبيه شود كه كارمندان بتوانند در فاصله‌اي نزديك به خانه، ارتباط الكترونيكي با محل كارشان داشته باشند.
اول فرهنگ‌سازي، بعد امكانات
تا پايان برنامه پنجم توسعه سه سال باقي مانده است. در بخش‌هايي از اين برنامه بر دوركار شدن كارمنداني كه حضور فيزيكي‌شان در محل كار الزامي نيست، تاكيد شده است.
با اين حال هنوز زيرساخت‌هاي لازم براي دوركاري در كشورمان فراهم نيست. اين زيرساخت‌ها بر خلاف باور عمومي فقط محدوديت دامنه فناوري‌هاي ارتباطي نيست، بلكه مهم‌ترين جزء آن توجيه كارمندان و كارفرماها و آموزش آنها درباره اين شيوه جديد كار كردن است.
مريم يوشي‌زاده / گروه جامعه