انديشه‌های تفسيری امام خمينی(ره)
بهره‌گيری امام خمينی(ره) از روش‌های مختلف تفسيری در كنار يكديگر 
امام خمينی(ره) در تفاسير خود از روش‌های مختلفی چون قرآن به قرآن، روايی، عقلی، اشاری، علمی و اجتهادی بهره برده و از آن ميان به روش تفسير اشاری يعنی تفسير باطنی و عرفانی، توجه ويژه‌ای داشته‌اند كه اين جهت‌گيری در تفسير سوره حمد به‌خوبی نمايان است.

حجت‌الاسلام والمسلمين محمدعلی رضايی اصفهانی، مدير مركز تحقيقات قرآن كريم المهدی(عج)، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) درباره منهج تفسيری امام خمينی(ره) اظهار كرد: امام خمينی(ره) علاوه بر ابعاد سياسی و فقهی، در زمينه تفسير نيز صاحب‌ آراء و نظراتی بوده كه بارزترين نمونه آن در تفسير سوره حمد جلوه‌گر شده است.

وی با بيان اين‌كه ايشان در تفاسير خود از روش‌های مختلفی چون قرآن به قرآن، روايی، عقلی، اشاری (باطنی)، علمی و اجتهادی بهره برده است، افزود: امام خمينی(ره) از ميان روش‌های تفسيری به روش تفسير اشاری يعنی تفسير باطنی و عرفانی، توجه ويژه‌ای داشته است كه اين جهت‌گيری در تفسير سوره حمد به خوبی نمايان است؛ البته ايشان از روش‌های ديگر تفسيری نيز غافل نبوده است.

استاديار جامعة المصطفی(ص) العالمية ادامه داد: امام خمينی(ره) در ميان گرايش‌های تفسيری نيز به گرايش عرفانی، فلسفی، اخلاقی و اجتماعی توجه بيشتری نشان داده است؛ همان‌گونه كه در تفسير خود جهت‌گيری سياسی، جهادی و تقريبی را نمايان ساخته است. ايشان در اسلوب‌های تفسيری به تفسير ترتيبی در تفسير سوره حمد روی آورده و به صورت پراكنده تفسيرهای موضوعی كوتاهی در ضمن مباحث بيان كرده است.

وی با اشاره به استفاده امام خمينی(ره) از روش تفسيری قرآن به قرآن تصريح كرد: امام خمينی(ره) در موارد متعددی از شيوه تفسير قرآن به قرآن استفاده كرده است؛ برای نمونه ايشان در تفسير آياتی كه ظهور در جبر دارد، به آيات ديگر قرآن تمسك می‌جويد و ديدگاه امر‌بين‌الامرين را اثبات می‌كند. نمونه ديگر آن‌كه ايشان در تفسير «حمد»، از آيات ديگر قرآن از جمله آيه نور كمك می‌جويد تا نتيجه بگيرد كه همه حمدها از آن خدا و جلوه اوست.

امام خمينی(ره) در ميان گرايش‌های تفسيری نيز به گرايش عرفانی، فلسفی، اخلاقی و اجتماعی توجه بيشتری نشان داده است؛ همان‌گونه كه در تفسير خود جهت‌گيری سياسی، جهادی و تقريبی را نمايان ساخته است

حجت‌الاسلام رضايی اصفهانی همچنين به استفاده از روش تفسير روايی در منهج تفسيری امام خمينی(ره) اشاره و خاطرنشان كرد: امام خمينی(ره) در موارد متعددی از روش تفسير روايی استفاده و برای توضيح آيات به احاديث پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) استناد كرده است.

وی در بيان برخی از نمونه‌های استفاده از روش تفسير روايی در تفسير امام خمينی(ره) گفت: از جمله آن‌كه در تفسير آيه شريفه «اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ»(حمد/6) به روايت پيامبر(ص) استناد می‌كند تا نشان دهد كه صراط مستقيم همان حد وسط است و در ادامه نيز به روايت امام باقر(ع) استناد كرده تا مصاديق آن، يعنی ائمه(ع) را مشخص سازد.

عضو هيئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمية در بيان مثال ديگری درباره استفاده از روش تفسير روايی در تفسير امام خمينی(ره) گفت: مفسران در مورد تسبيح موجودات ـ كه در قرآن آمده است ـ دو ديدگاه ارائه كرده‌اند: تسبيح تكوينی و تسبيح قولی؛ و امام خمينی(ره) برای اثبات ديدگاه دوم به روايت پيامبر(ص) استشهاد می‌كند.

وی با بيان اين‌كه روش تفسير روايی امام خمينی(ره) بر اساس احاديث پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) است، افزود: اين مطلب بدان معنا است كه روش ايشان با اهل سنت در تفسير روايی تفاوت دارد و ايشان تفاسير صحابه و تابعين را در تفسير حجت نمی‌دانند، آن‌گونه كه برخی از اهل سنت با روايات صحابه و تابعين برخورد كرده‌اند.

مدير مركز تحقيقات قرآن كريم المهدی(عج) در بخش ديگری از سخنان خود به استفاده امام خمينی(ره) از روش تفسير عقلی اشاره و تصريح كرد: امام(ره) در تفسيرهای خود از هر دو شيوه تفسير عقلی موجود در تفسير اسلامی، يعنی تفسير قرآن با عقل مصباحی و تفسير قرآن با عقل برهانی، استفاده كرده است.

وی تشريح كرد: نمونه‌های استفاده امام(ره) از تفسير عقلی را در تفسير عقلی و حكمی آيه شريفه «مَالِكِ یَوْمِ الدِّينِ»، تبيين عقلی علم پروردگار و استفاده از مطالب عقلی در تبيين مشيت الهی می‌توان مشاهده كرد.

استاديار جامعه المصطفی(ص) العالميه خاطرنشان كرد: روش امام خمينی(ره) در پذيرش تفسير عقلی و استفاده از آن در تفسير قرآن، راه ايشان را از تفاسير اشعری مسلك مانند تفسير فخر رازی جدا می‌كند؛ چون عقل راه تأويل آيات متشابه را، به‌ويژه در مبحث صفات الهی، بحث رؤيت و... می‌گشايد.