جام جم آنلاين: فكرش را بكنيد در خيابان و بزرگراه‌هاي كلانشهر ترافيك زده‌اي همچون تهران كه مجبوريد ساعت‌ها تا رسيدن به مقصد كلاچ و ترمز بگيريد و گاه در طول يك ساعت مسافتي كه مي‌توانيد طي كنيد، حتي به چند كيلومتر هم نمي‌رسد، اين شانس را داشته باشيد كه بتوانيد در مسير ويژه‌اي كه در آن از ترافيك و ازدحام خودروها خبري نيست، حركت كرده و بدون توقف در سريع ترين زمان به مقصد برسيد!
سوار بر تاكسي يا خودروي شخصي فرقي نمي‌كند. مهم اين است كه شما تنها سرنشين خودرو نباشيد و حداقل 3 نفر ديگر نيز كنار شما در خودرو نشسته باشند. آن وقت است كه مي‌توانيد از امتياز حركت در خطوط ويژه پرسرعت استفاده كنيد. در چنين شرايطي با تماشاي انبوه خودروهاي تك‌سرنشين يا 2 سرنشيني كه در خط كناري شما در ترافيك سنگين متوقف شده‌اند و هراز گاهي بسختي چند سانتي متري حركت مي‌كنند، با خود مي‌گوييد چه خوب است كه مي‌توانيد از امتياز حركت در خطوط ويژه پرسرعت بهره‌مند شويد.

امتيازي براي چند سرنشين‌ها

گره ترافيك كلانشهرها و بخصوص پايتخت درحالي با تزريق روزانه 1400 دستگاه خودروي نو به معابر تهران روزبه‌روز كورتر مي‌شود كه مسوولان شهري طي سال‌هاي اخير همواره نسبت به قفل شدن دائمي خيابان‌ها و معابر پايتخت از ازدحام خودروها و تبديل شدن اين شهر به يك پاركينگ بزرگ هشدار داده‌اند.

آمارهاي سازمان حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران نيز نشان مي‌دهد، متوسط سرنشين خودرو در تهران يك و نيم نفر است. از آنجا كه هر خط عبوري در يك ساعت تنها 1800 خودرو را جابه‌جا مي‌كند و 10 ساعت پيك ترافيك نيز در شبانه‌روز وجود دارد، بنابراين از يك خيابان با متوسط 3 خط عبوري روزانه 81 هزار نفر مي‌توانند عبور كنند، در حالي كه با توجه به ظرفيت 800 نفره اتوبوس تك كابين و 1500 نفري اتوبوس دوكابين مي‌توان تنها با استفاده از 54 دستگاه اتوبوس دوكابين معادل تمام خودروهايي كه در طول شبانه‌روز از 3 خط عبوري استفاده مي‌كنند، مسافر جابه‌جا كرد.

در اين ميان طي سال‌هاي اخير هرگاه گره ترافيك به دغدغه‌اي براي مديران تبديل شد يا معضل آلودگي هواي پايتخت فراگير شد، ساماندهي خودروهاي تك سرنشين و محدودسازي تردد آنها به عنوان يكي از راهكارهاي موجود مطرح شده‌است.

اولين بار سال 1385 با تشديد آلودگي پايتخت، شهرداري تهران با ارائه طرحي به شوراي عالي ترافيك خواستار ممنوعيت تردد خودروهاي تك‌سرنشين شد. اين طرح اگرچه به بايگاني رفت، اما پس از آن هر ساله و در مواردي كه پايتخت با معضل وارونگي هوا مواجه بود اين موضوع نيز به عنوان يك راه‌حل مطرح شد. اين بار اما ماجراي ايجاد محدوديت براي تردد خودروهاي تك‌سرنشين و جداكردن پرسرنشين‌ها از اين دسته خودروها به راهكار جدي مسوولان ترافيكي شهر تبديل شده است.

اين آمارها مبناي تلاش معاونت ترافيك شهرداري تهران براي راه اندازي خطوط ويژه تردد خودروهاي مختلف در سطح كلانشهر تهران است. البته چند سال پيش، چنين طرحي با راه‌اندازي خطوط اتوبوس‌هاي پرسرعت (BRT) تجربه شد و حالا يك بار ديگر مسوولان ترافيكي شهر مدتي است از تازه‌ترين طرح خود براي بهبود و اصلاح وضعيت تردد خودروها در معابر پايتخت خبر مي‌دهند؛ طرحي كه در صورت تصويب شوراي عالي ترافيك قرار است با هدف ارائه تسهيلات ويژه براي تردد خودروهاي شخصي چند سرنشين و تاكسي‌ها به عنوان بخشي از ناوگان حمل و نقل عمومي به اجرا درآيد، اما در واقع نوعي ايجاد محدوديت را براي تردد خودروهاي تك‌سرنشين در معابر شهرمان به دنبال خواهد داشت.

معاون ترافيك شهردار تهران با اشاره به شماره‌گذاري روزانه 1400 خودروي جديد فقط در شهر تهران مي‌گويد: اگر اين تعداد خودرو را به يكديگر متصل كنيم طول توليد خودروهاي وارد شده در پايتخت در روز به 7 كيلومتر مي‌رسد.

تشكري هاشمي با بيان اين‌كه خطوط ويژه اچ.او.وي مي‌تواند به توزيع عادلانه معابر در ميان شهروندان كمك كند، معتقد است: خطوط پرسرعت HOV مختص خودروهايي است كه بتوانند با حداكثر ظرفيت تردد كنند.

وي اين را هم مي‌گويد كه راه‌اندازي خطوط HOV در پايتخت فعلا در حد يك طرح مطالعاتي است، اما شهرداري تهران اين موضوع را با جديت دنبال مي‌كند، چراكه راه‌اندازي اين خطوط در بسياري از كشورها تجربه شده و نتايج آن موفقيت‌آميز بوده است.

نكته: براساس طرح جديد حمل و نقل، خودروها با سرنشين بيشتر براحتي مي‌توانند از خطوط ويژه حركت كنند و سرعت عبور آنان در سطح شهر افزايش مي‌يابد
به گفته معاون ترافيك شهردار تهران، با راه‌اندازي اين خطوط، خودروهاي كم سرنشين و تك‌سرنشين در بار معقول ترافيك شهر مي‌مانند، اما خودروهاي پرسرنشين مي‌توانند سريع‌تر به مقصد برسند.

تشكري هاشمي تصريح مي‌كند: خطوط پرسرعت HOV تنها متعلق به تاكسي، ون و اتوبوس نيست و خودروهاي شخصي پرسرعت نيز اجازه استفاده از اين خطوط را دارند.

HOV امتيازي براي چند سرنشين‌ها

HOV مخفف High – Occupancy- Vehicle lane به معناي اولويت‌دهي به حركت خودروهاي با چند سرنشين است. نحوه اولويت‌دهي حركت به اين صورت است كه يكي از باندهاي بزرگراه يا آزادراه (معمولا باند تندرو) صرفاً به عبور خودروهاي 2 يا 3 سرنشين به بالا (يك راننده همراه يك سرنشين يا بيشتر) اختصاص داده مي‌شود و ساير خودروها حق عبور از آن را ندارند و در صورت عبور جريمه مي‌شوند.

خطوط HOV با رسم علامت لوزي در كف معبر يا تابلو مشخص مي‌شود و هيچ گونه موانع فيزيكي براي جداسازي آنها از بقيه معبر ايجاد نمي‌شود.

در حالي كه خودروهاي تك و 2 سرنشين در ترافيك شديدتري نسبت به سابق مي‌مانند (زيرا يك باند عبوري كم شده)، خودروهاي با حداقل 3 سرنشين با سرعت بالاتر و كاملا بدون معطلي در ترافيك از باندHOV حركت مي‌كنند و در زمان كوتاه‌تري به مقصد مي‌رسند. خطوط پرسرعت در صورتي كه براي تاكسي‌ها كه جزئي از حمل و نقل عمومي محسوب مي‌شوند، اجرا شود، موجب مي‌شود رانندگان تاكسي كه به دنبال مسافر دربستي هستند، تمايل به سواركردن تعداد مسافر بيشتر به جاي مسافر تك نفره پيدا ‌كنند تا بتوانند از اين مسير عبور كنند.

خطوط پرسرعت براي تاكسي‌ها

اواخر سال گذشته بود كه مديرعامل سازمان مديريت و نظارت بر تاكسي‌هاي شهر تهران اعلام كرد طرح ايجاد خطوط پرسرعت تاكسيراني اوايل سال 91 اجرايي خواهد شد. در اين خطوط خودروهايي با تعداد سرنشين بالا تردد مي‌كنند و خودروهايي كه كمتر از 3 سرنشين دارند، اجازه ورود به اين خطوط را ندارند.

مسير‌هاي پيشنهادي محمد احمدي بافنده براي احداث خطوط پرسرعت تاكسيراني مسيرهاي خيابان شهيد بهشتي، خيابان مطهري، قسمتي از مسيرهاي ويژه حدفاصل چهارراه تهرانپارس- ميدان آزادي و ميدان راه‌آهن - ميدان ونك است كه براي اجراي اين طرح در حال بررسي هستند. در حال حاضر سرعت تاكسي‌ها به طور متوسط 16 كيلومتر در ساعت است كه بر اساس استانداردها زير 30كيلومتراست كه با ايجاد خطوط ويژه پرسرعت در ساعت‌هاي ويژه مانند پيك صبحگاهي و عصرگاهي بازده كاري تاكسيراني افزايش خواهد يافت.

افزايش سرعت حمل و نقل عمومي

در حال حاضر متوسط سرعت تاكسي‌هاي شهر در بزرگراه‌ها تنها 16 كيلومتر در ساعت است، سرعتي كه اگر شهروندان براي سفرهاي روزانه خود پياده حركت كنند سريع‌تر به مقصد خواهند رسيد، در حالي كه تهران 80 هزار تاكسي دارد و هم‌اكنون به صورت روزانه چهار و نيم ميليون مسافر جابه‌جا مي‌كنند. به عبارت بهتر در شرايط كنوني تاكسي‌هاي تهران به اندازه اتوبوس و 2 برابر مترو، مسافر جابه‌جا مي‌كنند.

نتايج اوليه تحقيقات كارشناسان سازمان مديريت و نظارت بر تاكسيراني شهر تهران حاكي از آن است كه خطوط پر سرعت باعث بهبود وضعيت حمل و نقل عمومي در حوزه تاكسيراني خواهد شد. به عبارت بهتر با اجراي اين طرح سرعت ناوگان شهري افزايش مي‌يابد، چراكه در حال حاضر متوسط حركت تاكسي‌ها در تهران 16 كيلومتر بر ساعت است كه با قانون راهنمايي و رانندگي كه سرعت زير 30 كيلومتر بر ساعت را سرعت مرگ مي‌داند منافات دارد، اين بدان معناست تاكسي‌هايي كه 2 يا 3 مسافر دارند حق تقدم دراين خطوط در ساعاتي از روز را خواهند داشت در حالي كه خودروهاي تك‌سرنشين و 2 سرنشين در ترافيك شديدتري نسبت به گذشته مي‌مانند (زيرا يك باند عبوري كاسته شده است).

مخالفان چه مي‌گويند؟

اما در شرايطي كه مديرعامل سازمان تاكسيراني شهر تهران وعده راه‌اندازي خطوط پرسرعت تاكسيراني در پايتخت را كه موافقت آن نيز از شهردار تهران گرفته شده مي‌دهد، موضعگيري‌هاي انتقادي نيز نسبت به اجراي اين طرح از سوي برخي‌ها مطرح مي‌شود.

نايب رئيس شوراي شهر تهران يكي از همين منتقدان است كه مي‌گويد: ايجاد خطوط ويژه تاكسي در شهر تهران با توجه به شرايط معابر شهر امكانپذير نيست و اجرايي شدن اين كار به كارشناسي نياز دارد.

حسن بيادي با بيان اين‌كه امكان ايجاد اين خط فقط در برخي معابر شهر تهران وجود دارد، تصريح مي‌كند كه نمي‌توان خطوط پرسرعت تاكسيراني را هم مانند خطوط ويژه بي.آر.تي توسعه داد. راه‌اندازي خطوط پرسرعت (اچ .او. وي) تجويز ديگر مسوولان ترافيكي شهر است به اين اميد كه شايد گرهي از گره‌هاي كور ترافيك كلانشهر تهران بگشايد، اما برخي پرسش‌ها و نقاط ابهام پيش از اجراي طرح مذكور مطرح مي‌شود كه انجام مطالعات كارشناسي دقيق پيش از اجراي اين طرح را ضروري مي‌سازد. ازجمله اينکه در صورتي كه ظرفيت خطوط پرسرعت HOV به دليل ازدحام خودروهاي در حال تردد در اين مسير تكميل شود قطعا زماني نخواهد گذشت كه اين خطوط نيز كارايي خود را از دست خواهد داد، بنابراين ضروري است از هم‌اكنون با پيش‌بيني چنين روزهايي و براي اين‌كه اين خطوط كارايي و بازدهي مورد انتظار خود را از دست ندهند راهكارهاي مناسبي انديشيده شود.

پوران محمدي ‌/‌ گروه جامعه