عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اظهار كرد: «شرح دعای سحر» مشتمل بر معارف عميق و باطنی از آثار مهم امام(ره) است كه در واقع وجه شيعی ايشان را به منصه ظهور رسانده است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، هادی وكيلی، عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در هفتمين نشست از سلسله‌نشست‌های «سومين جشنواره ملی مطالعات قرآنی دانشجويان كشور» با عنوان «بررسی انديشه‌های عرفانی امام خمينی(ره)» كه امروز يك‌شنبه، 23 بهمن‌ماه، در سالن همايش‌های ايكنا برگزار شد، به بيان سخنانی درباره شخصيت عرفانی امام خمينی(ره)، ويژگی‌های خاص عرفان ايشان و تبيين برخی از نوآوری‌های امام(ره) در مباحث عرفان نظری و عملی پرداخت.
بنابر اين گزارش، وكيلی در ابتدای سخنان خود عرفان اسلامی را يكی از بزرگترين دستاوردهای تعاليم نبوی و علوی برشمرد و اظهار كرد: امام(ره) در كنار ويژگی‌های خاص خود در علوم اسلامی(فقه و اصول، سياست،...) در عرفان اسلامی در دوره خود شخصيت كم‌نظير و بلكه بی‌نظيری بوده است و بررسی آرای ايشان می‌تواند برای جامعه تشنه معنويت ما و نيز برای مقابله با نحله‌های انحرافی نوپديد بسيار مؤثر باشد.
اين محقق و پژوهشگر با اشاره به بستر تاريخی عرفان اسلامی عنوان كرد: فقه و علوم پيرامونی آن(اصول، درايه، رجال،...) در پاسخ به پرسش‌های شرعی و احكام ظاهری، كلام و فلسفه در پاسخ به پرسش‌های ناظر به عقايد، علم اخلاق در پاسخ به پرسش‌های حوزه چگونگی كسب فضايل و اجتناب از رذايل و تصوف يا عرفان نيز در پاسخ به پرسش‌های مربوط به كيفيت ارتباط انسان با خداوند يا حقيقت غايی به وجود آمد.
وی با بيان اين‌كه وجه تاريخی معارف قلبی، تصوف و از ظهور ابن‌عربی به اين‌سو نام عرفان به خود گرفته است، با اشاره به بستر عرفانی تفكر امام خمينی(ره) گفت: امام در بستر تفكر ابن‌عربی رشد كرده است. كتب نفيس ابن‌عربی(به‌ويژه فصوص و فتوحات) از شاهكارهای عرفان اسلامی محسوب می‌شوند و حكمای ايران گرم‌ترين و غنی‌ترين حوزه‌های درسی متون ابن‌عربی را عهده‌دار بوده‌اند.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به منابع اخلاقی و عرفانی مكتب عرفانی امام خمينی(ره) تصريح كرد: مرحوم آيت‌الله شاه‌آبادی استاد فحل و بی‌نظير امام(ره) نخستين شاخه عرفانی امام(ره) بوده‌اند كه دقت نظر در تدريس متون و گرايش به عرفی كردن عرفان در جامعه از جمله ويژگی‌های ايشان بوده است. مرحوم آيت‌الله شيخ محمدجواد ملكی تبريزی دومين شاخه عرفانی امام(ره) است و امام خمينی(ره) كتاب «سرالصلوة» خود را در تبيين عرفانی نماز از مقدمات تا مقام تسليم، به سبك «اسرارالصلوة» آن مرحوم به نثر مسجع و زيبايی تأليف كرده‌اند.
هادی وكيلی:
تعليقات عرفانی امام(ره) را می‌توان بر سه دسته ايضاحی(توضيح و بسط قسمت‌های مغلق)، اقتراحی(ارائه پيشنهاد و برداشت جديد) و انتقادی(82 تعليقه انتقاد بر ابن‌عربی، قيصری و آيت‌الله شاه‌آبادی) تقسيم كرد
نويسنده «نقدهای امام خمينی(ره) بر متن و شارح فصوص» در بخشی از سخنان خود با اشاره به اين‌كه امام(ره) به مكتب عرفانی ابن‌عربی، پايه‌گذار عرفان اسلامی تعلق دارد، تصريح كرد: امام(ره) جز در موارد خاصی كه به اصول تفكر و معارف شيعه مربوط می‌شود، در عمده موارد تابع سبك عرفانی ابن‌عربی و ويژگی‌های عرفان او در حوزه نظری و عملی است.
وی در معرفی آثار و آرای امام خمينی(ره) بيان كرد: «مصباح الهداية إلی الخلافة والولاية» يكی از آثار نفيس امام خمينی(ره) در عرفان نظری است كه به موضوع شرح مقام انسان كامل و خلافت و ولايت او اختصاص دارد و در آن علاوه بر ابن‌عربی به سخنان كسانی چون ملاعبدالرزاق لاهيجی، قاضی‌سعيد قمی و محقق قمشه‌ای ارجاعات متعددی داده است.
وكيلی تعليقات نفيس بر شرح فصوص الحكم قيصری را از ديگر آثار امام برشمرد و پس از ارائه سخنانی در وجه تسميه فصوص از سوی ابن‌عربی گفت: اين كتاب بنابر گزارش عثمان يحيی بيش از 300 شرح و 300 جرح(رديه) دارد و شرح قيصری از شروح كلاسيك و درسی است و برخی معتقدند هركه شرح قيصری را بفهمد، كل فصوص را فهميده است. امام در ديدگاه‌های خود در شرح مقدمه قيصری بر فصوص مستقل عمل می‌كند و در موارد بسياری انتقاداتی بر قيصری و ابن‌عربی وارد می‌كند.
نويسنده «گلچين عرفانی امام خمينی(ره)» تعليقات امام(ره) بر «مصباح الانس» محمدبن حمزه معروف به ابن فناری را كه خود شرحی بر رساله «مفتاح الغيب» صدرالدين قونوی است را از ديگر آثار عرفانی امام(ره) برشمرد و خاطرنشان كرد: تعليقات امام(ره) را می‌توان بر سه دسته ايضاحی(توضيح و بسط قسمت‌های مغلق)، اقتراحی(ارائه پيشنهاد و برداشت جديد) و انتقادی(82 تعليقه انتقاد بر ابن‌عربی، قيصری و آيت‌الله شاه‌آبادی) تقسيم كرد.
وی «شرح دعای سحر» را از جمله آثار عرفانی ديگر امام خمينی(ره) برشمرد و گفت: دعای سحر مشتمل بر معارف عميق و باطنی است و شرح عرفانی اين اثر در واقع وجه شيعی عرفان امام(ره) را به منصه ظهور رسانده است. همچنين در «اربعين حديث» كه امام(ره) آن را به رسم علمای اسلام در مضمون عرفانی و اخلاقی نگاشت و نيز در كتاب «سرالصلوة» كه به نوعی عرفان الاحكام است، نيز بخش‌هايی از آرای امام خمينی(ره) متبلور شده است.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در بيان چگونگی رابطه عرفان و سياست در انديشه امام خمينی(ره) ادامه داد: عرفان با علوم مختلفی چون فلسفه، رياضيات(به‌ويژه هندسه)، فيزيك(به‌ويژه فيزيك كوانتوم،... و سياست) ارتباط دارد. اين ارتباط به دو شكل می‌تواند جلوه كند: نخست آن‌كه تعاليم عرفانی مبنای علم يا عمل سياسی قرار می‌گيرد و ديگر آن‌كه فردی كه جامع خصائل ممتاز عرفانی و انسانی است، وارد سياست شده و بلكه بنيانگذار يك نهضت سياسی قرار می‌گيرد.
وكيلی ادامه داد: امام در واقع چند تيپ شخصيتی را در خود جمع كرده و در وجه سياسی و مبارزه خود، شخصی نترس و برخوردار از حالات عرفانی است، جهان را مظهر و محضر خداوند می‌بيند. البته جمع بين عرفان و سياست در شخصيت امام(ره) لزوماً به اين معنا نيست كه در سياست تحت تأثير عرفان خود باشند و يا بالعكس در بيانات عرفانی خود تحت تأثير سياست باشند.
وی در ادامه سخنان خود به تبيين برخی از نوآوری‌های امام(ره) در عرفان نظری و عملی پرداخت و گفت: امام(ره) بر خلاف عمده عرفای اسلامی كه نخستين منزل را يقظه برشمرده‌اند، تفكر را نخستين منزل سلوكی سالك برشمرده كه ديگر مقدمه‌ای برای آن نمی‌توان تصور كرد؛ چراكه انسان حيوان ناطق و ناطق، حی‌متفكر است.
اين محقق و پژوهشگر ديدگاه خاص امام(ره) درباره اسفار اربعه و نقد و تكميل نظر آقامحمدرضا قمشه‌ای در باب اين موضوع، رويكرد شهودی ايشان به بحث‌های وجودشناختی و سلسله مراتب وجود(برخلاف قيصرسی كه ادبياتی فلسفی دارد)، ديدگاه خاص امام درباره مسئله ختم ولايت(نقد ابن‌عربی) و انتقاد به ابن‌عربی در موضوعاتی چون قابل تحمل شدن تدريجی عذاب برای جهنميان، ايمان ابليس و فرعون و ... را از جمله ابتكارات و نوآوری‌های امام خمينی(ره) برشمرد.