نوشته: سيد مرتضي علم الهدي.

 

تحقيق: سيد محمد علي حكيم.

 

چاپ شده در: مجلّه تراثنا، شماره دوّم، سال هفتم، 1412 ه. ق.

 

شماره صفحه ها: 57.

سيد مرتضى، از دانشمندان و نوابع قرن چهارم و پنجم ه . ق. است در سال 355 ه. ق. در، شهر بغداد ديده به جهان گشود. از كودكي به فراگيري دانش پرداخت و در جواني در بسياري علوم سر آمد شد. وى، از شاگردان ممتاز شيخ مفيد است.

افزون بر بهره وري از محضر شيخ مفيد، از محضر بزرگاني چون: هارون بن موسي تلعكبرى، حسين بن بابويه قمى، ابن نباته، ابو عبداللّه محمدبن عمران مرزباني خراسان، احمدبن سهل ديباجي احمد بن سعيد كوفى... بهره جسته است.

سرانجام، پس پروراندن شاگردان بسيار، خدمات ارزنده به تشيع و اسلام و به جاي گذاردن آثار فراوان، در هشتاد و يك سالگى، به درود حيات گفت‏(21).

از آثار ارزنده وي رساله المقنع است در موضوع غيبت.

اين اثر، با وجود حجم اندك از جمله متقن ترين متون است.

ارزش كتاب، زماني بيشتر هويدا مي شود كه مي بينيم بزرگاني چون: شيخ طوسى، فرازهايي از متن كتاب و در برخي موارد، خلاصه اي از مطالب را در كتاب الغيبة خويش آورده است.

امين الاسلام طبرسي در فصلهاي گوناگون كتاب اعلام الوري بأعلام الهدى، گاه عين عبارتها و گاه مضمون مطالب را آورده است.

اهتمام بزرگان به اين اثر، نمايانگر حسن تأليف و اتقان و استواري ديدگاهها و ارزش فوق العاده و برتر آن است.

سيد مرتضى، درباره سبب نگارش اين رساله مي نويسد:.

در مجلس وزير السيد، سخن از غيبت امام عصر(عج) به ميان آمد و اين امر مرا بر آن داشت، در اين باب اثر كوتاهي بنگارم.).

صاحب الذّريعة از قول استادش محدث نورى، نقل مي كند:.

(سيد مرتضى، اين كتاب را براي وزير مغربى، ابوالحسن علي بن الحسين بن علي بن هارون بن عبدالعزيز الاراجتي نوشته است.(22).

از اشاره هايي كه سيّد در الشافي في الامامة و تنزيه الانبياء، والائمه(ع) دارد، بر مي آيد كه (المنقع) پس از آن دو اثر نگاشته شده است.

اين اثر، به گفته اهل تحقيق، به جز در اين اواخر كه در مجله تراثنا، چاپ شده، تاكنون به صورت مستقل چاپ نشده است. محقق محترم در اين چاپ، بر نسخه هاي ارزشمندي به ترتيب قدمت و استواري متن اعتماد كرده است:.

1. نسخه كتابخانه مركزي دانشگاه تهران، تاريخ پايان استنساخ، 8 شعبان 1070 ه. ق.

به خط ابراهيم بن محمد حرفوشى.

اين نسخه، كامل ترين نسخه موجود و مشتمل بر تمامي كتاب المقنع في الغيبة، با تمام افزوده آن است، تحت عنوان: (الزيادة المكملة)، جز اين كه برگ آخر آن، افتاده است.

2. نسخه كتابخانه مجلس شوراي اسلامى، تهران. اين نسخه، بخشي از المقنع را در بر دارد.

3. نسخه كتابخانه آيت اللّه مرعشى، قم. اين نسخه، به خط محمدبن ابراهيم بن عيسي البحراني الأوالي نوشته شده و از نسخه هاي خطي قرن دهم هجري است.

محقق محترم، كار تحقيق را به صورت تطبيق و تلفيق، با نسخه هاي ياد شده انجام داده است و در پاورقى، آن جا كه نياز به ذكر اختلاف نسخه ها بوده، اشاره كرده و افزون بر اين، برخي مطالب و كلمات را توضيح داده است.

مطالب كتاب كه بدون عنوان و سرفصل بوده، از سوي محقق عنوان گذاري شده كه خواننده، به آساني به مطالب كتاب، دسترسي خواهد يافت.

در متن كتاب نيز، برخي نكات را در داخل كروشه، روشن كرده است.

كتاب، با حمد و سپاس الهي و درود بر بنده برگزيده خداوند، پيامبر مكرم اسلام شروع شده و پس از بيان انگيزه تاليف، ادعاي مخالفان را طرح مي كند:.

(سخن از غيبت امام زمان، براي شيعيان مشكل است).

در پي طرح ادعاي مخالفان، مي نويسد:.

(به مسأله غيبت، بايد از زاويه ساختار اصولي نگريست، زيرا مسأله غيبت امام عصر(عج)، فرع اصولي است كه اگر آن اصول، برهاني شود، سخن از غيبت آسان ترين و روشن ترين بحث خواهد بود وگرنه، سخن گفتن بدون پرداختن به بحث اصولى، مبنايي نخواهد داشت.).

سپس اصولي را كه بايسته بحث در اين باب است، با استناد به برهانهاي عقلي و نقلي به شرح زير اثبات مي كند:.

اصل امامت.

اصل عصمت.

اصل وجوب امامت.

اصل وجوب عصمت.

سيّد، در ضمن اثبات اين اصول، شبهات و ادعاهايي كه از سوي مسلكها و فرقه هاي گوناگون مانند: كيسانيه، ناووسيّه، واقفيه و... مطرح شده، پاسخ مي دهد. با شيوه برهان عقلي وارد مباحث مربوط به غيبت مي شود و همراه بيان مطالب، به برخي از شبهات نيز پاسخ مي گويد.

عناوين عمده مباحث طرح شده به شرح زير است:.

حكمت غيبت، جهل و بي خبري از حكمت، منافات نداشتن جهل به حكمت غيبت با غيبت و... درباره حكمت غيبت و سبب آن مي نويسد:.

(... امّا لسبب الغيبة فهو. اخافة الظالمين له عليه السلام...)(23).

سبب غيبت امام عصر(عج) ترس از ستمگران بوده است.

سپس با حفظ اصول و مباني كه پي ريخته، پاسخ مخالفان را مي دهد. شبهات بدانها پرداخته شده، بدين شرح هستند:.

تفاوت ميان پنهان شدن پيامبر(ص) و امام چيست.

چرا ائمه(ع)، پيش از امام زمان، غايب نشدند، در حالي كه آنان نيز، ترس از ستمگران داشتند چه فرق بين وجود و عدم كسي است كه سودي از سوي او به كسي نرسد.

اگر ملاك غيبت، ترس از دشمنان است، آيا خداوند امام عصر را ايمن از دشمنان، ظاهر خواهد كرد احكام و حدود در زمان غيبت بر عهده كيست!.

علت ظاهر نشدنِ حضرت،بر دوستانش چيست.

فرق بين دوست و دشمن در فلسفه و علت غيبت كدام است.

و...

اين اثر ارزشمند، تكمله اي دارد، به نام: الزيادة المكمل بها كتاب المقنع) كه در پايان همين اثر، آمده است.

در آغاز بخش افزوده، به مسأله بهره شيعيان و پيروان امام، در زمان غيبت مي پردازد و يادآور مي شود كه غيبت حضرت، سبب آن نمي شود كه امام، نقشي در امور مسلمانان نداشته باشد و اثبات مي كند كه در اطاعت و پيروي از امام و استفاده از وجود شريف وى، تفاوتي بين وجود و غيبت او، نيست. از طرفي ظهور امام براي اولياء واجب و ضروري نيست. امام، در حال غيبت نيز، بر آنچه پيش مي آيد و بر شيعيان مي گذرد و شيعيان انجام مي دهند، آگاه و بر كم و كيف جريانهايي كه اتفاق مي افتد گواه است.

سپس با طرح پرسشهايي در مورد علم امام(ع) مباحث اين بخش را به پايان مي برد.