نوشته: ابي القاسم علي بن محمدبن علي الخزاز القمي الرازى.
تحقيق: سيد عبداللطيف حسيني كوه كمري خوئى.
ناشر: انتشارات بيدار، قم.
شماره صفحه ها: 402.
مؤلف اين اثر نفيس، از دانشمندان اواسط قرن چهارم هجري و از
شاگردان شيخ صدوق است كه در قم زاده شده و در ري مي زيسته است(18).
صاحب رياض العلماء درباره وي مي نويسد:.
(... الشيخ الاجل الاقدم ابوالقاسم علي بن محمدبن علي
الخزاز الرازي القمي قدس سره، الفاضل العالم المتكلم الجليل الفقيه المحدث المعروف
تلميذ الصدوق وامثاله.)(19).
ابوالقاسم علي بن محمدبن علي الخزاز الرازي قمى، فاضل،
عالم، متكلم، فقيه محدث و از شاگردان صدوق و مانند وي بوده است.
از متن كتاب بر مي آيد نويسنده افزون بر صدوق، از شمار
زيادي از علماء و راويان استفاده برده و شمار زيادي از وي نقل روايت كرده اند، از
جمله: ابوالبركات علي بن الحسين الحسيني الجورى، محمدبن ابي الحسن بن عبدالصمد
القمى، محمد بن الحسين بن سعيد قمي المجاور به بغداد و...
از جمله آثاري كه از وى، به جا مانده كتاب ارزشمند كفاية
الاثر است. اين اثر، نخستين كتابي است كه در موضوع خود، به اين شيوه نگارش يافته و
پس از آن. بسياري از نويسندگان از آن الگو گرفته اند.
مرحوم بهبهاني در تعليقات خود بررجال ميرزاي كبير، درباره
ارزش علمي كتاب و ديدگاههاي نويسنده كفاية الاثر، مي نويسد:.
رأيت كتاب الكفاية كتاباً مبسوطاً جيداً في غاية الجودة
جميعه نصوص عن الرسول صلي اللّه عليه وآله وعن غيره ايضاً في الائمة الاثني عشر
وفيه بعض تحقيقاته يظهر منه كونه في غاية الفضل)(20).
كتاب كفاية الاثر را كتابي دراز دامن، در نهايت خوبي يافتم.
تمام مطالب آن را رواياتي كه از رسول اكرم(ص) و غير ايشان درباره ائمه(ع) رسيده
است، تشكيل مي دهد. در آن، برخي تحقيقات يافت مي شود كه گواه فضل و دانش بالاي
مؤلف است.
نويسنده در انگيزه تأليف كتاب مي نويسد:.
(برخي شيعيان، آگاهي كافي در امر امامت نداشتند، از اين
روى، طرح بعضي شبهات از سوي مخالفان و گروههاي مخالف، امر را بر آنان مشتبه كرده
بود، تا آن جا كه دليلهاي روايي بر اثبات امامت ائمه(ع) را انكار مي كردند. شيعيان
دست خود را از دليلهاي روايي و نصوص بر امامت، تهي مي ديدند. حتي برخي پا را فراتر
گذاشته و گمان كردند، از صحابه نيز نسبت به امامت خبر و اثري نرسيده است. چون
وضعيت اعتقاد ديني آنان را اين گونه يافتم. برخود لازم ديدم، در اين مسأله به
تحقيق و جست وجو بپردازم و با گردآوري آثار و اخباري كه امامت ائمه(ع) را اثبات مي
كند، حقيقت را بر همگان آشكار كنم و شبهات مطرح شده را پاسخ گويم.).
اخبار و روايات فراواني از پيامبر(ص) رسيده كه پس از ختم
نبوت، امر امامت وخلافت را دوازده نور پاك بر عهده مي گيرند: كه اوّل آنان على(ع)
و آخر آنان مهدى(عج) است.
علما، از دير باز، به گردآوري و استدلال به اين اخبار، بر
مسأله امامت پرداخته اند و آثاري را سامان داده اند.
عالمي كه از عهده اين امر مهم و اساسي به خوبي برآمده و به
گونه تحسين برانگيزي آن را به انجام رسانده، قمي رازى، در كتاب كفاية الاثر است.
مؤلف با تلاش بسيار و ابتكار در خور تقدير، روايات و
احاديثي كه به طور صريح بر امامت ائمه(ع) دلالت دارند و اصحاب مشهور پيامبر(ص)
مانند: على(ع)، عبداللّه بن عباس، عبداللّه بن مسعود، ابي سعيد خدرى، ابي ذر
غفارى، سلمان فارسى، فاطمه(س)، ام السلمه وعايشه از حضرت شنيده و روايت كرده اند. آورده
است.
سپس اخبار و رواياتي كه درباره تعيين هر يك از ائمه(ع)، به
نصّ صريح امام پيشين رسيده، با نظم ويژه اي نقل كرده و آنها را دليل محكم و
استواري بر انتصاب ائمه(ع)، بويژه امام زمان(ع)، مي داند. از اين روى، حجت را بر
همگان تمام شده مي انگارد.
افزون بر اين، آخرين باب كتاب را به رواياتي كه از سوي امام
عسكرى(ع) درباره حضرت مهدي و امامت پيشواي دوازدهم شيعيان رسيده اختصاص داده است.
در پايان، رواياتي كه از زيد، بر امامت امام عصر(عج) نقل
شده، مي آورد.
اين اثر نفيس، از متون كهن درباب امامت است كه از جهت اتقان،
همواره مورد توجه بزرگان دانش حديث بوده و متن آن بر بسياري از علماي برجسته
خوانده شده و از سوي آنان اجازه نقل به افراد موثق صادر شده است.
چاپ حاضر، با نسخه هاي مورد اعتماد و برخي روايات آن با
كمال الدين شيخ صدوق مقابله و تصحيح شده و از اعتبار بالايي بهره مند است.