جام جم آنلاين: مورچه‌ها گرچه جثه بسيار كوچكي دارند اما در همين جثه كوچك دنيايي از توانمندي‌ها نهفته كه دانش بشري در كشف بسياري از آنها ناتوان بوده است.
همزمان با پيشرفت فناوري‌هاي نوين و به روز شدن ابزار و سيستم‌هاي تشخيصي و اكتشافي، رازهاي هيجان‌انگيز دنياي مورچه‌ها نيز بتدريج برملا مي‌شود. جنگ در دنياي مورچه‌ها يكي از جالب توجه‌ترين اين رازها بوده كه البته درك دانشمندان از اين موضوع پيشرفت قابل توجهي پيدا كرده است. مورچه‌هايي كه در يك نقطه ساكن هستند و در اصطلاح به آنها مورچه‌هاي بومي گفته مي‌شود به مورچه‌هاي مهاجم رحم نمي‌كنند. اما چگونگي نبرد ميان آنها خود راز بزرگي است كه اكنون پرده از آن برداشته مي‌شود.
گونه‌اي از مورچه‌ها كه تحت عنوان مورچه آرژانتيني شناخته مي‌شود، بتدريج در سراسر جهان پخش مي‌شوند. رفتار اين حشره بخصوص در زمان دفاع از حريم زندگي خود براي دانشمندان از هيجان خاصي برخوردار است. همين نكته موجب شده تا گروهي از دانشمندان دانشگاه استنفورد به مطالعه دقيق رفتار ساير مورچه‌ها در دفاع از خود در برابر مورچه‌هاي مهاجم آرژانتيني بپردازند. آنها متوجه اين موضوع شده‌اند كه مورچه‌هاي محلي و ساكن مناطق مختلف جهان با استفاده از سم به استقبال مورچه‌هاي آرژانتيني مي‌روند. اين كشف مهم دريچه تازه‌اي به سوي دانشمندان گشوده است.
آنها اكنون مي‌توانند درك بهتري از نبرد ميان مورچه‌هاي محلي و مورچه‌هاي مهاجم داشته باشند. اين مورچه‌هاي مهاجم كه خاستگاه آنها آمريكاي جنوبي است اكنون در بسياري از نقاط جهان ديده مي‌شوند و بتدريج بر سراسر زمين مسلط مي‌شوند. تحقيقات دانشمندان نشان مي‌دهد مورچه‌هاي آرژانتيني محدوده وسيعي از كاليفرنيا در آمريكا تا آفريقاي جنوبي را زير پاهاي خود گرفته‌اند. اين حشرات حتي در منطقه مديترانه و مناطق حاره‌اي زمين نيز گسترده شده‌اند. اما چگونه ممكن است كه چنين حشره‌اي سر از بسياري از نقاط جهان در آورد؟ پاسخ به اين پرسش را بايد در محموله‌هاي شكري دانست كه از آرژانتين روانه بسياري از نقاط جهان مي‌شوند. تحقيقات دانشمندان نشان مي‌دهد در اين محموله‌هاي شكر شمار قابل توجهي از مورچه‌هاي آرژانتيني وجود دارند كه از اين طريق سيطره خود بر ساير نقاط جهان را گسترش مي‌دهند. تا پيش از اين تصور مي‌شد كه هيچ نوع مورچه محلي توانايي مقاومت در برابر آنها را ندارد، اما اكنون مشخص شده است كه هميشه نيز اينچنين نيست.
دانشمندان دانشگاه استنفورد در تحقيقات اخير خود متوجه اين موضوع شده‌اند كه نوعي از مورچه‌ها تحت عنوان مورچه زمستاني كه همواره مورد تهاجم مورچه‌هاي آرژانتيني قرار مي‌گيرند براي نجات خود و محدوده زندگي‌شان رو به جنگ‌هاي شيميايي مي‌آورند. مورچه‌هاي زمستاني توانايي خيره‌كننده‌اي در زندگي در محيط‌هاي بسيار سرد و خشن دارند. اين توانمندي تا به آن حد است كه از آن به عنوان يك ويژگي غيرطبيعي ياد مي‌شود. مورچه‌هاي زمستاني برخلاف ساير حشرات عمل مي‌كنند و براي دفاع از خود نوعي سم در غدد موجود در شكم خود توليد مي‌كنند. اين سم تنها زماني آزاد مي‌شود كه مورچه تحت استرس ناشي از حمله مورچه‌هاي ديگر بخصوص مورچه آرژانتيني قرار مي‌گيرد. كشندگي اين سم در دنياي مورچه‌ها قابل توجه است به طوري كه تنها يك قطره بسيار كوچك از آن براي از پاي درآوردن مورچه مهاجم آرژانتيني كافي است. محققان براي اين‌كه از قدرت‌كشندگي اين سم مطمئن شوند آن را در محيط آزمايشگاهي مورد بررسي قرار دادند و متوجه شدند تا 79 درصد قدرت كشندگي دارد.
مورچه‌ها مجموعه‌اي كامل از تكنيك‌هاي دفاعي و تهاجمي را دارند و در عين حال مي‌توان از آنها به عنوان الگويي استثنايي در ايجاد شبكه‌هاي
همكاري و تعاون استفاده كرد
دكتر دبورا گوردون از استادان زيست‌شناسي دانشگاه استنفورد كه تخصص ويژه‌اي در زمينه مورچه‌ها دارد، مي‌گويد: اين براي نخستين‌بار در تاريخ علم است كه بشر به درك روشني از مقوله چگونگي دفاع در دنياي مورچه‌هاي بومي در تقابل با مورچه‌هاي آرژانتيني دست يافته است. با استناد به نتايج اين بررسي مي‌توان گفت كه مورچه‌هاي بومي و ساكن نقاط مختلف جهان برخلاف آنچه تصور مي‌شده است توانايي خوبي براي مقابله با مورچه‌هاي مهاجم آرژانتيني دارند. او ادامه مي‌دهد: در ابتداي امر حتي من نيز باور نمي‌كردم مورچه‌هاي بومي بخصوص مورچه‌هاي زمستاني بتوانند در برابر هجوم مورچه‌هاي آرژانتيني مقاومت كنند اما اكنون نظر ديگري دارم. مورچه‌هاي زمستاني هيچ‌گونه نيشي ندارند و به همين دليل تصور اين‌كه اين مورچه‌ها در زمره مورچه‌هاي مهاجم قرار بگيرند كمي دشوار به نظر مي‌رسد. اما اكنون حتي دانشجويان دوره كارشناسي ارشد زيست‌شناسي دانشگاه استنفورد نيز چگونگي توليد و به‌كارگيري اين سم از سوي مورچه‌هاي زمستاني را مي‌بينند.
مورچه‌هاي آرژانتيني حشراتي هستند كه تقريبا در هر جا و اوضاع جوي مي‌توانند به حيات خود ادامه دهند. اين مورچه‌ها حتي در اوضاع جوي سرد، زمستان‌هاي باراني و تابستان‌هاي خشك به راحتي به حيات خود ادامه مي‌دهند. در سال‌هاي اخير ردپاي اين مورچه‌ها در مناطق مختلفي از جهان از جمله ژاپن، هاوايي، آفريقاي جنوبي و حوزه درياي مديترانه ديده شده است.
اين‌كه گفته مي‌شود مورچه‌ها حشراتي خاص با توانمندي‌هاي خيره‌كننده هستند حرف تازه‌اي نيست. مدت‌هاست كه دانشمندان متوجه شده‌اند مورچه‌ها موجوداتي باهوش، سختكوش، جنگجو و حتي مسووليت‌پذير و فداكار براي ساير اعضاي گروهشان هستند. سراسر زندگي مورچه‌ها در تلاش سپري مي‌شود.
شيوه زندگي مورچه‌ها از هرگونه‌اي كه باشند تقريبا مشابه است. همه آنها از مورچه‌هاي سرباز گرفته تا كارگر در خدمت و بقاي جامعه خود هستند. گونه‌اي از مورچه‌ها كه تحت عنوان مورچه فئيدول شناخته مي‌شود همواره مورد توجه زيست‌شناسان بوده است.
مورچه سرباز اين‌گونه همواره مراقبت كاملي از مكان خود به عمل مي‌آورد تا از ورود هرگونه دشمني جلوگيري شود. مورچه‌ها از حس تعاون و همكاري بالايي برخوردار هستند و براي حفظ كلني خود دست به هرگونه فداكاري مي‌زنند. به عنوان مثال مواردي ديده شده است كه گروهي از مورچه‌ها با بدن‌هاي خود پلي را ساخته‌اند تا ساير اعضاي گـروه بتوانند از روي مانع سر راه عبور كنند.
مورچه‌ها براي دفاع از لانه از هيچ دشمني هر اندازه هم كه بزرگ باشد نمي‌ترسند. گونه‌اي از مورچه تحت عنوان سكروپيا وجود دارد كه دشمن را محاصره كرده و با گاز گرفتن آنها بي‌حركتشان مي‌كنند.مورچه‌ها مجموعه‌اي كامل از تكنيك‌هاي دفاعي و تهاجمي را دارند و در عين حال مي‌توان از آنها به عنوان الگويي استثنايي در ايجاد شبكه‌هاي همكاري و تعاون استفاده كرد.
سايت popular Science/ مترجم: مهدي پيرگزي