شارح نهج‌البلاغه گفت: الان خیلی از مشکلات غرب و غیر غرب این است که اصلا به فکر بعد از مرگ نیستند و فکر نمی‌کنند که مانند درختی هستند که هیزم خواهند شد و یا مانند پرنده‌ای که از قفس آزاد می‌شوند.
آیت‌الله جوادی آملیبه گزارش ایکنا، آیت‌الله جوادی آملی؛ مرجع تقلید و شارح نهج‌البلاغه، ۲۱ دی در درس اخلاق خود در مسجد اعظم قم به ادامه شرح حکمت‌های نهج‌البلاغه پرداخت.
متن سخنان وی به شرح زیر است:
به حکمت ۱۲۶ رسیدیم که حضرت فرمودند: وَ قَالَ (علیه السلام): عَجِبْتُ لِلْبَخِيلِ يَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذِي مِنْهُ هَرَبَ وَ يَفُوتُهُ الْغِنَى الَّذِي إِيَّاهُ طَلَبَ، فَيَعِيشُ فِي الدُّنْيَا عَيْشَ الْفُقَرَاءِ وَ يُحَاسَبُ فِي الْآخِرَةِ حِسَابَ الْأَغْنِيَاءِ؛ وَ عَجِبْتُ لِلْمُتَكَبِّرِ الَّذِي كَانَ بِالْأَمْسِ نُطْفَةً وَ يَكُونُ غَداً جِيفَةً؛ وَ عَجِبْتُ لِمَنْ شَكَّ فِي اللَّهِ وَ هُوَ يَرَى خَلْقَ اللَّهِ؛ وَ عَجِبْتُ لِمَنْ نَسِيَ الْمَوْتَ وَ هُوَ يَرَى [مَنْ يَمُوتُ] الْمَوْتَى؛ وَ عَجِبْتُ لِمَنْ أَنْكَرَ النَّشْأَةَ الْأُخْرَى وَ هُوَ يَرَى النَّشْأَةَ الْأُولَى؛ وَ عَجِبْتُ لِعَامِرٍ دَارَ الْفَنَاءِ وَ تَارِكٍ دَارَ الْبَقَاءِ.
بیانات نورانی ائمه(ع) چند بخش است؛ اول دعوت به یک کار و نهی از کار دیگر بدون اینکه فایده و زیاد آن را ذکر کنند؛ سلسله روایات به علل‌الشرایع معروف است یعنی مفاسد و مصالح امر و نهی خود را ذکر می‌کند و علت را بیان می‌کنند.
بخش بعد هم ثواب و عقاب مرتبط با آخرت است؛ سلسله اموری هم مرتبط با تعالی و عظمت روح است یعنی اگر فلان کار خوب است چون باعث تعالی روح انسان است و اگر منهی است زیرا باعث تخریب روح می‌شود.
تفاوت تعجب و عجب
تعجب که در این کلمات نورانی چند بار تکرار شده است یک ادراک است ولی عجب، یک عمل نفسانی و اخلاقی و به معنای خودخواهی و غرور است؛ عجب مطلقا بد است ولی تعجب برخی موارد خوب و در برخی موارد بد است؛ اگر کسی در آیات الهی بنگرد و جذب خدا شود تعجب خوب است، اگر کسی به نحوه خلقت خود بنگرد که یک نطفه بوده است و طوری خلق شده است که چشمش می‌بیند و گوشش می‌شنود و تعجب کند، خوب است، ولی اگر کسی به یک کار زشت عادت دارد و او را که نهی کنند متعجب خواهد شد و این تعجب از نوع بد است.
در این حکمت حضرت به تحلیل یکسری از مسائل اخلاقی پرداخته و از برخی کارهایی که انسان‌ها می‌کنند تعجب فرموده است مثل کسی که از یک کار خیر و بد به سمت کار بدتر فرار کند. حضرت از این تعجب می‌کند که برخی انسان‌ها برای فرار از فقر خود را به دام فقر بیشتر می‌اندازند که این تعلیم و تحلیل اخلاقی است.
در قرآن کریم هم نسبت به برخی افراد ابراز تعجب شده است ازجمله آمده است که وقتی پیامبر(ص) فرمودند که بیش از یک خدا در عالم نیست تعجب کردند و گفتند او این همه الهه را نفی کرده و به جای آن یک خدا قرار داده است؟ برخی نسبت به معاد تعجب می‌کنند و قرآن پاسخ می‌دهد آیا شما از خلقت دوباره در قیامت تعجب می‌کنید درحالی‌که خدا یک‌بار دیگر هم شما را آفریده است؟
در روایات بیان شده است که خیلی‌ها، پول می‌دهند تا برده بخرند ولی اخلاق را رعایت نمی‌کنند تا جامعه به آنها علاقه‌مند شود؛ همه نسبت به کسی که خلیق است و بیراهه نمی‌رود و راه کسی را نمی‌بندد علاقه دارد و حضرت از این نوع افراد که پول فراوان می‌دهند تا عبید را با مالشان بخرند اظهار تعجب کردند.
در برخی روایات فرمودند که سرتا پای خلقت انسان اعجاب‌آور است زیرا یک نطفه و قطره آب بوده است ولی چشمی پیدا کرده است که نزدیک و دور را می‌بیند، زبانی دارد که با آن حرف می‌زند، گوشی دارد که صداها را با آن می‌شنود و با بینی بو استشمام کرده و با مجرای تنفسی، نفس می‌کشد و آیا این مایه تعجب نیست؟
فرمود اگر انسان کار ناروایی کرد و بعد پشیمان شد مایه نجات او است ولی اگر کار خوبی کرد و عجب ورزید باعث هلاکت او خواهد شد. حضرت در این فراز فرمودند که من از انسان بخیل تعجب می‌کنم زیرا او بخل می‌ورزد که مبادا گرفتار فقر شود ولی همین الان گرفتار فقر است و فقر هم به تعبیر حضرت امیر(ع) تازیانه است که بدتر از آن نداریم و ان‌شاءالله به حق آن حضرت، خدا جامعه ما را از فقر نجات دهد؛ اگر کسی گرفتار فقر است باید ببخشد تا ۱۰ برابر بگیرد.
بخشش در راه خدا اینطور است که شما کنار رودخانه ایستاده‌اید و وقتی یک سطل آب از آن برداشتید فوراً جای آن پر می‌شود، فرمود اینطور نیست که خدا مدتی صبر کند و بلافاصله خدا می‌دهد و البته ما دیر متوجه می‌شویم.
فقرا ۲۰۰ سال زودتر از اغنیا وارد بهشت می‌شوند
حضرت فرمودند: عَجِبْتُ لِلْبَخِيلِ يَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذِي مِنْهُ هَرَبَ وَ يَفُوتُهُ الْغِنَى الَّذِي إِيَّاهُ طَلَبَ. بنابراین بخیل بداند که خود را از چاله خود را به چاه می‌اندازد. فَيَعِيشُ فِي الدُّنْيَا عَيْشَ الْفُقَرَاءِ وَ يُحَاسَبُ فِي الْآخِرَةِ حِسَابَ الْأَغْنِيَاءِ؛ چنین فردی در دنیا فقیرانه زندگی می‌کند ولی در آخرت مانند اغنیاء باید جواب پس بدهد. مرحوم کلینی فرمود که فقرا دو قرن زودتر از اغنیاء وارد بهشت می‌شوند.
در ادامه فرمودند: وَ عَجِبْتُ لِلْمُتَكَبِّرِ الَّذِي كَانَ بِالْأَمْسِ نُطْفَةً وَ يَكُونُ غَداً جِيفَةً؛ کسی که دیروزش نطفه و فردایش مردار است که فخرفروشی ندارد!
فراموشی مرگ بدترین درد بشر امروز است
الان خیلی از مشکلات غرب و غیر غرب این است که اصلاً به فکر بعد از مرگ نیستند و فکر نمی‌کنند که مانند درختی هستند که هیزم خواهند شد و یا مانند پرنده‌ای که از قفس آزاد می‌شوند؟ فقط خود را در حصار اتاق ۳ در ۴ دنیای خودشان محصور کرده‌اند؛ فراموشی معاد، بدترین درد برای انسان است و غزه و امثال غزه را این فراموشی ایجاد کرده است؛ انسان با گفتار و خاطرات و کردارش در قیامت زندگی خواهد کرد ولی برخی فکر می‌کنند وقتی مردند خواهند پوسید؛ در سوره یس فرمود چگونه فکر می‌کنید که بعد از مرگ خواهید پوسید درحالی‌که خدا شما را از هیچ و از یک قطره آب آفرید. وَ عَجِبْتُ لِمَنْ شَكَّ فِي اللَّهِ وَ هُوَ يَرَى خَلْقَ اللَّهِ. الان خدا بخواهد همه ایران را از آب پرکند برای او کاری ندارد ولی یک آه دردمند می‌خواهد.
وَ عَجِبْتُ لِمَنْ نَسِيَ الْمَوْتَ وَ هُوَ يَرَى [مَنْ يَمُوتُ] الْمَوْتَى؛ اینکه فرمودند به زیارت قبور بروید درست است برای اموات ثواب دارد و باعث آمرزش آنان می‌شود ولی بخش مهم برای خود انسان است تا بداند یک روزی خودش هم به اینجا خواهد آمد لذا در این تعبیر فرمود که متعجبم از کسی که مردگان را می‌بیند و خودش مرگ را فراموش کرده است. الان غرب به این بیماری مبتلاست که: وَقَالُوا إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ؛ و کافران گفتند: جز همین زندگی دنیایی ما دیگر زندگی دیگری نخواهد بود و ما هرگز (بعد از مرگ) زنده نخواهیم شد
وَ عَجِبْتُ لِمَنْ أَنْكَرَ النَّشْأَةَ الْأُخْرَى وَ هُوَ يَرَى النَّشْأَةَ الْأُولَى. اگر آخرت نباشد دنیا، بازی خواهد شد ولی فرمودند ما که دنیا را آفریدیم بازیگر نیستیم؛ دنیا مانند لعاب دهان است و کسی با لعاب دهان سیراب نمی‌شود؛ خدا فرمود ما بازیگر نیستیم که هر کسی به دنیا آمد هر طور خواست زندگی کند، دنیا حساب و کتاب دارد و هر کاری انسان بکند ثواب و عقابی دارد و باید پاسخگو باشد.
وَ عَجِبْتُ لِعَامِرٍ دَارَ الْفَنَاءِ وَ تَارِكٍ دَارَ الْبَقَاءِ. حضرت از کسی تعجب فرمود که همه تلاش خود را برای عمران و آبادانی دنیا به کار می‌گیرد ولی از آخرت غافل است.