نصر: زمانی که کودک یک‌ساله به‌خاطر یک شکلات قشقرق به پا می‌کند یا وسایل را به اطراف پرت می‌کند، موقعیت دشواری برای شما ایجاد می‌شود و احتمالا نمی‌دانید در آن لحظه چگونه با این بدرفتاری برخورد کنید.
به‌نظرتان شروع آموزش نظم و انضباط و تربیت کودک یک‌ساله زود است؟ نه. رفتارهای کودک یک‌ساله را از طریق روش‌های تربیتی رفتارگرایی مثل وقفه کوتاه‌مدت نمی‌توان اصلاح کرد چون در این سن کودک علت و معلول را درک نمی‌کند، اما بهترین زمان برای معرفی رفتار خوب و بد به کودک همین سن است. البته در نظر داشته باشید که تربیت کودک منظم یک‌ساله بیشتر از طریق معاشرت، بازی و آموزش حدومرزها صورت می‌گیرد. شما از طریق روش‌های زیر می‌توانید کودک را در مسیر رفتارهای درست قرار دهید.
پرت کردن حواس کودک
در مواقع بحرانی یا زمانی که کودکتان قشقرق به پا می‌کند، به‌جای فریاد زدن، حواسش را با فعالیتی جذاب پرت کنید. مثلا وقتی کودک از دسته صندلی بالا رفته و هر لحظه امکان افتادنش هست، به‌آرامی او را بغل کنید و روی زمین بنشینید، با هم کتاب بخوانید یا با اسباب‌بازی موردعلاقه‌اش بازی کنید. جلب توجه کودک به چیز دیگر نه‌تنها باعث خاتمه یافتن رفتار نامناسب می‌شود بلکه کودک به‌مرور یاد می‌گیرد که بعضی کارها مثل ایستادن روی مبل جزو رفتارهایی است که نباید انجام دهد (آموزش حدومرزها).
وفاداری به قوانین
شاید فکر کنید زمانی که کودکتان قبل از غذا برای خوردن بیسکوییت گریه می‌کند و شما «فقط همین یک‌بار» کوتاه بیایید و قوانین را نادیده بگیرید، اتفاقی نمی‌افتد. اما به یاد داشته باشید تسلیم شدن در برابر خواسته‌های کودک او را تشویق می‌کند که بار دیگر برای رسیدن به خواسته‌اش هر کاری بکند. تعیین محدودیت‌ها و انجام مکرر آنها بسیار مهم است. همچنین، بهتر است والدین درباره قوانین و نحوه اجرای آنها با یکدیگر به توافق برسند و قوانینی یکسان و یکپارچه را اجرا کنند، چون وجود چندین قانون متضاد در خانه باعث ایجاد سردرگمی و بی‌قراری در کودک می‌شود.
استفاده نکردن از عبارات منفی
اگر مدام از کلمه نه استفاده کنید، احتمالا کودکی لجباز تربیت خواهید کرد. تنها در موارد ضروری که امنیت کودک در خطر است می‌توانید از این کلمه استفاده کنید. مثلا اگر کودک به‌سمت گاز که روشن است می‌رود قاطعانه به او نه بگویید و او را از رفتن به آن سمت منصرف کنید. اما اگر رفتار کودک خطری ندارد، از جملات مثبت استفاده کنید. مثلا به‌جای اینکه بگویید «کفش‌هایت را در ماشین درنیاور»، بگویید «وقتی رسیدیم خانه کفش‌هایت را دربیاور».
آموزش عملی بعضی رفتارها
کودکان نوپا بیشتر از طریق دیدن یاد می‌گیرند تا شنیدن. مثلا اگر کودکتان با همبازی‌اش رفتاری خشن دارد، رفتار مناسب را در عمل به او نشان دهید. بگویید «بیا دوستت را بغل کنیم» و به‌آرامی همبازی‌اش را در آغوش بگیرید. یا اگر شب‌ها درباره مسواک زدن کودک دچار مشکلید، این کار را باهم هر شب تکرار کنید و آن را تبدیل به عادت قبل از خواب کنید. کودکان رفتار شما را تقلید می‌کنند، بنابراین، برای ایجاد رفتار خوب در کودک، الگوی مناسبی برایش باشید.
تشویق کودک
گاهی اوقات، قشقرق کودکان نوپا به علت نداشتن مهارت‌های ارتباطی و نیاز به توجه است. بنابراین، زمانی که کودک رفتار خوبی دارد یا قوانین خانه را به‌درستی رعایت می‌کند، از او قدردانی کنید. از این طریق می‌فهمد که با رفتارهای خوب می‌تواند توجه شما را دریافت کند، پس رفتارهای خوب تقویت می‌شوند و ادامه پیدا می‌کنند.
استفاده از حس طنز و شوخی
گاهی شرایط به‌گونه‌ای است که تنها با شوخی و خنده می‌توان شرایط را کنترل کرد. برای خنداندن کودک نوپا نیاز به انجام کارهای عجیب نیست، فقط کافی است از وسایل یا کلمات به‌گونه‌ای متفاوت استفاده کنید. مثلا وقتی کودک در صندلی ماشین نمی‌نشیند و همه راه‌ها را امتحان کرده‌اید اما همچنان گریه می‌کند، کافی است کاری جدید کنید، مثلا از کتاب قصه‌اش به‌عنوان کلاه استفاده کنید و کمی نقش بازی کنید، خواهید دید که چگونه ساکت می‌شود و شروع به خندیدن می‌کند. یا در حمام برای آرام کردن کودک می‌توانید یک فنجان ببرید و وانمود کنید که چای یا قهوه روی سر کودک می‌ریزید، از این طریق علاوه بر اینکه به‌راحتی او را حمام می‌کنید، اوقات خوشی را نیز ایجاد می‌کنید.
استفاده از روان شناسی معکوس
از کودک بخواهید برخلاف آنچه شما می‌گویید عمل کند، چراکه کودکان نوپا به علت اینکه می‌خواهند استقلال خود را به نمایش بگذارند ذاتا مخالف شما رفتار می‌کنند. مثلا زمانی که کودک سه‌ساله شما شام نمی‌خورد، با او وارد بحث نشوید، فقط کافی است به او بگویید «لطفا تا من می‌رم دستشویی و برمی‌گردم به غذات دست نزن، چون می‌خوام غذات رو بخورم!» احتمالا زمانی که برمی‌گردید با بشقاب خالی کودکتان مواجه خواهید شد. البته به یاد داشته باشید این راهبرد عمر کوتاهی دارد و با بزرگ‌تر شدن کودک دیگر نمی‌توانید از آن استفاده کنید.
استفاده از نام‌های اشتباه
این ترفند در ادامه راهبرد استفاده از طنز و شوخی است. زمان‌هایی که کودک به خواسته و حرف شما توجهی ندارد یا روی موضوعی پافشاری می‌کند، می‌توانید از این روش استفاده کنید. مثلا زمان تلویزیون دیدن کودک تمام شده است، اما به خواسته شما مبنی بر خاموش کردن تلویزیون بی‌توجه است. می‌توانید خاطره‌ای را با نامی اشتباه بازگو کنید. این کار توجه او را جلب می‌کند و باعث شوخی و خنده می‌شود. یا زمانی که کودک اصرار دارد حتما بابا قصه آخر شب را بخواند، بگویید «خب، من بابا هستم!»
به‌کارگیری بازی
بهترین روش آموزش به کودکان نوپا بازی کردن است. از شعر و موسیقی استفاده کنید، می‌توانید کلمات درون شعرها را در راستای اهدافتان تغییر دهید، این‌گونه هم به اهداف تربیتی خود می‌رسید و هم خنده را در فضای خانه جاری می‌کنید.
در آخر
یادتان باشد تربیت کودک منظم نیازمند صرف زمان زیاد، خلاقیت و تلاش است. پس اگر دوست دارید کودکتان منظم و خوش‌رفتار باشد، باید برای او وقت بگذارید و حوصله به خرج بدهید. تثبیت رفتارهای مطلوب به تمرین و ممارست نیاز دارد.
مجله تربیت کودک و فرزندپروری «کودکت»