درست است که وقتی خطای یک مسئول در فضای اختلاس‌ها و رانت‌خواری‌ها مورد توجه جامعه قرار می‌گیرد، بسیاری از مردم در گام نهادن در مسیر درستِ معاش سست می‌شوند، ولی باور به فرمایشی از امام باقر(ع) می‌تواند این مسیر غلط را برای ما تصحیح کند و ما را از آلوده شدن به فضایی، که بسیاری در حال عادی‌سازی آن هستند، برهاند.
به گزارش ایکنا، گذران معاش و مسائل اقتصادی خانواده‌ها در این روزهایی که کوتاهی‌های برخی مسئولان در کنار تحریم‌ها عرصه را بر مردم تنگ کرده است، حساسیت‌ها و نگرانی‌های زیادی را به وجود آورده است. بسیاری از افراد نگران تهیه ابتدایی‌ترین نیازهای اولیه خود هستند و این نگرانی حقیقتاً نگرانی بجایی است. در این رابطه دو فضای بحث وجود دارد یکی آن که مسئولان در این زمینه باید تلاش‌های مثبتی داشته باشند که این کوتاه نوشته اخلاقی - تربیتی ضمن قبول این واقعیت بسیار مهم، امکان پرداختن به آن را ندارد، اما در فضای دوم که مردم تکلیف خود را بدانند و نوعی رفتار را برگزینند که هم دنیای آنها را تأمین کند و هم آخرت آنها را، حرف‌های زیادی می‌توان زد که اگر پای مکتب درس امام باقر(ع) بنشینیم می‌توانیم مسیرهای امیدبخشی را بیابیم و از آن بهره ببریم.
درست است که وقتی خطای یک مسئول در فضای اختلاس‌ها و رانت‌خواری‌ها مورد توجه جامعه قرار می‌گیرد، بسیاری از مردم در گام نهادن در مسیر درستِ معاش، سست می‌شوند، ولی باور به این کلام امام باقر(ع) که می‌فرماید: «لَيْسَ مِنْ نَفْسٍ اِلاّ وَ قَدْ فَرَضَ اللّهُ لَها رِزْقَها حَلالاً يَأتيها فى عافيَةٍ وَ عُرِضَ لَها بِالْحَرامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَاِنْ هىَ تَناوَلَتْ مِنَ الْحَرامِ شَيئا قاصَّها بِهِ مِنَ الْحَلالِ الَّذى فَرَضَ اللّهُ لَها وَ عِنْدَ اللّهِ سِواهُما فَضْلٌ كَبيرٌ؛[۱] خداوند براى هر كسى روزىِ حلالى مقرّر داشته كه به سلامت به او خواهد رسيد. از طرف ديگر روزى حرام نيز در دسترس او قرار داده است كه اگر انسان روزى خود را از آن حرام به دست آورد، خداوند در عوض، روزى حلالى را كه براى او مقدّر كرده است، از او باز خواهد داشت و غير از اين دو روزى(حلال و حرام)، روزى‌هاى فراوان ديگرى نيز نزد خداوند هست»، می‌تواند این مسیر غلط را برای ما تصحیح نماید و ما را از آلوده شدن به فضایی که بسیاری در حال عادی‌سازی آن هستند برهاند.
این حدیث گران‌سنگ چند نکته زیبا را به ما گوشزد می‌نماید؛ اول اینکه روزی حلال تضمین شده است و اگر انسان در مسیر درست قرار بگیرد به او خواهد رسید، طبیعتاً مسیر درستش این است که انسان اهل تلاش باشد و در انجام کار و حرفه‌اش به سمت حرام نغلتد. دوم اینکه بداند مال حرام در دسترس است و به عنوان یک ابتلا و امتحان الهی برای بندگان قرار داده شده است. سوم اینکه مال حرام وقتی وارد زندگی انسان بشود، روزی حلال را خدا از سر سفره او برخواهد داشت و او به این مال حلال دست پیدا نخواهد کرد.
چهارم اینکه قسم سومی از مال وجود دارد که حلال است، ولی به دست آمدنش از طریق معروف و مشخصی که مال حلالِ مصطلح به دست می‌آید، نیست؛ چرا که برای به دست آوردن مال حلالِ مصطلح، نیاز به تلاش وجود دارد، اما در این قسم از مال حلال، تلاش خاصی مطرح نیست، بلکه رزقی است که خدا به سبب شرایطی برای گره‌گشایی از وضع معیشتی فرد از طریقی که او شاید فکرش را هم نمی‌کرده به او می‌رساند. برخی از زمینه‌هایی که باعث به دست آمدن این قسم سوم از رزق حلال در زندگی می‌شوند را خود امام باقر(ع) در کلام شریف‌شان ذکر کرده‌اند که توجه به آنها رونقی اساسی به زندگی می‌دهد و برکات زیادی را برای فرد و خانواده‌اش ایجاد می‌نماید:
۱. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «عَلَيْكَ بِالدعاءِ لاْخوانِكَ بِظَهْرِ الْغَيْبِ فَاِنَّهُ يَهيلُ الرِّزقَ؛[۲] پشت سر برادران(دينى) خود دعا كن، كه اين كار روزى را به طرف تو سرازير مى‌كند.» در این حدیث شریف یکی از راه‌کارهای افزایش روزی، دعا کردن برای مؤمنین بیان شده است چرا که دعا کردن برای دیگران خصوصاً در زمانی که انسان خود گرفتاری‌هایی دارد یک رفتار کریمانه است که از نگاه الهی مخفی نخواهد ماند.
۲. در حدیث دیگری از امام باقر(ع) توجه به انجام اعمال بد و در سمت مقابل انجام اعمال نیک، یکی از مهم‌ترین عوامل قبض و بسط روزی معرفی شده است آنجا که بیان می‌فرمایند: «اِنَّ الْعَبْدَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُزْوى عَنْهُ الرِّزْقُ؛[۳] بنده گناه مى‌كند و به سبب آن، روزى از او گرفته مى‌شود.»
۳. داشتن نیت خوب و دید مثبت یکی از دیگر عواملی است که از نگاه امام باقر(ع) موجب افزایش رزق و روزی می‌شود؛ ایشان در این باره می‌فرمایند: «مَنْ حَسُنَتْ نِيَّتُهُ زِيدَ فِي رِزْقِهِ؛[۴] هر که خوش نیت باشد ، روزی‌اش افزایش می‌یابد.» کسی که نسبت به خدا با دلی آرام متوکل باشد و همچنین نسبت به بندگان او با حسن نیت رفتار نماید، گشایش‌هایی در زندگیش اتفاق خواهد افتاد چرا که هم خداوند امور او را وکالت کرده است و هم بندگان او به سبب همین حسن نیت از کمک کردن به او دریغی نخواهند داشت.
۴. صله رحم و دیدار با آشنایان برکات دنیوی و اُخروی زیادی دارد که یکی از این برکات، زیاد شدن روزی است؛ در این باره امام باقر(ع) می‌فرمایند: «صِلَةُ اَلْأَرْحَامِ تُزَكِّي اَلْأَعْمَالَ وَ تُنْمِي اَلْأَمْوَالَ؛[۵] صله ارحام اعمال را پاك می‌كند و اموال را فزونى می‌دهد.»
با بررسی‌های بیشتر می‌توان به موارد زیادی از این قبیل دست پیدا کرد، اما به عنوان سخن پایانی و جمع‌بندیِ این کوتاه نوشته، باید گفت که اکثر اعمالی که موجبات گشایش در رزق را ایجاد می‌نمایند، اعمالی هستند که یک وجه کریمانه در آن نهفته است، چیزی از جنس بخشش، بزرگواری و اموری از این قبیل خصوصاً در مواجهه‌های اجتماعی، آن زمانی که انسان با افراد خاصی در ارتباط است.
نویسنده: مصطفی راهی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، ج۵، ص۱۴۷، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.
۲. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۷، ص۱۰۸، انتشارات موسسه آل البیت،(علیهم السلام) لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۶.
۳. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج۲، ص۲۷۰، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷.
۴. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، ج۷۵، ص۱۷۳، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.
۵. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج۲، ص۱۵۰، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷.