آمارهای حوزه جمعیتی حکایت از این دارد که در پایان سال ۱۳۹۸ نرخ رشد جمعیت کشور ما برای نخستین بار به زیر یک درصد رسیده است؛ در همین راستا برخی کارشناسان حوزه جمعیت و خانواده ضمن ابراز نگرانی نسبت به کاهش موالید در چند سال اخیر، به ارائه راهکارهایی برای افزایش نرخ باروری در کشور پرداخته‌اند.
به گزارش ایسنا، محمدجواد محمودی- رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، با تأکید بر ضرورت حمایت دولت‌ها از جوانان برای ازدواج و تهیه مسکن می‌افزاید: دولت‌ها برای حمایت از جوانانی که ازدواج کرده‌اند جهت فرزندآوری باید جدیت و برنامه‌ریزی داشته باشند.
وی با اشاره به وجود طرح «جامع جمعیت و تعالی خانواده» اظهار کرد: در این طرح حمایت‌هایی برای جوانان جهت ازدواج و فرزندآوری وجود دارد.
رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه مشکلات برای همه افراد جامعه وجود دارد، ادامه می‌دهد: افرادی که درآمد پایین دارند نباید گمان کنند به این دلیل امکان ازدواج ندارند، زیرا هم اینک جوانان زیادی وجود دارند که با درآمد کم و با قناعت ازدواج می‌کنند.
وی با تأکید بر کمک به جوانان برای ازدواج می‌گوید: اعطای تسهیلات و وام‌های کم‌بهره به جوانانی که قصد ازدواج دارند یکی از راه حل‌ها است، البته متأسفانه در حال حاضر برخی با دریافت وام ازدواج، اقدام به خرید و فروش این تسهیلات می‌کنند و این نشان می‌دهد با اهدافی که مد نظر داشتیم فاصله داریم.
محمودی درباره دیگر کمک‌هایی که دولت‌ها می‌توانند برای افزایش نرخ باروری انجام دهند توضیح می‌دهد و اظهار می‌کند: اعطای مرخصی زایمان یکی از موارد قانونی است که باید توسط دستگاه‌های دولتی مورد توجه قرار گیرد و در این راستا دستگاه‌ها حق ندارند خانمی که پس از طی دوران مرخصی زایمان به محل کار بازگشته است را تعدیل نیرو کنند. همچنین به پدر نیز باید مرخصی داده شود.
وی همچنین با اشاره به طرح «جامع جمعیت و تعالی خانواده» عنوان می‌کند: این طرح متأسفانه هنوز ۶ سال است که در مجلس در دست بررسی است و دائماً از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه مطالبه‌گری می‌شود تا این طرح از سوی دولت تأمین اعتبار شود. علت اینکه بررسی این طرح ۶ سال طول کشیده، این است که یک‌سری گزارش‌های مغرضانه به مسئولان داده می‌شود و به آنها القا می‌کنند مشکل پیری در کشور نداریم و از طرف مراجع رسمی، گزارش‌های سازمان‌های بین المللی که مخالف ایران هستند، در این زمینه به دولت ارائه می‌شود و همین گزارش‌ها مبنای کار قرار می‌گیرند.
نگرانی نسبت به سالمندی زودرس در ایران
در این میان اما، اظهارات خلیل علی محمدزاده- استاد دانشگاه، نیز حاکی از آن است که کاهش رشد جمعیت در سال ۱۳۹۸ به زیر یک درصد رسید و کاهش نرخ باروری کل نیز به ۱,۸۴ فرزند رسیده که ایران را در آستانه سالمندی زودرس قرار داده است. او اما برای کاهش میزان سالمندی نیز راهکارهایی ارائه داد و گفت: برای اینکه میزان سالمندی را کاهش دهیم باید جمعیت زیر ۱۵ سال و میزان موالید افزایش یابد؛ متاسفانه ما در چهار، پنج سال اخیر از آن مقداری که کاهش موالید داشتیم، به سمت پایین‌تر حرکت می‌کنیم.
وی ضمن بیان اینکه روند ما برای افزایش موالید در پنج سال اخیر نه تنها اصلاح نشده بلکه بدتر می‌شود، گفت: دلیل این امر این است که سیاست‌های کلی جمعیت که بسیار هم دقیق، کارشناسی و درست مطرح شده به تنهایی قابلیت اجرایی ندارد. سیاست‌های کلی باید در مراکز اصلی خودش به استراتژی‌ها تبدیل شود و برنامه استراتژیک در مدیریت میانی باید به سیاست‌ها و تاکتیک‌ها تبدیل شود. سپس اهداف سالیانه برای آنها مشخص شود و این برنامه‌های سالیانه را اجرایی کنیم.
در این میان محمدزاده نیز از اینکه مجلس نهم و دهم با دولت یازدهم و دوازدهم طرح «جامع جمعیت و تعالی خانواده» را انجام ندادند انتقاد کرد و افزود: این طرح بین کمیسیون‌ها و هیئت رئیسه مجلس رد و بدل شد و نهایتا مجلس به پایان رسید و آن طرح هم همچنان ماند.
علی محمدزاده اشکال اساسی در این حوزه را رویکردها و دیدگاه‌هایی دانست که بعضا مدیران کلان و میانی ما دارند و افزود: می‌توان گفت این مدیران نگرانی مقام معظم رهبری و دغدغه‌های کارشناسان جمعیتی را خوب درک نکردند. بنابراین اگر در رسانه‌ها این بحث را دنبال کنید می‌بینید که بیشتر افراد جهادی و اساتید دلسوز دانشگاه در این حوزه وارد بحث و گفتگو و طرح موضوع می‌شوند اما آنها اصلا حاضر نیستند چند جمله هم در تائید سیاست‌های کلی جمعیتی حرف بزنند.
وی ضمن بیان اینکه اگر رویکرد درست باشد و این دغدغه ایجاد شود، مسئولان اجرایی و تصمیم‌گیران به فکر چاره‌اندیشی هستند، ادامه داد: مسئله سقوط جمعیتی مسئله کمی نیست که ما دست روی دست بگذاریم و بگوئیم حالا چه می‌شود. اگر مسئله سقوط جمعیتی رخ دهد دیگر نمی‌توان کاری انجام داد و کشورهایی که دچار این مسئله شدند آئینه عبرت ما هستند.
در ۶ سال اخیر تعداد موالید در کشور با شیب زیادی کاهش پیدا کرده است
دکتر صالح قاسمی- دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت نیز با اشاره به اینکه سیاست کلی جمعیت که ما داریم سیاست بسیار جامعی است، گفت: شاید جزو کشورهای معدودی هستیم که سیاستی با این جامعیت در اختیار داریم. سیاست‌های کلی جمعیت ۶ سال پیش ابلاغ شده و متاسفانه ۶ سال است که خاک می‌خورد و هیچ استفاده‌ای از آن نشده است.
این کارشناس تحولات جمعیت ایران و جهان با اظهار به اینکه بسیاری از کشورهای دنیا در مواجهه با چالش‌های جمعیتی و کاهش فرزندآوری دو راهبرد را پیش گرفتند، اظهار کرد: آنها راهبرد حمایت اقتصادی از خانواده و راهبرد ارزش‌گذاری برای فرزندآوری را پیش رو گرفته‌اند. در واقع فرزندآوری باید تبدیل به یک ارزش اجتماعی و فرهنگی عمومی تبدیل شود. این دو راهبرد و تجربه جهانی در کشور ما، ما به ازا دارد و می‌توانیم این راهبردها را تدوین کنیم و در دستور کار قرار دهیم.
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت در ادامه با انتقاد از روند کاهشی شاخص موالید در کشور گفت: در ۶ سال گذشته بی‌توجهی به این سیاست‌ها باعث شده شاخص‌های ما نه تنها بهبود پیدا نکند بلکه طی همین شش سال گذشته تعداد موالید در کشور با شیب زیادی کاهش پیدا می‌کند.
این پژوهشگر در ادامه مطالبه همه اقشار از مسئولان نسبت به اجرای سیاست کلی جمعیت را خواستار شد و گفت: در پایان سال ۱۳۹۸ نرخ رشد جمعیت کشور ما برای نخستین بار به زیر یک درصد رسیده است و این هشدار است. همه پژوهشگران، مردم و نخبگان باید از قوای سه گانه و مجمع تشخیص که مخاطب ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت بودند این را مطالبه کنند.
قاسمی نگرش مردم را در میزان فرزندآوری موثر دانست و افزود: حتما شرایط اقتصادی در الگوی فرزندآوری تاثیر دارد، اما سهم اثر آن، آن‌قدر نیست که عموم مردم گمان می‌کنند.
سونامی کاهش جمعیت در دنیا
توکلی راد جامعه شناس هم در گفت‌وگو با ایسنا فردگرایی را ذات مدرنیته دانست که موجب کوچک کردن خانواده و فرار از جمع گرایی شده و تغییر سبک زندگی را به دنبال داشته است و گفت: تغییر سبک زندگی مولفه های زیادی دارد و یکی از مهمترین آنها کاهش جمعیت است.
به گفته وی، بحران جمعیت را یک بحران جهانی دانست که فقط مختص ایران نیست و اظهار کرد: امروز همه کشورهای دنیا درگیر سونامی کاهش جمعیت هستند.
وی با بیان اینکه کاهش جمعیت مشکلات و معضلات فراوانی را برای یک جامعه ایجاد می کند، افزود: بسیاری از کشورهای صنعتی جهان مانند آلمان و روسیه و اتریش نیز با کاهش جمعیت مواجه هستند، زیرا مدرنیته را خوب درک نکرده اند.
توکلی راد، ایجاد مشوق های جمعیتی را یکی از راهکارهای افزایش جمعیت در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان دانست و عنوان کرد: دولت باید تسهیلات ازدواج و مسکن و اشغال را برای جوانان فراهم کند تا در سال های آینده با بحران جمعیت مواجه نشویم. با کنترل سیاست های جمعیتی طی ۱۰ سال پیش رو می توانیم به جمعیت پویا برسیم.
«مادر» در مشوق‌های فرزند پروری در نظر گرفته شود
طیبه سیاوشی نیز معتقد است در طبقات پایین جامعه تشویقات برای فرزند آوری باید تشویقات مالی باشد و مادردر این تشویقات دیده شود اما در طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده که در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید اکثر مشوق‌ها معطوف به پدر است که این پاسخ لازم به فرزند آوری نخواهد داد و باید تلاش کرد در سیاست فرزند آوری مشوق‌ها را به مادر داد.