روزهای اولیه تشخیص دیابت نوع یک در کودکان برای والدین روزهای سختی است. آنها به هر دری میزنند تا بهترین دکترها را برای درمان کودکشان پیدا کنند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری ،والدین تصور میکنند راهی برای جلوگیری از این تغییر اساسی در زندگی کودکشان وجود دارد ولی مسئله این است که هر چه زمان تشخیص دیابت در کودکان تا بازگشت به زندگی عادی سریعتر طی شود، برای سلامت کودک مهمتر است. دیابت نوع یک را بیشتر کودکان میگیرند. اما به گفته پروفسور مریم رزاقی آذر فوق تخصص غدد درون ریز معمولا کودکان افراد زیر 40سال به این بیماری مبتلا میشوند.
او در گفتوگو با همشهری گفت: دلیل بروز دیابت نوع یک خودایمنی بدن است. یک ویروس خاص به بدن وارد میشود و به سلولهای ایمنی (لوکوسیتها و گلبولهایسفید) میچسبد. بدن برای مبارزه با این کمپلکس ویروس و سلولهای ایمنی، آنتیبادی میسازد؛ تشابه آنتیژنی بین سلولهای بتای فرد مبتلا با آن کمپلکس باعث میشود آنتیبادی تولید شده سلولهای بتای فرد را از بین میبرد. این فرایند بهتدریج شکل میگیرد و وقتی فقط ۱۰ درصد از عملکرد سلولها باقی بماند، علائم دیابت خود را نشان میدهد؛ سلولهای بتا تا ۵ سال میتواند به فعالیت خود در این شرایط ادامه دهد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود: درمان برای دیابت نوع یک انسولین است و بقیه درمانها مانند درمان با سلولهای بنیادی در همه دنیا در مرحله تحقیقاتی است و برای پیشگیری هم هنوز تحقیق خاصی صورت نگرفته است.
او در مورد خانوادههایی که با شنیدن خبر ابتلا به دیابت کودکشان مضطرب میشوند،گفت: خانوادهها در ابتدا بسیار ناراحت و شوکه میشوند ولی بهتدریج متوجه میشوند که خیلی اتفاق بدی نیفتاده و برای آن درمان با انسولین وجود دارد. با توجه به اینکه در درمان با انسولین قلمهای تزریق بسیار ظریف و سوزنهای بسیار ریز تولید شده است و انسولینهایی ساخته شده که روش تأثیرشان مانند الگوی تأثیر سلولهای لوزالمعده در بدن است، درصورتی که مریض قند خون خود را به خوبی کنترل کند، به راحتی میتواند عمر طبیعی داشته باشد، ولی اگر درمان صحیح اجرا نشود، دیابت میتواند روی چشم، اعصاب و تمام سیستمهای بدن تأثیر منفی داشته باشد.
وی تأکید کرد که حتما باید آموزههای کنترل دیابت به کودکان آموزش داده شود و گفت: تا آنجا که میتوان باید کودک را نسبت به وضعیت بیماری خود آگاه و مسئول کرد ولی نباید از نظارت در مورد آنها غفلت کرد.
نظارت بر کودکی که میخواهد پا به پای همسنو سالهایش خوراکیهای جدید و تبلیغ شده بخورد کاری دشوار ولی شدنی است. شهرزاد محمدیان متخصص تغذیه در گفتوگو با همشهری در مورد تغذیه این بچهها گفت: از آنجا که کودکان بیشتر دچار دیابت نوع یک میشوند، مهمترین نکته در مورد آنها، اهمیت دادن والدین به کیفیت تغذیه آنهاست. این بچهها همانطور که قند خونشان سریع بالا میرود، به همان سرعت نیز دچار افت قند میشوند. برای آنها باید برنامه غذایی مدونی تدارک دید همچنان که ساعتهای تزریق انسولین و دوز آن نیز باید مشخص و ثابت باشد. با توجه به نوع انسولینی که تزریق میکنند و پیک تأثیر آن، افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید چند میانوعده میل کنند. اگر این پیک تأثیر انسولین با ساعتهای مدرسه و سر کلاس درس همزمان میشود، باید با مسئولین مدرسه هماهنگی صورت بگیرد که کودک هر زمان نیاز داشت یک ماده غذایی بخورد.
وی افزود: توصیه اصلی برای تغذیه این کودکان، مصرف کربوهیدراتهای فیبردار است تا قندشان سریع بالا نرود. برای افراد عادی سه وعده اصلی و دو میان وعده توصیه میشود ولی برای افراد دیابتی شاید مجبور باشیم 5تا 6میان وعده توصیه کنیم تا قند خونشان ثابت بماند.
به افراد دیابتی دو فهرست از مواد غذایی که زود قند خون را بالا میبرد و آن دسته که قند را آهسته رها میکند داده میشود. اگر کودکی سریع دچار افت قند خون میشود یا باید دوز تزریق انسولین را با نظر متخصص برایش تغییر داد یا در مورد ساعات تزریق انسولین نظم بیشتری به خرج داد.
رعایت نکردن برخی نکات نیز میتواند باعث افزایش و افت قند شود. شهرزاد محمدیان متخصص تغذیه در اینباره گفت: خیلیها فکر میکنند قندهای طبیعی قند خون را بالا نمیبرد؛ یعنی تصور میکنند میوه قند ندارد و یا قند طبیعی در لبو قندخون را بالا نمیبرد. درحالیکه مشکل اصلی در افراد دیابتی بیتوجهی به مصرف قندهای طبیعی است. بسیاری از قندهای مصنوعی در افزایش و کاهش قند خون تأثیر ندارد. نخستین توصیه برای مبتلایان به دیابت نوع یک این است که از برنج و نانهای سفید استفاده نکنند. نانهای سبوسدار و برنجهای قهوهای بهترین گزینه است. آبمیوه قند خون را بالا میبرد ولی اگر با فیبر آن مصرف شود قند خون بهشدت بالا نمیرود.
وی در مورد روش پخت مواد غذایی گفت: روش پخت نیز در افزایش و افت قند مؤثر است. غذایی که زیاد حرارت میبیند و یاسرخ میشود برای این افراد ممنوع است. روشهای تهیه غذا مانند رنده کردن و خرد کردن زیاد که پیوند قندها را میشکند نیز باید حذف شود. مثلا سیب زمینی پخته قند کمتری نسبت به کتلت و سالاد الویه دارد. همچنین دم کردن زیاد غذا باعث افزایش میزان قند غذا میشود؛ یعنی برنج و ماکارونی نهایتا باید ۲۰ دقیقه دم کشیده شود. هویج خام بسیار کمتر از هویج پخته قند خون را بالا میبرد. در غذای افراد مبتلا به دیابت میتوان از ترکیبات جداگانه فیبر و سبوس نیز استفاده کرد. مثلا در وعده برنج سفید میتوان کمی سبوس گندم، لوبیا سبز یا عدس اضافه کرد. در کل برنجهای مخلوط با سبزیجات خیلی به افراد دیابتی کمک میکند. سبوس گندم در کاهش قند خون بسیار مؤثر است؛ شیر و ماستهای کم چرب را میتوان با سبوس ریخت تا جلوی قند اضافه لبنیات گرفته شود.از تصورات اشتباه در مورد رژیم غذایی کودکان مبتلا به دیابت این است که برای آنها اصلا نباید مواد غذایی حاوی کربوهیدرات تهیه کرد. دکتر محمدیان گفت: خیلیها فکر میکنند که به جای کربوهیدرات فقط باید پروتئین به بچهها داد؛ این تفکر کاملا اشتباه است. برای هر ماده غذایی باید سهمی درنظر گرفت و به میزان کالری مورد نیاز از هر کدام به درستی استفاده کرد. اندازه صحیح قابل محاسبه است، تشکلهای غیردولتی و کتابهای آموزشی زیادی در این زمینه وجود دارد که میتواند در محاسبه کالری و قندها به بیمار و خانوادهاش کمک کند.
وی توصیه کرد: بچههای دیابتی شبها باید زود بخوابند چون در افزایش قند خونشان تأثیر دارد. والدین باید مدیریت استرس را به فرزندان دیابتی خود آموزش دهند، چون مدیریت استرس در کاهش قند خون بسیار مؤثر است. والدین همچنین باید تنوع غذایی را برای کودکان خود درنظر بگیرند. ما نمیگوییم که قندهای ساده بهطور کلی برای این افراد حذف شود، زیرا ۵ درصد از رژیم بچهها میتواند از قندهای ساده باشد. سبزیجاتی که فیبر بالایی دارند مثل کرفس، لوبیا سبز و کدو باید به رژیم غذایی این بچهها به وفور اضافه شود. سبزیجات باید در کنار همه وعدههای اصلی بچهها گذاشته شود. به بچهها میتوان در وعده صبحانه نان قهوهای، پنیر، گوجه و خیار داد.یک اشتباه رایج در مورد افراد دیابتی این است که فکر میکنند که آنها همیشه قندشان بالا میرود. اتفاقا برعکس است. شهرزاد محمدیان، متخصص تغذیه گفت: نمودار قند خون افراد دیابتی سینوسی است و دامنه تغییر آن بسیار زیاد است. پیک کاهش قند خون به اندازه پیک افزایش قند خون خطرناک است و باید جلوی آن گرفته شود. افراد دیابتی همیشه باید یک خوراکی که سریع قند خون را بالا میبرد مثل خرمای سیاه در کیفشان داشته باشند.
در زمان افت قند، برای این افراد میتوان از قندهای ساده هم استفاده کرد ولی باید حواسمان باشد که وقتی قند خون خیلی سریع بالا برود، خیلی سریع هم پایین خواهد آمد. به این افزایش و کاهش قند سریع، «شوک قند» میگویند. انسولین تزریقی نیز شوک انسولین ایجاد میکند و وقتی مواد غذایی شیرین و زیاد از حد مصرف شود، بدن از ترس اینکه سکته کند، قند را تبدیل به چربی میکند در نتیجه افت قند خون ایجاد میشود. بهتر است که نگذارید بدن به این نقطه برسد و از مواد خوراکی که قند متوسط دارند استفاده کنید یا مثلا عسل را با یک تکه نان سبوسدار یا کنجد مصرف کنید تا افت قند به تأخیر بیفتد. اصولا قندهای ساده باید با مواد غذایی فیبر دار ترکیب شود؛ بهخصوص برای بچهها که ذاتا تنوع طلبند.
بچهها دوست دارند مانند همسنو سالهای خود ریزهخواری کنند، در راه مدرسه بستنی و آبمیوه بخورند. بچههای مبتلا به دیابت نیز در این زمینه مستثنا نیستند. شهرزاد محمدیان متخصص تغذیه در اینباره گفت: متأسفانه تبلیغاتی که در زمینه خوراکیهای مضر میشود هم مؤثر است. تبلیغاتی هم داریم که در آن به سرشار بودن ماده خوراکی از فیبر و سبوس اشاره دارد ولی واقعیت این است که خیلی از این مواد خوراکی اصلا فیبر ندارند و تجربه کار در وزارت بهداشت به من نشان داده است که این کارخانهها معمولا از مواد افزودنی مثل کاکائو استفاده میکنند که رنگ بیسکوئیت را قهوهای نشان دهد. البته کارخانههایی هم وجود دارند که محصول مناسب با بیمار دیابتی تولید میکنند. والدین باید تلاش کنند که بیسکوئیت ساده به فرزندانشان ندهندکه با فیبر و قند مصنوعی ساخته شده است. اگرچه سخت، ولی میتوان خوراکیهایی یافت که برای بیمار دیابتی مفید است. انجمنهای دیابتی بروشورهای این محصولات را دارند.
مصرف آب فراموش نشود
آب خوردن در زندگی بچه مبتلا به دیابت امری بسیار کلیدی است. کمبود آب غلظت قند را در بدن میتواند بالا ببرد. آب میتواند سموم و متابولیسمهای غیرضروری بدن را از بدن خارج کند مخصوصا در افراد دیابتی که بهصورت روتین دفع آب از بدن دارند و کلیههایشان در معرض خطر است.مصرف نمک و گوشت قرمز در این افراد باید به حداقل برسد. البته در مورد مصرف پروتئین در کودکان باید با احتیاط عمل کرد چون آنها در سن رشد هستند و نیاز به پروتئین دارند