جام جم آنلاين: اختلال تكامل يكي از مشكلاتي است كه ممكن است براي برخي از كودكان ايجاد شود. بعضي از عواملي كه سبب بروز چنين مشكلاتي مي‌شود، ممكن است در دوران بارداري مادر و قبل از تولد كودك ايجاد شوند. سابقه وجود برخي از عوامل و بيماري‌ها نيز مي‌تواند امكان بروز اختلالات تكاملي را در كودكان افزايش دهد. در نتيجه بهتر است اطلاعاتي در اين زمينه داشته باشيد تا در حد امكان از بروز چنين مشكلاتي پيشگيري شود.
دكتر فيروزه ساجدي، متخصص كودكان با اشاره به اين نكته كه ممكن است اختلالات تكاملي در ابعاد مختلف رشد كودك (حركتي، گفتاري، رفتاري و ذهني) منجر به بروز بيماري‌هايي مانند تاخير تكلم، فلج مغزي، عقب‌ماندگي ذهني و اوتيسم شود، در گفت‌وگو با «جام‌جم» مي‌گويد: «به طور كلي عوامل خطرساز زيادي در اين رابطه وجود دارند. در يك روش، اين عوامل به دو دسته بيولوژيك و اقتصادي ـ اجتماعي تقسيم شده‌اند. به عنوان نمونه مواردي همچون نارس بودن نوزاد هنگام تولد، زردي شديد دوره نوزادي، تشنج‌هاي نوزادي، خونريزي مادر هنگام بارداري و بيماري‌هاي مهم او در اين دوران از جمله عوامل بيولوژيك هستند.»
وي با ذكر مواردي از دسته اقتصادي ـ اجتماعي مي‌افزايد: «عواملي مانند فقر، بي‌سوادي، طلاق و اعتياد نيز از جمله موارد مربوط به دسته اقتصادي ـ اجتماعي هستند. البته روش ديگر تقسيم‌بندي اين عوامل، بر اساس زمان تولد نوزاد است كه به 3 دسته قبل از تولد، حين تولد و بعد از تولد تقسيم مي‌شوند.»
عوامل خطرساز دوران بارداري
اين دانشيار دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي در مورد عوامل خطرساز دوران بارداري توضيح مي‌دهد: «هرگونه مشكل، حادثه يا بيماري در اين دوران مي‌تواند در روند رشد و تكامل جنين مشكل ايجاد كرده و پس از تولد كودك عوارض خود را نشان دهد.
به گفته وي، «خونريزي‌هاي مهم واژينال در دوران بارداري، بيماري‌هاي عفوني چون سيفليس، سرخجه، توكسوپلاسموز و هرپس، ديابت مادر و فشار خون بالا از جمله عوامل خطرساز در دوران بارداري يا قبل از تولد نوزاد هستند. البته موارد ديگري همچون مواجه شدن جنين با اشعه X، سيگاري بودن مادر يا اعتياد او به مواد مخدر و مصرف داروهايي كه باعث صدمه ديدن جنين مي‌شود نيز از جمله عوامل مهم هستند.»
عوامل خطرساز حين زايمان
دكتر ساجدي مي‌گويد: «از عوامل اين گروه كه مربوط به حين تولد هستند، مي‌توان به وزن كم نوزاد (كمتر از 2500 گرم)، نارس بودن نوزاد به معني تولد زودتر از 37 هفته جنيني، زايمان طولاني و مشكل مادر كه با استفاده از وسايل كمك‌زايماني انجام مي‌شود و وارد شدن ضربه به سر نوزاد اشاره كرد.»اين دانشيار دانشگاه مي‌افزايد: «عواملي كه قبل از تولد و حين آن موجب آسيب رسيدن به مغز در حال رشد و تكامل جنين مي‌شوند، در ماه‌هاي بعد مي‌توانند باعث بروز علائم اختلال يا تاخير تكامل باشند.»
عوامل خطرساز دوران نوزادي و شيرخوارگي
وي با ذكر اين نكته كه علاوه بر دوران جنيني، در ماه‌هاي اول پس از تولد نيز رشد و تكامل مغز با سرعت انجام مي‌شود، به عوامل خطرساز در اين دوران اشاره كرده و مي‌گويد: «عوامل صدمه‌زا در دوران نوزادي و شيرخوارگي نيز با تاثير بر مغز در حال رشد، مي‌توانند منجر به بروز علائم تاخير تكامل شوند. تشنج‌هاي دوران نوزادي، خونريزي داخل جمجمه، سابقه مننژيت يا انسفاليت، زردي شديد نوزاد كه در حد تعويض خون باشد و بيماري‌هاي تنفسي نوزادان از جمله عواملي هستند كه مي‌توانند منجر به بروز مشكل بشوند.»
به گفته وي، با در نظر داشتن اين تقسيم‌بندي، بايد بدانيم كه خيلي از اين عوامل در صورتي كه به موقع نسبت به درمان آنها اقدام شود قابل درمان و پيشگيري هستند.
اهميت شناخت عوامل خطرساز
دكتر ساجدي با اشاره به اهميت شناخت عوامل خطرساز در تشخيص بموقع و سريع موارد تاخير تكامل مي‌گويد: «امروزه در كشورهاي پيشرفته با غربالگري بيماري‌هاي مهم، مي‌توانند هرچه سريع‌تر بيماري را در مرحله قابل درمان شناسايي كنند؛ اما در كشورهايي كه اين امكان وجود ندارد، حداقل بايد جمعيت پرخطر را شناسايي كرده و به وضعيت آنها رسيدگي كرد.»
علاوه بر نياز به توجه جدي پدر و مادر براي شناسايي عوامل ذكر شده، دكتر ساجدي تاكيد مي‌كند: «هنگامي كه والدين كودك را براي پايش رشد يا انجام واكسيناسيون به مركز بهداشت مي‌برند، در صورت وجود هر يك از عوامل خطرساز در سابقه نوزاد، بايد حتما كودك براي ارزيابي تكامل به پزشك متخصص ارجاع داده شود. به اين صورت مي‌توانيم هر چه سريع‌تر و در سنين اوليه، نسبت به موارد تاخير تكامل پي‌برده و براي درمان يا توانبخشي برنامه‌ريزي و اقدام كنيم.»
نيلوفر اسعدي‌بيگي / گروه سلامت