جام جم آنلاين: بطور قطع بسياري از آداب و رسوم ازدواج در زمان‌هاي بسيار گذشته ريشه دارد و حتي اين رسومات در فرهنگ بسياري از ملل دنيا مشترك هستند.
البته ممكن است تصور شود كه برخي از رسومات ازدواج مانند مهريه، جهيزيه و حتي شيربها از جمله رسومات و سنت‌هايي هستند كه تنها در برخي از كشورهاي آسياي شرقي و عرب‌زبان حاشيه خليج فارس متداول و مرسوم هستند اما نتايج بدست آمده از بررسي‌هاي انجام شده در سطح كشورهاي مختلف حاكي از آن است كه برگزاري بسياري از آداب ازدواج نظير خريد حلقه و همچنين خريد جهيزيه و دادن شيربها از جمله رسومات مشتركي هستند كه در فرهنگ كشورهاي مختلف به شيوه‌هاي گوناگون و با اندكي تفاوت در مقايسه با هم متداول و مرسوم است.
اگرچه امروزه در بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته اروپايي و آمريكايي شاهد تغييراتي در اجراي اين سنت ديرينه بوده‌ايم. اما تهيه جهيزيه توسط خانواده عروس از جمله رسوماتي است كه همچنان در اغلب كشورهاي دنيا متداول و مرسوم است. در حقيقت هدف از دادن جهيزيه كمك به جوانان براي آغاز يك زندگي مشترك بوده است و در بسياري از كشورها جهيزيه عبارت است از پول، طلا يا حتي ملكي كه در هنگام ازدواج از طرف خانواده عروس براي آغاز زندگي مشترك به زوج جواني كه قصد آغاز زندگي مشترك دارند هديه مي‌شود.
اگر نگاهي به گذشته بيندازيم و جهيزيه‌اي را كه مادران ما به همراه مي‌آوردند را با جهيزيه‌اي كه امروزه همان مادران براي فرزندانشان تهيه مي‌كنند مقايسه كنيم بدون ترديد درخواهيم يافت كه در دنياي امروز، جهيزيه قدم فراتر از تامين نيازهاي اوليه زندگي مشترك گذاشته است. اغلب خانواده‌ها سعي مي‌كنند تا از هر آنچه كه در توان دارند براي تهيه جهيزيه فرزند خود استفاده كنند و جهيزيه كاملي را براي دختر خانواده تهيه كنند و به اين ترتيب زوج‌هاي جواني كه به تازگي زندگي مشترك خود را آغاز كرده‌اند تا ساليان سال از خريد بسياري از نيازهايشان بي‌نياز خواهند بود.
با وجود اين‌كه تهيه جهيزيه در اغلب كشورهاي دنيا از يك شيوه خاص و مشترك تبعيت مي‌كند و آن نيز برعهده خانواده عروس است ولي در خود ايران نيز به دليل گستردگي مناطق و اقوام مختلف اين رسم در برخي از استان‌ها تا حدودي تفاوت دارد. در برخي از شهرها مانند شهرهاي استان‌هاي خراسان رضوي، خوزستان و هرمزگان خانواده داماد مسووليت تهيه جهيزيه را برعهده دارند و در مقابل خانواده عروس نيز براي كمك به خانواده داماد مسووليت پرداخت بخشي از هزينه‌‌هاي مراسم جشن ازدواج را تقبل مي‌كنند.
تاريخچه جهيزيه
اگر بخواهيم جهيزيه را به عنوان يك سنت مشترك از نظر تاريخي مورد بررسي قرار دهيم بايد به اين نكته اشاره كنيم كه اين سنت كهن ريشه در فرهنگ كشورهاي آفريقايي دارد كه با هدف تامين سرمايه اوليه براي كسب و كار به داماد هديه داده مي‌شود و به اين ترتيب داماد مي‌توانست با استفاده از سرمايه اوليه‌اي كه خانواده عروس در اختيار او قرار مي‌داد مسووليت تامين خواسته‌ها و نيازهاي همسر و فرزندانش را برعهده گيرد. حتي در قديمي‌ترين گزارش‌هاي موجود از گذشته‌هاي دور مانند قانون حمورابي كه در قرن هجدهم قبل از ميلاد تدوين شده است از جهيزيه به عنوان يكي از رسوم رايج در آن زمان نام برده شده است. تا پيش از قرن پنجم قبل از ميلاد يعني در دوران هومريك يونان قديم رسم بر اين بود كه خانواد عروس به خانواده داماد شيربها مي‌دادند تا اين كه در اواخر دوران كلاسيك به تدريج جهيزيه جايگزين شيربها شد. جهيزيه حتي در روم باستان هم متداول بود و به اين ترتيب مي‌توان گفت كه اين سنت از جمله رسومي است كه نه‌تنها در كشورهاي آسيايي، بلكه در كشورهاي اروپايي هم وجود داشته است. در كشورهاي اروپايي و به‌ويژه در كشور انگليس جهيزيه در طبقات اشرافي به عنوان ارثيه در هنگام ازدواج از طرف پدر به فرزند دختر هديه مي‌شود و به اين ترتيب فقط دختراني كه در زمان ازدواج از پدرشان جهيزيه نگرفته بودند در ارث سهيم مي‌شوند. البته امروزه در اغلب كشورهاي در حال توسعه در اروپا و آمريكا اين رسم كهن و ديرينه به دست فراموشي سپرده شده است و در اغلب خانواده‌ها عروس و داماد با هداياي نقدي كه در مراسم جشن ازدواج خود از دوستان، اقوام و نزديكانشان هديه مي‌گيرند مقدمات اوليه زندگي مشترك را تامين مي‌كنند. اما خانواده‌هاي سنتي همچنان به اين سنت قديمي پايبند هستند و خانواده دختر مسووليت تهيه جهيزيه را برعهده مي‌گيرد. البته بايد اين نكته را توجه داشت كه در اين كشورها برخلاف كشور ما جهيزيه تنها شامل ملزومات اوليه براي آغاز زندگي مشترك خواهد بود و بسياري از كالاهاي غيرضروري و لوكس تجملي كه در خانواده‌هاي ايراني بخشي از جهيزيه محسوب مي‌شود با استفاده از هدايايي كه عروس و داماد در مراسم جشن ازدواجشان مي‌گيرند خريداري خواهد شد.
رسم ديرينه جهيزيه در هند
اگر بخواهيم نگاهي به رسومات رايج در گوشه و كنار دنيا بيندازيم و كشورهاي مختلف را از نظر رسومي كه در تهيه جهيزيه دارند مورد مقايسه قرار دهيم بدون ترديد بايد بگوييم كه كشورهاي آسيايي بيش از كشورهاي اروپايي و آمريكايي به رسوماتي كه از گذشته‌هاي دور مرسوم بوده است پايبند هستند. براي مثال هند از جمله كشورهايي است كه در آنجا تهيه جهيزيه از اهميت بسيار زيادي برخوردار است و از اين رو تهيه جهيزيه و قوانيني كه در خصوص تهيه آن وجود دارد از عوامل محدودكننده ازدواج دختران جوان بوده است.
نكته: در كشورهاي اروپايي و به‌ويژه در كشور انگليس جهيزيه در طبقات اشرافي به عنوان ارثيه در هنگام ازدواج از طرف پدر به فرزند دختر هديه مي‌شود و به اين ترتيب فقط دختراني كه در زمان ازدواج از پدرشان جهيزيه نگرفته بودند در ارث سهيم مي‌شوند
در كشور هند تهيه كالاها و اجناس مورد نياز و همچنين تامين پول نقد و طلا از طرف خانواده عروس به عنوان جهيزيه نه‌تنها در زمان ازدواج بلكه در مناسبت‌هاي مختلف پس از ازدواج و حتي گاهي تا پايان عمر پدر و مادر فرزند دختر ادامه دارد در واقع در خانواده‌هاي هندي جهيزيه به عنوان راهكاري براي گريز از فقر پسران است و حتي رسم بر اين است كه خانواده داماد با توجه به موقعيت‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي خانواده دختر در هنگام خواستگاري تقاضاي خود را در خصوص جهيزيه مطرح كنند و خانواده عروس با توجه به موقعيت خود با اين تقاضاها موافقت مي‌كنند و به اين ترتيب مقدار جهيزيه از قبل از برگزاري مراسم ازدواج در بين طرفين توافق مي‌شود تا جايي كه در برخي ازخانواده‌ها حتي يك وسيله نقليه كه گاهي يك اتومبيل آخرين مدل خارجي است و همچنين مسكن كه گاهي يك ويلا در اروپاست نيز به‌عنوان بخشي از جهيزيه به داماد هديه مي‌شود. شايد برايتان جالب باشد بدانيد كه در كشورهاي اروپايي و آمريكايي نيز در گذشته برخلاف آنچه امروزه در اين كشورها مرسوم است، موقعيت اجتماعي داماد ملاكي براي تعيين مقدار جهيزيه بود و از اين رو افرادي كه توانايي مالي چندان خوبي نداشتند هرگز نمي‌توانستند با افرادي از طبقات بالاي اجتماع ازدواج كنند كه امروزه هيچ اثري از اين باور ديرينه در فرهنگ كشورهاي اروپايي و امريكايي يافت نمي‌شود، علي‌رغم اين كه اين سنت در گذشته در كشورهاي اروپايي بخشي از حقوق مدني افراد محسوب مي‌شد. در كشورهاي آسياي شرقي مانند چين، ژاپن، كره و برخي از ديگر كشورهاي آسيايي رسم بر اين است كه چند روز پيش از مراسم ازدواج، خانواده داماد هدايايي شامل چاي، ميوه، غذاهاي دريايي و همچنين گوشت را به عنوان هديه ازدواج به عروس هديه مي‌كنند و در مقابل خانواده عروس هم جهيزيه مختصري كه شامل لباس، جواهرات، وسايل آشپزخانه و وسايل دكوري است را به عنوان هديه به داماد مي‌دهند تا اين دو جوان كه قصد آغاز زندگي مشترك را دارند بتوانند با مقدمات اوليه زندگي كه هر دو خانواده در اختيارشان قرار مي‌دهند زندگي خود را آغاز كنند و تهيه ديگر ملزومات زندگي بر عهده خود آنها خواهد بود. در كشورهاي عرب‌زبان حاشيه خليج‌فارس هم تهيه جهيزيه برعهده خانواده داماد است و در اين كشورها هرگونه لوازم و اثاثيه‌اي كه از طرف خانواده دختر هديه شود ناپسند تلقي مي‌شود و به اين ترتيب خانواده داماد نه‌تنها مسووليت برگزاري مراسم ازدواج بلكه وظيفه تامين نيازهاي اوليه براي آغاز زندگي مشترك فرزند خود را نيز برعهده دارند. آنچه جامعه ما را از جوامع غربي متمايز مي‌سازد اين است كه اگرچه امروزه در كشورهاي اروپايي و آمريكايي جوانان خودشان مسووليت تهيه لوازم ضروري براي آغاز يك زندگي مشترك را برعهده مي‌گيرند، اما در مقابل در كشور ما جهيزيه قدم فراتر از آماده‌سازي لوازم ضروري و حتي غيرضروري گذاشته است تا جايي كه در بسياري از خانواده‌ها حتي مارك كالاهاي تهيه شده به عنوان جهيزيه نيز از اهميت بسيار زيادي برخوردار است و به اين ترتيب در برخي از خانواده‌ها هزينه اختصاص يافته براي تهيه جهيزيه گاه به بيش از ده‌ها ميليون تومان افزايش يافته و خانواده‌ها وسايلي را در جهيزيه دختران‌شان تهيه مي‌كنند كه بسياري از خانواده‌هاي قديمي تنها با بخش كوچكي از آن سال‌هاي طولاني به زندگي مشترك خود ادامه داده‌اند و اين در حالي است كه حتي برخي از اين كالاها هيچ گاه مورد استفاده قرار نخواهد گرفت و قصد خانواده عروس از خريد اين كالاهاي غيرضروري اين بوده است كه به همه نشان دهند جهيزيه كامل و بي‌نقصي را براي فرزندشان تهيه كرده‌اند.
منابع: wikipedia / Sutramagazine.net
فرانك فراهاني جم / جام‌جم