نقل شده كه از ابتداي خلقت حضرت "آدم"(ع) تا زمان وقوع حادثه جانگداز كربلا ، جريان شهادت سيد و سالار شهيدان "امام حسين"(ع) همواره مطرح بوده و برخي از پيامبران آسماني در زمان حيات‌شان به اين رويداد واقف بودند.
صحابه رسول خدا(ص) نيز به واسطه پيامبر اكرم (ص) از حوادثي كه قرار بود در آينده اتفاق بيفتد، آگاه بوده و براي امام حسين(ع) اشك ماتم مي‌ريختند.
از منابع تاريخي و آيات و احاديث معتبر چنين برمي آيد كه سوگ و عزاداري سالار شهيدان بسيار پيش از وقوع اين حادثه جانسوز رواج داشته و پس‌از وقايع دشت كربلا نيز عزاداري براي امام حسين(ع) و ۷۲يار باوفايش به فرهنگي جاويد در حيات شيعه تبديل شده است.
پس از وقوع حادثه كربلا ، اولين كساني كه اين مصيبت را نقل كردند ،حضرت "سجاد"(ع) و عقيله بني‌هاشم"زينب كبري"(س) و ديگر بازماندگان واقعه عاشورا بودند.
امام"زين‌العابدين"(ع) هم پيوسته سوگوار عاشورا بوده و براي اين مصيبت بزرگ، مدت ۳۵سال عزادار مانده و در زنده نگه داشتن واقعه كربلا و نام و ياد سرور شهيدان ، نقش مهمي را ايفا كرد.
امام"باقر"(ع) نيز كه خود در واقعه غم‌انگيز كربلا حضور داشت ، ذكر مصيبت عاشورا را در صحراي عرفات توصيه مي‌نمود.
بنا به منابع متعدد و بي‌شمار تاريخي و مذهبي امام"صادق"(ع) نيز در بيت شريف خود ، فضا و مقدمات عزاداري ، امام حسين(ع) را مهيا كرده و مي‌فرمود:
پدرم هرگاه از مصيبت سيدالشهداء (ع) ياد مي‌كرد ، اشك در ديدگانش جاري مي شد.
نگاه اجمالي به تاريخ شيعه حاكي‌از آن است كه محرم‌الحرام همواره ماه حزن اهل بيت بوده و امامان معصوم (ع) هميشه در اين ماه عزادار بودند، چنانكه امام "علي‌بن موسي‌الرضا" (ع) نيز اهميت فراواني به عزاداري امام حسين (ع) مي دادند .
قصيده"دعبل" كه در حضور امام "رضا"(ع) در رثاي اباعبدالله (ع) خوانده شده و از معروفيت بسياري برخوردار است ، سندي بر تداوم فرهنگ عزاداري براي سالار شهيدان در ۱۴قرن گذشته است.
واقعه حادثه عاشورا يكي از روشن‌ترين فصول تاريخ شيعه بوده و از اين رو اهل بيت (ع) به خصوص دوران امامت امام "جعفر صادق"(ع) و امام"رضا"(ع)، در هر فرصتي به روايت اين حادثه جانگداز پرداخته و جزئيات آنرا تشريح كرده‌اند.
پس از ائمه معصوم (ع) ، هاديان امت شيعه به تاسي از اهل بيت عصمت و طهارت و امامان ، واقعه قيام كربلا را زنده نگه داشته و عزاداري امام "حسين" (ع) توسط وارثان مكتب اهل بيت در طول قرن‌هاي متمادي، رونق خود را حفظ كرده است.
بنا بر روايت تاريخ ، حتي در عصر"مامون" و بعضي ديگر از خلفاي عباسي كه شيعيان آزادي عمل كمي داشتند به طور آشكار مجلس عزاداري سرور شهيدان برپا مي‌شد.
بعد از حكومت "معتصم عباسي"، به دليل سخت‌گيري حكام ستمگر وقت ، عزاداري شهيدان كربلا به صورت مخفي انجام مي‌شد تا اينكه در سال ۳۵۲هجري قمري ، "معزالدوله ديلمي"از سلاطين بزرگ و مقتدر "آل بويه"،عزاداري روز عاشورا را به‌طور رسمي در "بغداد" معمول كرد.
در كشور مصر نيز خلفاي "فاطمي" به عزا و سوگواري اباعبدالله پرداخته و در "قاهره" كه تازه آن را بنا شده بود و نيز "بغداد"در روز عاشورا دستجات عزاداري تشكيل مي‌شد.
از زمان روي كار آمدن"آل بويه"، عزاداري شهداي كربلا با شدت و ضعف ادامه داشت تا اينكه در زمان "تيموريان" اين مراسم رواج بيشتري يافته و به كشورهاي آسيايي نظير ايران و برخي كشورهاي عربي و شمال آفريقا نيز گسترش يافت.
عزاداري سالار شهيدان در ايران در عصر سلسله "صفويان"، بعد تازه‌اي يافته و توجه مردم ايران به عزاي حسيني زبانزد خاص و عام شد.
در اين عصر بود كه مردم منطقه "آذربايجان" پيشتر از ساير نقاط كشورمان به افتخار تشييع نايل شده و نخستين دستجات عزاداري حسيني نيز به شكل امروزين در "تبريز" و "اردبيل" تشكيل شد.
اين گونه بود كه ياد "محرم"۶۱هجري قمري و حماسه‌سازان قيام خونين عاشورا به عنوان نقطه عطفي پويا و زنده پا به پاي عصرها و نسل‌ها در بستر متلاطم تاريخ شكوفا ماند و فراز و نشيب‌هاي تاريخي نتوانست غبار زمان بر روي آن بنشاند