جام جم آنلاين: كيفيت زندگي شاخصي مركب از مولفه‌هاي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، امنيت، سلامت و... است كه مطلوبيت حيات ساكنان يك كشور يا شهر را در سطح كلان مي‌سنجد و ارزش‌گذاري مي‌كند.
معروف‌ترين رده‌بندي كيفيت زندگي هر سال توسط موسسه‌اي معتبر و بين‌المللي براي كشورها و به تفكيك شهرهاي مهم اعلام مي‌شود و شاخص‌هاي فراغت و فرهنگ، هزينه زندگي، ريسك و امنيت، زيرساخت، سلامت، محيط زيست، اقتصاد و آب و هوا را در نظر مي‌گيرد.
ناگفته پيداست ايران و پايتخت شلوغش كه نام كلانشهر را يدك مي‌كشد، در اين رتبه‌بندي به دلايل فني و بويژه اقتصادي جايگاه مناسبي ندارد. براي مثال توجه كنيد كه ترافيك شهري، آلودگي هوا و آب و هواي نامساعد رتبه كشور ما را نسبت به سايرين به طرز محسوسي پايين مي‌آورد.
نوشتاري كه مي‌خوانيد به اين نوع رده‌بندي ارتباطي ندارد و در مقابل قصد داريم برخي شاخص‌هاي كيفيت زندگي در سطوح خرد را بررسي كنيم. به اين معنا كه چگونه مي‌توان برنامه‌ريزي كرد تا مطابق اصول معتبر و شناخته شده علومي نظير جامعه‌شناسي، رفتارشناسي، روان‌شناسي، اقتصاد و... حداقل براي خود و خانواده‌اي كه در آن زندگي مي‌كنيم كيفيت زندگي را بالا ببريم.
راهكارهاي فردي
شاخص‌هايي كه در ادامه ارائه مي‌شود انتخابي هستند و با وجود ارتباط معنادار و اجتناب‌ناگزير با مسائل كلان اجتماعي اين قابليت را دارند كه به صورت آگاهانه، ارادي و فردي براي بهبود كيفيت زندگي در نظر گرفته شوند. بالطبع در جوامعي هم كه شاخص كيفيت زندگي در آنها رتبه پاييني كسب مي‌كند افراد بسياري در اقشار مختلف يافت مي‌شوند كه بنا به معيارها و استانداردهاي معتبر از زندگي باكيفيتي برخوردارند.
1 ـ هزينه‌هاي فرهنگي را افزايش دهيد
سرانه هزينه فرهنگي خانوار يكي از شاخص‌هاي توسعه محسوب مي‌شود و ارتباطي تنگاتنگ با كيفيت زندگي دارد. اين هزينه‌ها طيف متنوعي از مبالغي كه براي خريد كتاب و نشريات صرف مي‌شود تا هزينه‌هاي فراغت فرهنگي نظير رفتن به سينما، تئاتر و نمايشگاه‌ها، آموزش هنري، ابتياع محصولات فرهنگي مكتوب، ديجيتال و... را شامل مي‌شود. متاسفانه طي يك دهه اخير بنا به آمارها هزينه‌هاي مسكن، خوراك و پوشاك در خانوار بويژه در طبقه متوسط شهري، بودجه هزينه فرهنگي را بلعيده است.
گاو پيشاني سفيد اين ماجرا نيز سرانه مطالعه كتب غيردرسي يا همان مطالعه است كه در سال‌هاي اخيردر ايران بر سر ميزانش دعواست، ولي كيست كه نداند از چند ساعت در روز تجاوز نمي‌كند. اهميت هزينه‌هاي فرهنگي بر رشد و ارتقاي اجتماعي افراد بر كسي پوشيده نيست و بنا به نظر جامعه‌شناسان شيوع بزهكاري در خانواده‌هايي كه در آنها فرهنگ بخشي از سبد هزينه خانوار است به مراتب پايين‌تر است. «فرهيخته» صفتي گويا و روشن در عرف عمومي جامعه ماست كه به افراد مطلع، درگير با مسائل فرهنگي و البته داراي شخصيت و منش سالم اطلاق مي‌گردد. تاسف ديگر اين كه اين روزها به دلايل اقتصادي هزينه كردن براي امور فرهنگي، خاص طبقه مرفه تلقي مي‌شود و گويا بخش بزرگي از توده‌هاي اجتماعي رختشان را از اين حوزه و هزينه‌هاي آن بيرون كشيده‌اند و خلاص!
در اين شرايط كساني كه خواهان ارتقاي كيفيت زندگي خود و خانواده‌شان هستند بايد به صورت شخصي دست به كار شوند و منتظر تحولي كوتاه‌مدت براي بهبود شرايط نباشند.
2 ـ پسانداز داشته باشيد
تصميم براي پسانداز كردن يا افزايش آن اغلب دشوار است ولي پس از اجرا، خوشايند به نظر خواهد رسيد. پسانداز هرچند مختصر باشد بخشي از محروميت‌هاي احتمالي در شيوه زندگي را توجيه مي‌كند و علاوه بر آن كه به قول قديمي‌ها شرط عقل است و براي روز مبادا به كار مي‌آيد مي‌‌تواند به سرمايه‌اي در آينده تبديل شود.
بنا به نظرسنجي‌ها داشتن پسانداز و برنامه‌ريزي براي افزايش آن به امور زندگي افراد بويژه در حوزه مالي انضباط مي‌بخشد و با افزايش اميد براي آينده رضايتمندي بيشتر افراد از كار، زندگي و روابط اجتماعي را در پي دارد. پسانداز تكنيك‌هايي دارد كه با آموختن آنها مي‌توان با ايجاد كمترين محروميت، بهترين نتيجه را به بار آورد. چانه زدن حين خريد، مقايسه قيمت‌ها، پرهيز از خريدهاي هيجاني براي مثال در حراجي‌ها و بازارهاي مكاره كنار خياباني، توجه به كاربرد وسايل براي خريد و نه مدگرايي و اهميت دادن به زيبايي‌هاي بصري، تغيير عادت‌هاي خريد و مصرف، صرفه‌جويي در انواع انرژي و... بخشي از اين تكنيك‌ها هستند.
3 ـ مسافرت و سياحت را از قلم نيندازيد
نكته: مهارت‌ها در تمامي حوزه‌هاي زندگي به كار مي‌آيند. افراد با مهارت راحت‌تر شغل پيدا مي‌كنند، در معرض ارتقاي شغلي و اجتماعي هستند، فرصت‌هاي ارتباطي بهتر و بيشتري مي‌يابند و در مجموع زندگي باكيفيت‌تري دارند
زندگي امروزي در شهرها رخوت‌آور است و اگر تنوعي در كار نشود خستگي روحي و عصبي ناشي از فشار كاري و معيشتي درون و بيرون فرد را تخريب مي‌كند. مسافرت‌ها هر چقدر هم كم‌هزينه و مختصر باشند بويژه اگر به مقصد طبيعت و مكان‌هاي بكر و خلوت صورت گيرد با ايجاد انگيزه و نشاط روحي كيفيت مناسبات افراد خانواده را با يكديگر و با جامعه تنظيم مي‌كند. تحقيقات نشان مي‌دهد شيوع انواع افسردگي در خانواده‌ها و افرادي كه اهل گردش و مسافرت هستند به مراتب كمتر از سايرين است.
4 ـ به سلامت خود و خانواده‌تان اهميت بدهيد
اغلب بيماري‌هاي خطرناك كه عوارض آنها در بلندمدت دامنه‌دار مي‌شوند قابل پيشگيري و درمان هستند. ديابت و امراض قلبي و عروقي اغلب از سبك نادرست زندگي و بويژه تغذيه ناشي مي‌شوند. امراض قلبي و عروقي در رديف بيماري‌هاي كشنده در جهان، رتبه اول را دارند. در كشور ما نيز وضع بر همين منوال است.
ديابت بيماري خطرناكي است كه بسياري افراد آن را در مراحل اوليه ناديده مي‌گيرند و تنها زماني به فكر درمان مي‌افتند كه قند، باقي‌مانده و در خونشان اندام‌هاي حياتي و بويژه كليه و چشم‌ها را از كار انداخته است. چك‌آپ‌هاي منظم پزشكي و ناديده نگرفتن هر نوع بيماري و درد مشكوك، شانس پيشگيري را بالا مي‌برد و مانع از مصائب جسمي در بلندمدت مي‌شود. اين تست‌هاي پزشكي درباره بيماري‌هاي زنانه اهميت بيشتري دارند. از سلامت جسم كه بگذريم سلامت روان هم در اولويت قرار دارد. لازم است كه برخي عادات نادرست كه در جمع خانواده و اطرافيان تشنج‌آفرين است را دور بريزيم. غر زدن، منفي‌بافي، ايراد‌گيري و ... تعدادي از اين عادت‌هاي زشت و متاسفانه فراگير هستند كه سلامت روان فرد و خانواده را مخدوش مي‌كنند.
5 ـ اخلاقتان را خوش كنيد
هريك از ما عادات اخلاقي بدي داريم كه خود نيز از آنها آگاهيم. گاهي هم تذكر مستقيم يا غيرمستقيم ديگران موجب آگاهي ما از عادات بداخلاقي مي‌شود. خوش‌اخلاق‌ها موفق‌ترند. انسان‌ها براي كار، شراكت، معامله، مراوده، ازدواج، سفر و ... خوش‌اخلاق‌ها را ترجيح مي‌دهند و در اولويت مي‌گذارند.
خوش‌اخلاقي با ديگران انطباق‌پذيري فرد با محيط را بالا مي‌برد و از طريق افزايش موفقيت در زندگي اجتماعي كيفيت مادي و معنوي زندگي وي را بالا مي‌برد. بداخلاق‌ها آزار رسانند و اگر ديگران از آنها متنفر نباشند حداقل در معرض قضاوت و اتهامند!
6 ـ مهارت‌هايتان را افزايش دهيد
مهارت‌ها در تمامي حوزه‌هاي زندگي به كار مي‌آيند. افراد با مهارت راحت‌تر شغل پيدا مي‌كنند، در معرض ارتقاي شغلي و اجتماعي هستند، فرصت‌هاي ارتباطي بهتر و بيشتري مي‌يابند و در مجموع زندگي باكيفيت‌تري دارند.
آشنايي با علوم روز و مهارت‌هاي مدرن نيز در اين ميان جايگاه مهمي دارد. يادگيري كار با رايانه و اينترنت، وسايل ارتباطي جديد، يك زبان خارجي و... علاوه بر بالا بردن توانايي ذهني، ديدگاه ديگران را نسبت به فرد ارتقا مي‌دهد و احترام و انگيزش آنان را در پي دارد.
ديگر اين كه افزايش مهارت‌ها ديدگاه فرد را نسبت به موجوديت خويش رضايت‌بخش مي‌كند و زمينه‌هاي سلامت روحيه وي را پديد مي‌آورد.
امين رحيمي / جام‌جم