بررسي سير قانوني تغيير نام و نام‌خانوادگي
حقي به اسم «نام»
جام جم آنلاين: در آن شلوغي و سروصداي دادگستري كه هر كس دنبال كار خويش بود، خانمي كه خيلي ساكت و مظلوم به همراه پسر جوانش روي صندلي‌هاي سالن نشسته بودند، توجه مرا به خود جلب كرد، وقتي با آنها هم صحبت شدم مشخص شد آن خانم قصد تغيير نام كوچكش را دارد، اما نمي‌دانست بايد چه كار كند.
هر شخصي داراي يك نام و نام‌خانوادگي است كه معمولا از قبل تولد شخص تعيين مي‌شود و تا هنگامي كه در قيد حيات است همه او را به همين نام و نام‌خانوادگي مي‌شناسند. اين دو برادر يا دو خواهر دو قلو هميشه در كنار هم مي‌آيند و نمي‌شود مثلا به اداره‌اي رفت و خود را فقط با نام كوچك معرفي كرد مثلا جايي بگويد من احمد هستم و تقاضاي انجام فلان كار را دارم و....
همان‌طور كه گفته شد در هر جايي از گواهي تولد گرفته تا پرونده‌هاي مدرسه و دانشگاه، سند ازدواج و طلاق و مالكيت و حتي پس از 120 سال عمر با عزت روي سنگ قبر، اين نام و نام‌خانوادگي است كه معرف آن شخص است و ديگر خبري از القاب و عناوين مثل دكتر و مهندس و... نيست. با اين اوصاف نام و نام‌خانوادگي داراي اهميت فراواني است كه هر فرد را با آن مي‌شناسند و صدا مي‌زنند و اگر اين نام يا نام‌خانوادگي، بد انتخاب شود، شخص هميشه در عذاب به سر مي‌برد.
انتخاب اسم
طبق ماده 20 قانون ثبت احوال، انتخاب نام هر شخص با كسي است كه خبر تولد نوزاد را به اداره ثبت احوال محل اعلام مي‌كند. براساس قانون بايد يك نام ساده يا مركب كه عرفا يك نام محسوب مي‌شود، انتخاب شود، مثلا حسين يا محمدمهدي كه در عرف به عنوان اسم واحد شناخته مي‌شود (پس اگر در خانواده بر سر اسم نوزاد به توافق نرسيديد نمي‌شود اسم بچه را به عنوان مثال علي كامبيز رضا گذاشت تا دل همه فاميل را به دست آورد.) البته اين نكته را نيز بايد افزود كه هر كس نمي‌تواند برود به اداره ثبت احوال و اين كار را انجام بدهد، بلكه قانون اين وظيفه را به ترتيب به اشخاص زير محول كرده است كه اگر هر كدام اين كار را انجام نداد، شخص بعدي اين وظيفه را به انجام برساند. اين اشخاص عبارتند از: اول از همه پدر يا جد پدري و اگر آن دو اين كار را انجام ندهند، اين حق به مادر محول مي‌شود و پس از مادر اين وظيفه برعهده وصي، قيم يا امين است و بعد از اينها با اشخاصي است كه قانونا عهده‌دار نگهداري طفل هستند.
نام ممنوعه
بايد به اين نكته توجه داشت كه افراد در انتخاب نام براي اطفال خود آزاد نيستند و نمي‌توان گفت كه بچه خودم است و هر چي دوست داشته باشم صدايش مي‌زنم، بلكه قانون محدوديت‌هايي را براي انتخاب نام مقرر كرده است به عنوان مثال انتخاب نام‌هايي كه موجب هتك حيثيت مقدسات اسلامي مي‌شود و همچنين انتخاب عناوين و القاب و نام‌هاي مستهجن و زننده يا نامتناسب با جنس ممنوع است. اسامي كه مخالف مقدسات اسلامي است مثل عبداللات و عبدالعزي و... (لات و عزي از بت‌هاي زمان جاهليت بوده‌اند) همچنين اسامي‌اي كه تحقيركننده باشد و ارزش انسان را تنزل دهد، غير قابل ثبت است؛ مثلا گدا، كنيز و 50 توماني و... چرا كه ارزش انسان خيلي بيشتر از پول است، حال چه 50 توماني باشد چه 100 ميليون توماني. بايد توجه داشت اسامي كه عرف نيز نمي‌پسندد غيرقابل ثبت است، مثلا گرگ، سگ يا اسامي‌اي مثل خونريز، خونخوار يا لات و... قانونگذار همچنين اين اجازه را نمي‌دهد كه اسم پسر را روي دختر يا اسم دختر را روي پسر بگذاريم و تصريح كرده است كه اسم بايد متناسب با جنسيت باشد، پس نمي‌شود اسم اكرم را براي پسر يا اسم منصور را براي دختر انتخاب كرد. يكي ديگر از ممنوعيت‌ها براي انتخاب اسم، اسامي خارجي است كه روي افراد مي‌گذارند، بخصوص اسامي‌اي كه در يك برهه زماني به موجب يك فيلم يا واقعه مد مي‌شود، مثل جومونگ، سوسانو يا بروس لي و... پس بايد انتخاب اسم از بين اسامي ايراني يا اسلامي باشد. البته اين نكته درخصوص اقليت‌هاي مذهبي وجود ندارد و آنها در انتخاب اسم مطابق با فرهنگ و دين خودشان عمل مي‌كنند.
اگر اسمي كه انتخاب مي‌كنيد از اسامي ممنوعه نيست، براي ثبتش مشكلي نداريد اما اگر در موارد غيرممنوعه نيز مامور ثبت احوال اسم را ثبت نكرد، مي‌توانيد بخواهيد تا پرونده را به هيات حل اختلاف بفرستند تا آنجا مشكل را حل كنند.
نام‌خانوادگي
به موجب ماده 997 قانون مدني، هركس بايد داراي نام‌خانوادگي باشد. نام‌خانوادگي هرشخص نيز مطابق ماده 41 قانون ثبت احوال، نام‌خانوادگي پدر خواهد بود. يكي از ويژگي‌هاي نام‌خانوادگي وجود حق تقدم براي آن است. حق تقدم نام‌خانوادگي با رعايت تاريخ تقدم صدور اسناد، مختص اشخاصي است كه نام آنان در دفاتر مخصوص نام‌خانوادگي ادارات ثبت احوال به ثبت مي‌رسد و شخص ديگري حق انتخاب آن را ندارد مگر با اجازه دارنده حق‌تقدم.
نكته: بايد به اين نكته توجه داشت كه افراد در انتخاب نام براي اطفال خود آزاد نيستند و نمي‌توان گفت كه« بچه خودم است و هر چي دوست داشته باشم صدايش مي‌زنم» بلكه قانون محدوديت‌هايي را براي انتخاب نام مقرر كرده است
به عبارت ساده‌تر هر شخص نسبت به نام‌خانوادگي خود حق تقدم دارد و كسي نمي‌تواند از نام‌خانوادگي او استفاده كند، مگر با اجازه آن شخص. ناگفته نماند كه اين حق به ورثه قانوني شخص نيز انتقال مي‌يابد و در صورتي كه شخصي نام‌خانوادگي‌اي را غصب كند هر يك از ورثه به تنهايي مي‌تواند نسبت به اين عمل اعتراض كند و در صورتي كه وراث بخواهند به شخص ديگري اجازه استفاده از نام‌خانوادگي خويش را بدهند بايد بالاتفاق(يعني تمام وراث) اين امر را اجازه دهند تا شخص بتواند آن نام‌خانوادگي را اختيار كند.
تغيير نام و نام‌خانوادگي
اگر اسم شما از اسامي ممنوعه است، مي‌توانيد با مراجعه به اداره ثبت احوال درخواست تغيير نام بدهيد. علاوه براسامي ممنوعه در مواردي كه مامور ثبت احوال اسم شما را به طور اشتباه ثبت كرده است، مثلا به جاي منيژه در شناسنامه منيجه نوشته شده است يا به جاي رضا در شناسنامه رژا نوشته شده است مي‌توانيد تقاضاي تغيير نام را به اداره ثبت احوال تقديم كنيد.
تغيير اسم براي كساني كه به دين مبين اسلام گرويده‌اند و كساني كه تغيير جنسيت داده‌اند با تاييد دادگاه يا مراجع صالح نيز ممكن است. همچنين خواهر‌هاي همنام يا برادرهاي همنام با يكديگر يا پدر پسر يا مادر دختر همنام نيز مي‌توانند نام خود را تغيير دهند. اگر اسم شما مشكلاتي از اين دست ندارد، نمي‌توانيد آن را تغيير دهيد، مگر موارد خاصي كه بايد به دادگاه مراجعه كنيد و آن امور از حدود اختيار اداره ثبت خارج است. اما در مواردي كه براي تغيير نام مجاز هستيد مي‌توانيد به اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه مراجعه كنيد و اصل شناسنامه با 2 برگ فتوكپي از آن را ارائه بدهيد و فرم درخواست تغيير نام را تكميل كنيد، پس از آن پرونده به هيات حل اختلاف اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه مي‌رود تا پس از بررسي راي را صادر كنند. اگر راي عليه شما صادر شد تا 10 روز از تاريخ ابلاغ راي فرصت اعتراض داريد. نكته مهم در خصوص درخواست تغيير نام اين است كه يا بايد سنتان بالاي 18 سال باشد يا سرپرست قانوني از طرف شما دست به كار شود و درخواست بدهد.
تغيير نام‌خانوادگي
براي تغيير نام‌خانوادگي مساله كمي متفاوت‌تر است و تغيير نام‌خانوادگي از تغيير اسم راحت‌تر است. در اين خصوص اگر نام‌خانوادگي شما از اسامي ممنوعه بود مي‌توانيد با درخواست تغيير نام‌خانوادگي آن را عوض كنيد.(برخي از نام‌خانوادگي‌هاي ممنوع عبارتند از: اسامي محل چه خودشان به تنهايي باشند، چه به همراه يك اسم ديگر، مثل مجيدي نيشابوري يا كرجي. همچنين به كار بردن القاب و عناوين مثل دكتر، مهندس، سردار يا... در نام‌خانوادگي ممنوع است و همچنين اسامي منتسب به خاندان پهلوي مثل پهلوي‌دوست يا...). در غير از موارد ممنوعه نيز مي‌توان در شرايطي نام‌خانوادگي را تغيير داد، اول از همه در مورد خانم‌هايي كه مي‌خواهند نام‌خانوادگي شوهرشان را استفاده كنند در اين خصوص ماده 42 قانون ثبت احوال تصريح مي‌كند: زوجه مي‌تواند با موافقت همسر خود تا زماني كه در قيد زوجيت مي‌باشد از نام‌خانوادگي همسر خود بدون رعايت حق تقدم استفاده كند و در صورت طلاق ادامه استفاده از نام‌خانوادگي موكول به اجازه همسر است. دوم اين‌كه افراد بالغ بالاي 18 سال كه از نام‌خانوادگي خود راضي نيستند، مي‌توانند با تكميل درخواست در اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه تقاضاي تغيير آن را به اداره ثبت احوال ارائه دهند. همچنين فرزنداني كه پدرشان نام‌خانوادگي‌شان را تغيير داده و آنها هم مي‌خواهند همنام پدرشان باشند، مي‌توانند اين كار را انجام دهند، البته بايد از پدر اجازه بگيرند.
مدارك لازم براي تغيير نام‌خانوادگي، علاوه بر اصل شناسنامه و 2 برگ فتوكپي از تمامي صفحات، پر كردن فرم مربوطه و همچنين ارائه اجازه نامه كه در دفاتر اسناد رسمي تنظيم شده است. در انتها بايد يادآور شد برگشت به نام‌خانوادگي اوليه ممكن نيست پس قبل از تغيير نام‌خانوادگي تصميم خود را بگيريد.
علي طالبي / جام‌جم