روزی که «اِدوارد یکُم» با دیدن سرفه‌های یک‌ریز همسرش اِلینُور برآشفت، فریاد برآورد که «تمام کسانی که صدای مرا می‌شنوند آگاه باشند که زین‌پس استفاده از سوخت زغال‌سنگ دریایی، مجازاتی جز گیوتین نخواهد داشت!» این نخستین بار بود که «آلودگی هوا» به عنوان چالش زندگی شهری مطرح می‌شد.
به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، توسعه از دیرباز با صنعت و ماشینیسم، ارتباط تنگاتنگ دارد. چرخ صنعت که بچرخد، اقتصاد و اشتغال و رفاه عمومی هم فراهم می‌شود. اما در سال‌های اخیر، هر قدر چرخ صنعت و اقتصاد درجا زده، عوضش دودکش‌ها و اگزوزها با جسارت بیشتری، ذرات چرک و سیاه را به خورد ریه‌های‌مان داده‌اند.
پدران و مادران جوان امروز، این روزها از حال خوش روزهایی برای کودکان خود می‌گویند که درس‌و‌مدرسه‌شان گاه چند روز پیاپی، به خاطر برف‌های سنگین تبریز، تعطیل می‌شد. روزهایی که آدم‌برفی و برف‌بازی‌ها و سُرخوردن توی کوچه‌وپس‌کوچه، بزرگ و کوچک نمی‌شناخت.
تعطیلی هنوز هم در تبریز، هفته‌ای یکی دو بار در زمستان، پابرجا است، با این تفاوت که به جای برف، سرب و گوگرد است که در هوا جولان می‌دهد.
گزارشی از یک «فاجعه تدریجی»
سرب و کروم و جیوه و گوگرد وقتی به مجاری تنفسی می‌رسند، به سرعت با فضای مرطوب خون و کالبد ما وارد واکنش شیمیایی می‌شوند. این ترکیب مسموم، بسته به سیستم ایمنی بدن ما، این توان را دارد که به لکه‌های سرطانی تبدیل شود. آثار سرطان چند سالی طول می‌کشد که خود را به صورت غده نشان دهد. وقتی هم که نشان داد، رئیس‌جمهور و وزیر و استاندار و شهردار و اعضای شورا عوض شده‌اند و رفته‌اند پی کارشان؛ و شما نمی‌توانید به خاطر این «فاجعه تدریجی» یقه کسی را بگیرید.
روزی که مدیریت بهداشتی و پزشکی کشور و شهرمان، به درجه‌ای از تخصص و شهامت برسد که آماری از قربانیان آلودگی هوا را طی یک دوره مثلاً سه‌ساله ارائه بدهد، آن روز مشخص خواهدشد که برخی مدیران بی‌خیال چه با سالخوردگان عزیز و کودکان دلبند ما کرده‌اند.
منشا آلودگی هوای تبریز کجاست؟
اجازه بدهید، کمی به ابعاد فنی ماجرا بپردازیم. با فرا رسیدن زمستان، صنایع سنگین با افت فشار گاز مواجه می شود و برخی، ناگزیر به جای گاز طبیعی، از مازوت استفاده می‌کند.( امسال هنوز از مازوت استفاده نکرده است) مازوت، از ارزان‌ترین ترکیبات نفتی است و طبیعی است که برای صنایع مقرون‌به‌صرفه‌است.
به این ترتیب، شهرداری که سال‌هاست نتوانسته ناوگان عمومی خود را نوسازی کند، فرصت را غنیمت شمرده و این بخش‌ها را عامل اصلی آلودگی معرفی می‌کند.
شهردار تبریز پیش از این نیروگاه و پتروشیمی را دو منشاً مهم آلودگی هوا در شهر تبریز خوانده و از اینکه سازمان محیط زیست از معرفی این دستگاه‌ها به عنوان آلاینده خودداری می‌کند، اظهار تاسف کرده بود.
جالب اینکه نیروگاه هم مشابه همین ادعا را نسبت به اتوبوس‌ها و تاکسی‌های فرسوده شهرداری دارد.
در این میان، سازمان حفاظت از محیط زیست هم که از قدیم در رودربایستی هر دو مجموعه است، اراده و پشتوانه‌ای برای معرفی سهم آلایندگی دستگاه‌های خدمت‌رسان ندارد.
کاسه و کوزه همچنان بر سر مردم می‌شکند
در چنین شرایطی چه بهتر که همه مجموعه‌ها دست‌به‌دست هم بدهند و توپ را به زمین مردم بیندازند.
تعطیلی مدارس، اولین مُسکِنی است به همین منظور، تجویز می‌شود. بعد از آن، توصیه مردم به استفاده «ارتقای فرهنگ شهروندی» و استفاده از تاکسی و اتوبوس. همین‌ها بعلاوه یکی دو سخنرانی و گزارش کلی، تا زمستان سال بعد کفایت می‌کند.
ماده یکم قانون توسعه حمل‌و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت می‌گوید، دولت مکلف است برای توسعه حملونقل درون شهری و برون‌شهری کشور و مدیریت بر مصرف سوخت، نسبت به بهینه‌سازی عرضه خدمات حملونقل، بهینه‌سازی تقاضای حملونقل، بهینه‌سازی مصرف انرژی، بهینه‌سازی تولید خودرو و خروج بنزین و گازوئیل از سبد حمایتی، اقدام کند.
اما به راستی کسی به خاطر دارد از آخرین باری که اتوبوس جدید وارد ناوگان اتوبوسرانی شهر تبریز شده، چقدر می‌گذرد؟
حجت الاسلام آل هاشم امام جمعه تبریز و نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی در خطبه های نماز جمعه این هفته تبریز گفت: ناوگان اتوبوسرانی تبریز فرسوده است و از سال ۹۲ اتوبوس جدید به این ناوگان اضافه نشده است که باید شهرداری و شورای اسلامی شهرتبریز با همکاری وزارت کشور نسبت به نوسازی این ناوگان اقدام موثر انجام دهند.
وی با تاکید بر اینکه حفظ محیط زیست وظیفه ای همگانی است گفت: اتوبوس‌های فرسوده شهری سهم عمده ای در آلودگی هوای تبریز دارند.
به گفته شهردار تبریز از حدود 5300 دستگاه تاکسی فرسوده در کلانشهر تبریز، 4300 دستگاه در سال‌های اخیر نوسازی شده‌است. بعلاوه از 800 دستگاه اتوبوس موجود در اتوبوسرانی تبریز، 600 دستگاه در سطح شهر فعال هستند و هم اکنون 95 درصد اتوبوس‌ها تحت معاینه فنی قرار گرفته و برگ معاینه فنی دریافت کرده‌اند.
از سوی دیگر، نیکوخصلت از اعضای شورای اسلامی شهر از نیاز مبرم حملونقل عمومی تبریز به 900 دستگاه اتوبوس جدید خبر داد.
این اختلاف فاحش، نشان‌دهنده وضعیت اسفبار حملونقل عمومی در شهر تبریز است و به خوبی حکایت از این دارد که دولت، در کارنامه پرچالش در استان آذربایجان‌شرقی باید پاسخگوی کوتاهی خود در تامین سهم اتوبوس و تاکسی جدید در کلانشهر تبریز باشد.
پورمحمدی و افسانه «باید»ها
استاندار آذربایجان‌شرقی در جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوای کلانشهر تبریز استفاده از حمل و نقل عمومی را بسیار مهم خواند و اضافه کرد: این موضوع باید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود.
محمد پورمحمدی با اشاره به اینکه تقاضای سفرهای درون‌شهری در تبریز باید مدیریت شود، گفت: طرح تردد خودروهای زوج و فرد و محدوده LEZ باید با جدیت اجرا شوند.
وی،صنایع و کارخانه‌ها را دومین عامل آلایندگی هوا بعد از وسایط نقلیه در تبریز دانست و افزود: صنایع باید نسبت به استفاده از روش‌های جدید کاهش آلایندگی اقدام کنند.
استاندار آذربایجان‌شرقی ادامه داد: عوارض مربوط به آلایندگی صنایع باید صرف اقداماتی نظیر توسعه فضای سبز و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی شود.
هوای تبریز چشم‌انتظار قاطعیت قضایی
چنانچه پیداست پورمحمدی در سخنان خود، بدون اینکه گزارشی از اقدامات سال‌های دولت در مهار آلودگی هوای تبریز بدهد، بارها و بارها، با قید «باید» ایده‌هایی را مطرح کرده است.
سوال اینجا است که مخاطب این «باید»ها کیست؟ مگر جز این است که استاندار، مدیر ارشد اجرایی در استان است و همه دستگاه‌ها زیر نظر او کار می‌کنند؟ فرهنگسازی، مدیریت حملونقل، الزام صنایع به استفاده از سوخت کم‌ضرر و توسعه فضای‌سبز، مگر در حیطه فعالیت دولت و شهرداری‌ها نیست؟
وقتی مدیران رده چندم ادارات از خودروهای دولتی برای رفت‌وآمد به اداره استفاده می‌کنند، چطور می‌توان عموم مردم را به استفاده از تاکسی و اتوبوس توصیه کرد؟ بدون ملاحظات زیرساختی، چگونه می‌توان به طرح زوج و فرد خودروها امیدوار بود؟
استاندار آذربایجان‌شرقی و تیم اجرایی او تا زمستان سال بعد، یک سال فرصت دارند تا اندکی از «باید»های مدنظر خودشان را عملیاتی کنند.
آلودگی هوا، علاوه بر ابعاد علمی و مدیریتی، یک جرم عمومی آشکار است.
دستگاه قضایی در ماه‌های اخیر، اقتدار امیدوارکننده‌ای را در برخورد با تخلفات نهان و آشکار، نشان داده‌است.
آلودگی هوا، سال‌هاست که ذره‌ذره، نفس کودکان و سالخوردگان را به تنگ می‌آورد، شاید قاطعیتی شبیه دستور «ادوارد اول» بتواند، برخی مدیران سر‌به‌هوا را نسبت به جان مردم، مسوولیت‌پذیرتر کند.