واكنش هيجاني حسادت تقريباً از 2 سالگي شروع مي‌شود و به مدت يك سال در ابعاد وسيعي ادامه دارد. حسادت در كودكان، واكنش به انگيزش‌هاي طبيعي است.
كودكان معمولاً دوست دارند كه سعادت و خوشي شان حالت انحصاري داشته باشد و هيچ كس نتواند اين حس را از آنان بربايد. در نتيجه وقتي خلاف خواسته آنها عمل مي‌شود، حس مي‌كنند مظلوم واقع شده‌اند و كسي از آنها حمايت نمي‌كند. به همين دليل متوسل به حسادت شده و راه بدخواهي را براي كسي كه چنين نعمتي را از آنان ربوده است در پيش مي‌گيرند.
ندا رحيمي، عضو انجمن روان‌شناسي ايران و پژوهشگر علوم روان‌شناسي در خصوص هيجان حسادت در كودكان و دلايل بروز آن و نتايج آن در رفتار كودكان بر اساس تحقيقات انجام شده، مي‌گويد: در اين رابطه اطلاعات زيادي بدست آمده، اما هنوز بدرستي نمي‌دانيم كه چرا رفتار كودكان در موقعيت‌هاي حسادت‌آميز تغيير مي‌كند. به عبارت ديگر رفتارهاي حسادت‌آميز كودكان را به حساب سن كم آنها و نيمه آگاهانه بودن اين گونه رفتار مي‌گذارند، اما با رشد عقلاني اين كودكان و رسيدن آنها به سن بلوغ و سپس نوجواني و بعد از آن بزرگسالي، مي‌توان تجربيات فوق‌العاده‌اي را از انگيزش‌هاي اين گونه افراد حسود به دست آورد. اين گونه رفتارهاي حسادت‌آميز را بعد از سن بلوغ، ديگر نمي‌توان رفتاري غيرطبيعي دانست و بايد نسبت به رفع آن اقدام شود.
اين كارشناس مي‌افزايد: رقابت ميان فرزندان يك خانواده و توجه به يك فرزند از ميان چند فرزند و رقابت خواهر و برادر كه به آن رقابت خانوادگي نيز مي‌گويند، اغلب زمينه‌هاي بروز حسادت را در خانواده فراهم مي‌آورد كه البته اين امري طبيعي و تقريباً اجتناب‌ناپذير است.
برخوردهاي تبعيض‌آميز
حميدرضا شهبازپور، كارشناس روان‌شناسي و عضو انجمن روان‌شناسي ايران نيز در اين رابطه مي‌گويد: در كل تبعيض و امتيازدهي به يكي از كودكان يا به يكي از اعضاي يك گروه، باعث ايجاد حسادت در ديگران خواهد شد. كساني كه مورد علاقه افراد يا فرد خاصي هستند، معمولاً ديگران به او غبطه مي‌خورند. امام علي(ع) حديثي دارد كه مي‌گويد هرشخصي كه مورد ستايش و تقدير قرار گيرد، در معرض حسادت ديگران است.
شهبازپور با اشاره به اين‌كه هميشه علت حسادت در كودكان، تولد فرزند جديد نيست، ادامه مي‌دهد: ممكن است حسادت بر اثر شرايط ايجاد شده توسط والدين (تبعيض بين فرزندان) يا شرايط احساس شده توسط كودك (تفاوت‌هاي فردي) پديد آيد يا بر اثر مواردي چون لباس و اسباب‌بازي يا موقعيت‌هايي چون جشن تولدها و هدايا ايجاد شود.
وي تاكيد كرد: بعضي از والدين ممكن است ميان يكي از فرزندانشان كه از همه زيباتر، باهوش‌تر و مهربان‌تر است فرق بگذارند كه اين كار نيز صحيح نيست و زمينه‌هاي بروز حسادت را فراهم مي‌كند. گاهي اوقات اين تبعيض به قدري است كه حتي در سخنان اين والدين مي‌توان به خوبي آن را مشاهده كرد.
در چنين اوضاعي اگر به بچه‌هاي ديگر اصلاً توجه نكنيم، بايد بگوييم كه حسادت به بالاترين حد خود مي‌رسد. در كل، تمامي رفتارهاي نامنصفانه والدين در خانواده و تبعيض ميان فرزندان، باعث بروز مشكلات جدي مي‌شود كه حسادت يكي از آنهاست. شهبازپور با ابراز تاسف در اين رابطه كه تبعيض در كودكان، نتايج منفي‌اش فقط به دوران كودكي ختم نمي‌شود، بلكه اين قبيل كودكان در آينده و در سنين بزرگسالي نيز از نوعي سرخوردگي رنج خواهند برد، مي‌افزايد: مثلاً ممكن است بعد از ازدواج اين افراد كه در كودكي به آنها توجه نشده، به فرزندان خود نيز بي‌توجه شوند يا بين يكي از آنها فرق بگذارند و دچار حسادت‌هاي خانوادگي شوند و ممكن است كانون خانواده آنها تلخ شود و حتي در زندگي زناشويي با مشكل برخورد كنند.
راه‌هايي كه مي‌شود به كمك آنها جلوي حسادت را گرفت
رحيمي در اين رابطه به راه‌هايي كه مي‌شود به كمك آن جلوي حسادت را گرفت، اشاره مي‌كند و مي‌گويد: براي جلوگيري از رشد حسادت در كودكان، والدين بايد بدانند كه در چه هنگام كودكان را بايد سرزنش كنند و در چه موقعيت‌هايي نبايستي نسبت به بچه‌ها سخت بگيرند و با تدبير و درايت بتوانند با گام‌هاي مؤثري نسبت به حذف رفتار حسادت در كودكان اقدام كنند.
همچنين والدين بايد از تنبيه كودكان خودداري ورزند و خشونت را در چهره و رفتار خود نشان ندهند و به كودك خود اعتبار ببخشند و با آنها با مهر و عاطفه برخورد كنند تا شخصيت او قوي شود.
به عنوان مثال، براي كاهش حسادت كودك نسبت به نوزاد تازه متولد شده، قبل از تولد و هنگام تولد اين نوزاد با كودك خود صحبت كنند كه او هم برادر يا خواهر اوست و رقيبش نيست و در حضور او (كودك) كمتر نوزاد را مورد محبت قرار دهند يا اين‌كه كودك را هم به مانند او (نوزاد) در آغوش بگيرند و بيشتر از گذشته به او محبت نشان دهند و آن نوزاد را به كودكان ديگر خانواده هم بدهند تا در آغوشش بگيرند و والدين بايد عدالت را ميان كودكان خود اجرا كنند تا از بروز حسادت جلوگيري به عمل آيد.
ريشه حسادت را بشناسيم
براي درمان حسادت و مقابله با آن، بايد ريشه حسادت را بشناسيم. مي‌توانيم بگوييم كه ريشه‌هاي حسادت را بايستي در يابيم و در جهت ضعيف كردن اين ريشه‌ها بكوشيم. مثلاً اگر كه مي‌خواهيم حس حسادت كودكان خود را نسبت به نوزاد جديد از بين ببريم، بايد سعي كنيم مواردي را كه باعث حسادت او مي‌شود، كم كنيم و شرايط را طوري مهيا سازيم كه كودكمان آن نوزاد را نيز دوست داشته باشد و فكر نكند كه والدين دارند ميان او و آن نوزاد فرق مي‌گذارند.
علاوه بر شناسايي ريشه‌هاي عقلاني حسادت، بايد بدانيم كه حسادت اغلب منجر به دشمني و كدورت در ميان افراد مي‌شود. ابعاد عملي حسادت را نيز بايد بخوبي بشناسيم تا از بروز اين قبيل حسادت‌هاي عملي نيز جلوگيري به عمل آوريم. در اينجا سخنان متفكر اخلاقي بزرگ، مولا محسن كاشاني را در خصوص مبارزه با حسادت مي‌آوريم كه در 2 مرحله توسط او بيان شده است:
مرحله اول: تمرين در رفتار و مبارزه و بيرون كردن حسادت از قلب است. در ستايش‌نامه‌هاي سنايي، مي‌توان بخوبي نفي خودبيني و تكبر و همين طور فروتني و تواضع را ديد كه اين خود از زمينه‌هاي مساعد براي از بين بردن حسادت است.
مرحله دوم: ايجاد يك رابطه عاطفي مثبت ميان خودشان و شخصي كه به او حسادت مي‌ورزند. وقتي اشخاص حسود مي‌خواستند رفتار خود را اصلاح كنند، طرف مقابل اين مسأله را درك و قلب خود را رئوف مي‌كرد تا دوستي و عشق را ميان يكديگر به وجود آورند.
وقتي فردي را مي‌بينيد كه نسبت به شما حسادت مي‌ورزد يا بعكس، بهترين كار ممكن احسان و حسن نيت است. به اين صورت است كه مي‌توان از دست اثرات مخرب حسادت رهايي يافت و عرصه خوبي را براي زندگي بدون حسادت فراهم كرد.
حميده سادات هاشمي