كليمانجارو، بلندترين قله قاره آفريقاست و با 5895 متر ارتفاع، آتشفشاني نيمه خاموش محسوب مي‌شود كه در كشور تانزانيا و در مرز اين كشور با كنيا قرار گرفته است.
اين قله كه تا يك قرن پيش با كلاهك برفي خود در آفريقاي هميشه گرم و سوزان خودنمايي مي‌كرد و به عنوان يكي از سمبل‌هاي حيات در زمين قلمداد مي‌شد، اين روزها در ميان مردم منطقه و بخصوص كارشناسان محيط زيست به نمادي آشكار از تغييرات جوي زمين تبديل شده است.
به اعتقاد اين كارشناسان گرماي جهاني در 2 دهه آينده، اثري از برف‌هاي كليمانجارو بر جا نخواهد گذاشت و تمامي لايه‌هاي برفي اين كوه را از بين خواهد برد.
در واقع شرايط آب و هوايي حاكم بر جهان به گونه‌اي است كه احتمالا بايد بتدريج با افسانه برف‌هاي كليمانجارو خداحافظي كنيم.
به اين ترتيب به نظر مي‌رسد بلندترين قله آفريقا در سال 2022 براي اولين بار در طول 12 هزار سال گذشته از برف خالي مي‌شود و چهره‌اي جديد و غم‌انگيز به خود مي‌گيرد.
گواه اين ادعا هم تحقيقات دانشمندان است كه نشان مي‌دهند، حجم يخ قله كليمانجارو به 15 درصد ميزان يخ آن در سال 1912 يعني تقريبا يك قرن پيش رسيده است. كاهش بارش برف و تصعيد زياد در كنار فعاليت‌هاي انساني كه موجب گرم‌تر شدن هوا مي‌شوند دلايلي هستند كه دانشمندان براي توضيح اين پديده ارائه كرده‌اند.
بام آفريقا در خطر
كليمانجارو پس از داستان كوتاه و مشهور ارنست همينگوي كه سال 1938 نوشته شد به شهرت زيادي رسيد. شخصيت اصلي داستان از اين قله زيبا به عنوان قله‌اي «به پهناي سراسر جهان، بزرگ، بلند و زير آفتاب بي‌نهايت سفيد» ياد كرده است.
قله‌اي كه به نظر مي‌رسد با ادامه روند آب شدن يخ‌هاي آن بزودي همانند ديگر ارتفاعات آفريقا خشك خواهد شد و در آينده‌اي نه‌چندان دور تصاوير آن را تنها در عكس‌ها و كتاب‌ها مي‌توان جستجو كرد.
در چنين شرايطي و با ذوب شدن برف‌هاي كليمانجارو كه به بام آفريقا شهرت دارد، تانزانيا يكي از مهم‌ترين منابع درآمد خود را از دست مي‌دهد.
منطقه كوهستاني كليمانجارو كه يكي از مهم‌ترين مقاصد گردشگري شرق آفريقاست، به توريست‌ها امكان مي‌دهد تنها به فاصله 5 روز كوهنوردي، 2محيط گرمسيري و يخچالي را در كنار هم تجربه كنند و همين قابليت استثنايي موجب شده تا سالانه بيش از 40 هزار توريست روانه اين منطقه شوند.
همچنين كليمانجارو با 5895 متر بلندي به بام آفريقا شهرت دارد و زيستگاه انواع حيوانات با ارزش نظير فيل، يوزپلنگ و بوفالوست.
با اين همه طبق بررسي‌هاي انجام شده از سوي كارشناسان علوم هواشناسي، برف‌هاي اين منطقه كوهستاني، تنها ظرف 13 تا حداكثر 24 سال آينده كاملا آب خواهد شد و اين سرنوشتي است كه در انتظار ديگر يخچال‌هاي آفريقاست.
لونين تامپسون، سرپرست يك گروه تحقيقاتي فعال درمنطقه معتقد است به احتمال بسيار قوي منطقه يخچالي در كليمانجارو تنها در يك دهه آينده در صورت ادامه روند گرم شدن زمين كاملا ناپديد مي‌شود.
تامپسون با بيان اين كه ازدست دادن برف‌هاي كليمانجارو آثار منفي شديدي بر توريسم منطقه گرمسيري شرق آفريقا دارد، مي‌گويد: از دست رفتن يخچال‌ها نشانه آن است كه عوارض ناشي از تغييرات آب و هوايي در منطقه نه تنها بر يخچال‌ها بلكه به طور كلي بر الگو‌‌هاي آب و هوايي اثر مستقيمي دارد كه سبب كاهش ميزان بارندگي خواهد شد.
در كنار تمام نتايج نگران كننده مبني بر ناپديد شدن يخچال‌هاي كليمانجارو براساس نتايج يك تحقيق جديد ادعا مي‌شود كه مناطق يخي معروف بلندترين كوه آفريقا، تا چند دهه ديگر پابرجا باقي خواهند ماند و نگراني‌هايي كه اخيرا در مورد آب شدن يخچال‌هاي طبيعي كليمانجارو در 20 سال آينده مطرح شده بود بسيار بدبينانه بوده است. توماس مولگف دانشمندي استراليايي است كه مدعي است داده‌هاي ايستگاه‌هاي هواشناسي و مدل‌سازي از رفتار يخچال‌هاي طبيعي كليمانجارو نشان مي‌دهد اين يخچال‌ها براحتي تا سال‌هاي بعد از 2040 دوام خواهند آورد. وي در عين حال تاكيد مي‌كند: ما مدل‌سازي‌هاي متفاوتي در مورد يخچال‌هاي كليمانجارو انجام داده‌ايم و انتظار داريم يخچال‌هاي سطحي اين كوه براحتي تا 30 يا 40 سال آينده دوام بياورند و در عين حال معتقديم يخچال‌هاي شيبدار اين كوه حتي تا سال‌هاي بيشتري باقي بمانند.
در چنين شرايطي حتي اگر بررسي‌هاي مولگف و همكارانش هم صحيح باشد باز هم نمي‌توان فاجعه زيست‌محيطي كه طي چند دهه گذشته در مناطق مختلف در كره خاكي ما از جمله آفريقا شدت گرفته را انكار كرد. گواه اين ادعا هم بررسي‌هاي آب و هوا شناسي است كه نشان مي‌دهند، يخچال‌هاي كليمانجارو به وضوح طي 11700 سال درمنطقه حفظ شده است اما تنها در مدت7 سال از 2000 تا 2007 بيش از 26 درصد از يخ خود را از دست داده است.
جنگل‌زدايي عاملي براي تشديد بحران
زمين‌شناسان به اين نتيجه رسيده‌اند كه رفتار توده‌ها و يخچال‌هاي سراسر زمين در چند دهه گذشته با تغييرات و نوسانات زيادي همراه بوده است. تداوم گرمايش زمين كه با انتشار حجم بيشتري از گازهاي گلخانه‌اي در چند دهه اخير همراه بوده است، نشان مي‌دهد، اين رفتار پيچيده همچنان ادامه خواهد داشت كه نتيجه‌اي جز تحت تاثير قرار گرفتن منابع آبي و حياتي ساكنان زمين به همراه نخواهد داشت. اين فرآيند نه‌تنها براي تانزانيا كه كليمانجارو در آن قرار دارد نگران‌كننده است، بلكه كارشناسان حامي محيط زيست در آفريقا و سراسر جهان، نسبت به اين موضوع نگران‌كننده حساسيت نشان داده‌اند.
اين وضعيت بحراني موجب شده تا بسياري از حاميان محيط زيست دست به كار شده و با به راه انداختن برنامه‌هاي مختلف و اعلام اين نكته كه كليمانجارو به نشاني از تغييرات جوي زمين تبديل شده است به دنبال راهي براي نجات آن باشند. آنها معتقدند براي كمك به كليمانجارو مي‌بايست به فاكتورهاي ديگر و نقش تاثيرگذار آنها در شكل گيري اين شرايط نيز توجه داشت و در واقع گرمايش به تنهايي نمي‌توانسته اين همه برف را از بين ببرد و مطمئنا عوامل مهم‌تري در اين تغيير سهم داشته‌اند. به دنبال اين احتمال يكي از مهم‌ترين عوامل اين تغيير بتازگي كشف شده است. گروهي از دانشمندان انگليسي در فاصله سال‌هاي 2004 تا 2008، دماي 10 سطح مختلف كليمانجارو را به‌صورت ساعتي اندازه‌گيري و اعلام كرده‌اند در حالت كلي وقتي در طول روز هوا گرم مي‌شود، هواي گرم و البته مرطوب از دامنه‌هاي كوه بالا رفته و راهي قله مي‌شود. بنابراين دليل خشكي قله، نرسيدن هواي مرطوب كافي به آن منطقه است. در اين ميان از آنجا كه درختان سهم عمده‌اي در توليد و انتقال هواي مرطوب دارند، به نظر مي‌رسد قطع بي‌رويه درختان در منطقه، مهم‌ترين مقصر نابودي قله برفي كليمانجاروست.
به عبارت ديگر اين متخصصان معتقدند، درختان نقش بسيار مهمي در تامين رطوبت لازم در جريان فرآيند تعرق دارند و افزايش بي‌رويه جنگل‌زدايي طي دهه‌هاي اخير در اين منطقه جريان رطوبت را كاهش و كلاهك يخي نوك قله را ذوب كرده است. به اين ترتيب جنگل‌زدايي را مي‌توان به عنوان قطعه اصلي گم شده پازل كم شدن برف و يخ‌هاي كليمانجارو در نظر گرفت. اين مساله موجب شده تا بارش برف در اين منطقه در مقايسه با گذشته كاهش قابل توجهي داشته باشد. در نتيجه توده‌هاي يخي كمتري در قله تشكيل مي‌شود و به همين دليل است كه اگر از فاصله دور به قله نگاه كنيم ديگر همچون چند دهه گذشته با كلاه سفيد‌رنگ قله روبه‌رو نمي‌شويم. در چنين شرايطي و با وجود آن كه براي نجات كليمانجارو تلاش‌هايي آغاز شده است، اما براي آن كه تا دير نشده اقدامات موثري در اين جهت صورت گيرد، بايد به زمان به عنوان يك فاكتور مهم نگاه كرد.
برف‌هاي‌كليمانجارو درگذر زمان
حجم يخ قله كليمانجارو به 15 درصد ميزان يخ آن در سال 1912 يعني تقريبا يك قرن پيش رسيده است. كاهش بارش برف و تصعيد زياد در كنار فعاليت‌هاي انساني كه موجب گرم‌تر شدن هوا مي‌شوند دلايلي هستند كه دانشمندان براي توضيح اين پديده ارائه كرده‌اند.
به اين ترتيب به نظر مي‌رسد بلندترين قله آفريقا در سال 2022 براي اولين بار در طول 12 هزار سال گذشته از برف خالي مي‌شود و چهره‌اي جديد و غم‌انگيز به خود مي‌گيرد
بهاره صفوي / گروه دانش