با توجه به اينكه اعتكاف عبادتي پرارزش و داراي ابعاد متعدد بوده، داراي ظاهري است و باطني، جسمي دارد و جاني. كه بايد به هر دو بعد آن نظر و از آفات و آسيبهاي اجتماعي برحذر داشته و از افراط و تفريط بپرهيزيم. به طور اجمال ظاهر اعتكاف كه همان صورت شرعي آن مي باشد توقف سه روزه در مسجد به قصد اعتكاف، به همراه روزه و اشتغال به اعمال مأثوره است كه به عنوان جسم و پيكره آن محسوب مي گردد. و باطن آن - كه روح و جان اين سنت حسنه مي باشد - حالت انقطاع، حضور و دلدادگي است كه جز در خلوت مراقبه حاصل نمي گردد.
حال كه در سالهاي اخير به لطف الهي در ايران عزيز، استقبال شاياني از اعتكاف شده، همراه آن بعضي آسيب ها و آفت هايي به وجود آمده و يا در حال به وجود آمدن مي باشد كه لازم است جهت حفظ اين عمل عبادي، در گام اول اين نارسايي ها و آفتها شناخته و در گام بعدي، براي رفع آنها اقدام نمائيم.
اين نارسائي ها را مي توان به شرح ذيل عنوان كرد:
1- تبديل شدن اعتكاف به مراسم ديني و مذهبي صرف از سوي دست اندركاران: با توجه به اينكه اعتكاف براي تقويت ارتباط خصوصي افراد - ولو در جمع ديگران - با ذات اقدس الهي بوده و در اصل عبادتي فردي و غيرجمعي مي باشد، بايد در راستاي حفظ آرامش محيط و حاكم كردن جو تفكر و سكوت در فضاي اعتكاف تلاش لازم مبذول گردد تا فلسفه وجودي اين عمل عبادي، كه خلوت، تفكر و حضور تام در محضر ربوبي مي باشد تحقق پيدا كند.
بنابراين پركردن اوقات معتكفين عزيز، تنها با برنامه هاي مختلف فرهنگي مانند سخنراني هاي فشرده، دعاهاي طولاني، شبي با قرآن، تواشيح، ختم صلوات، قطعنامه، مداحي و ... كه به صورت عمومي از پشت ميكروفون پخش مي گردد، با روح اين عمل عبادي سازگار نبوده و باعث دلزدگي مي شود. البته انجام اين برنامه ها به صورت محدود و كنترل شده، مثمر ثمر بوده و باعث ارتقاء معرفت اعتقادي و فكري معتكفين و جوانان عزيز مي گردد.
2- ترويج خرافه گرايي
سوء استفاده از فضاي معنوي ايجاد شده به بركت اعتكاف توسط برخي از ناآگاهان يا احياناً مغرضان، آسيب ديگري است كه ضمن تهديد اعتكاف، آن را به سمت بي خاصيت كردن مي كشاند. به ويژه در جمع بانوان معتكف كه بيش از 60% معتكفين را تشكيل مي دهند، با به وجود آمدن فضاي معنوي و احوال زودگذر، اين مساله مي تواند شيوع بيشتري داشته باشد. اعمالي از قبيل ديدن حضرت مهدي (عج) و يا ساير معصومين و به تبع آن غش كردن ها و سپس افشاي آن در جمع حاضر، تبرك جستن به لباس سخنران و يا مداح برنامه كه فضاي معنوي مناسبي را ايجاد كرده اند، و فوت كردن به آب دعاي ام داود و صف كشيدن جهت استفاده از آن و امثال آن، چيزي جز سطحي نگري، كم ظرفيتي و آسيب پذيري فكري و فرهنگي نبوده و هيچگونه سند و مدرك عقلي و شرعي ندارد و چه بسا ممكن است بعضي از افراد و پيروان فرق عرفاني منحرف، آگاهانه به اين مسأله دامن بزنند.
3- تبديل شدن اعتكاف به عادت و تفنن از سوي معتكف : ارتباط نزديك معتكفين باهم در يك جمع و گذشت زمان، باعث ايجاد زمينه اي نامناسب براي رواج برخي از كارها و اعمال پسنديده يا ناپسند مي گردد كه لحظه هاي ملكوتي ايام اعتكاف را از دست گرفته و به جاي خلوت و حضور قلب در محضر دوست، سرگرمي هاي ديگري را به ارمغان مي آورد.
به عنوان نمونه مي توان به رفيق بازي هاي و گپ هاي دوستانه، كشمكش هاي گروهي و احياناً جناحي، ملاقاتهاي غيرضروري خانوادگي، سرگرمي با تلفن همراه، جشن پتوي بعد از اعتكاف( به ويژه در جمع هاي جوان) و مانند آن اشاره كرد. اعتكاف سالانه يك معتكف سالك و مراقب بايد، با اعتكاف سالهاي گذشته متفاوت بوده رشد معنوي خوبي را از جهت تسنن به سنت پيامبر اعظم (ص) در همه ابعاد داشته باشد.
4- عدم رعايت حقوق ساير معتكفين
با توجه به استقبال شايان و حضور چشمگير مردم عزيز و خصوصاً جوانان در مراسم اعتكاف و تراكم بيشتر معتكفين گرامي در برخي از مساجد، رعايت حقوق ديگر معتكفان ضروري مي باشد، در غير اين صورت، دچار تناقض آشكار در بحث بندگي و سلوك خواهيم بود. زيرا هر كاري كه مزاحم عبادت و حتي خواب ديگران شود نه تنها ناشايست، چه بسا در مواردي حرام است.
بنابراين بايد برنامه هاي فردي يك معتكف، اعم از خواندن نماز شب، دعا و مناجات، قرآن و توسل، نبايد كوچكترين تداخلي با حقوق ديگران داشته باشد و سعي نمايد در كليه برنامه هاي خود اعم از خوراك و پوشاك با ساير معتكفين همگون بوده و به امور پيش افتاده اي مانند رقابت ها و چشم هم چشمي ها پرداخته نشود تا خداي نكرده معتكفي رنجيده خاطر نگردد.
محمد فتح الله زاده