هما پرنده داستانها و اساطير باستاني ايران که عمرش به قدمت تاريخ اين مرز و بوم است به دليل وقوع حوادث طبيعي و انساني متعدد، زيستگاه خود را در کوهستانهاي غربي زاگرس از دست داده به طوري که متخصصان حيات وحش نگران انزواي کامل اين گونه نادر هستند.
به گزارش مهر، هما مرغ مهاجري است که کمتر شکار مي شود ولي به استناد گفته هاي يک متخصص حيات وحش، حيات اين گونه در زيستگاههاي ايران چندان مطلوب نيست. دکتر منصور جمشيدي با اشاره به اينکه هيچ مطالعه اي در سالهاي گذشته و حال، روي اين گونه اساطيري نشده به گفت: با اينکه نام هما در تاريخ و ادبيات ايران به وفور آمده اما اين پرنده بومي ايران نيست و گونه اي مهاجر محسوب مي شود.
اين کارشناس و متخصص پرنده شناسي هما را جزو پرندگان بالاي زنجيره غذايي در طبيعت دانست و افزود: هما به طور مستقيم از بين نمي رود چون کمتر شکار مي شود اما با شکار بي رويه برخي پرندگان که زنجيره غذايي اين گونه محسوب مي شوند و همين طور تخريب زيستگاهها در ايران، حياتش در معرض خطر قرار مي گيرد.
بسياري از ايرانيان هما را يکي از گونه‌هاي طبيعت ايران مي دانند که در منطقه البرز مرکزي پرنده اي بومي محسوب مي‌شود اما دکتر منصوري معتقد است با اينکه هما در مناطقي از ايران مانند کوهستانهاي زاگرس غربي و جنوب غربي و همين طور يکي از جزاير نه گانه درياچه اروميه زادآوري کرده اما هرگز بومي ايران محسوب نمي شود و بومي ارتفاعات آلپ در اروپاي شمالي است.
اين گونه کم نظير به گفته مقامات سازمانهاي نظارتي و گروههاي فعال محيط زيستي در معرض انقراض قرار دارد چرا که مشاهده آن سال به سال در مناطق مختلف کمتر شده است، با اين حال بسياري از متخصصان معتقدند وجود اين نوع پرندگان در هر منطقه اي نشانه سلامت زيست محيطي آن منطقه است.
هما پرنده اي شکاري است که بيشتر به يک شاهين عظيم شباهت دارد. طرح مشخص بدن در حال پرواز، اين پرنده را از ساير پرندگان متمايز مي کند. بدني به طول يک متر يا کمي بيشتر دارد، بالهايش دراز، کم‌عرض و زاويه‌دار است و دمي بلند، لوزي شکل و تيره رنگ دارد.
سطح پشتي، بالها و دم آن سياه مايل به خاکستري و سرش به طور کلي نخودي رنگ است. اطراف چشم و ناحيه پس منقار سياه رنگ است که به يک دسته موي سياه ريش مانند در زير منقار منتهي مي‌ شود. سطح شکمي نارنجي مايل به زرد و ناحيه سينه به طور واضح نارنجي رنگ است که با بالهاي تيره تضاد خاصي را نشان مي‌‌دهد.
هما از پرندگان شکاري ديگر فعال‌تر و معمولا تک‌زي است و بيشتر در کوهستانهاي مرتفع و دورافتاده زندگي مي‌کند و در غارهاي مشرف به پرتگاه‌ها آشيانه مي‌سازد. از زيستگا‌ه‌هاي مهم اين گونه زيستي، پارک ملي لار و بمو و منطقه حفاظت شده دنا است.
جمشيد منصوري در ادامه مي گويد: به دليل وقوع جنگ در دهه هاي گذشته و نا امن بودن مناطق کوهستاني غرب زاگرس به خصوص در کردستان و تداوم بمباران و ايجاد سر و صداهاي مهيب، هما زيستگاه خود در اين مناطق از دست داده است. با اين حال وضعيتش به نسبت گونه هاي ديگر بهتر است چون در ارتفاعات بالا و دور از خطر زندگي مي کند.
اين کارشناس محيط زيست تاکيد کرد: آلودگي و تخريب زيستگاهها توليد مثل هما را متوقف مي کند و مي تواند باعث کاهش جمعيت آن شود اگرچه به نسبت گونه هاي ديگر پرندگان، جمعيت کم هما دليل بر وضعيت نگران کننده آن نيست چرا که اين پرنده تک زي است و اگر براي نمونه بگوييم امسال 200 هزار مرغابي سر سبز به زيستگاه مهاجرت کرده شايد اين تعداد کم باشد اما اگر بگوييم تنها 10 پرنده هما به زيستگاه مهاجرت کرده آمار مناسبي است.
در ادبيات داستاني کهن اين مرز و بوم آمده است که هرگاه پادشاهي در مي‌گذشته و وارثي براي جانشيني نداشته است، مردم را در ميداني جمع مي کردند و همايي را رها مي‌کردند. هما بر روي سر يا شانه هر کس که مي نشست آن شخص پادشاه آن سرزمين مي‌شد!
اکثر ايرانيان هما را پرنده اي افسانه‌اي و همتاي ققنوس يا سيمرغ مي‌دانند. پرنده‌اي که تنها در داستانها و اساطير باستاني وجود دارد در حالي که هما اين روزها هم بر فراز ارتفاعات کشور ديده مي شوند اگرچه آرام آرام آسمان از پرواز رويايي و آرامشان تهي مي شود.
با اين وجود زرتشتيان ايران در معدود روستاهاي مناطق کويري ايران به خوبي با اين پرنده آشنايي دارند. آنها بر اين باورند که هرگاه هما به سراغ جسد فردي که بر روي بلندي يا دادگاهي قرار داده شده است بيايد، آن فرد در عالم جاودان سعادتمند خواهد شد. از اين رو بود که ايرانيان زرتشتي هما را مرغ سعادت مي‌دانستند.
با اين همه و بر خلاف اساطير و داستان‌ها و باورهاي زيباي ايراني، هما نوعي لاشخور با نام علمي "Gypaetus Barbatus" است. لاشخوري که تنها استخوان و مغز استخوان مي‌خورد و يکي از بزرگترين جثه ها را در بين 516 گونه پرنده کنوني ايران دارد. هما در حال حاضر جزو پرندگان حمايت شده ايران است و در ليست قرمز IUCN در رده پرندگان آسيب پذير قرار دارد.