مجموعه تلويزيوني موفق «پوآرو» كه پخش آن از اواخر دهه 80 ميلادي شروع شد، در قسمت‌هاي جديد خود با فاصله گرفتن از حال و هواي اكشن، جنايتكارانه و پر رمز و راز خود، به زندگي شخصي هركول پوآرو اين كارآگاه ورزيده بلژيكي‌تبار مي‌پردازد.
ديويد ساچت بازيگر نقش هركول پوآرو هر چه پيرتر مي‌شود، بيشتر به سمت بازي در نقش جنبههاي دروني اين كاراكتر كشيده مي‌شود. مجموعه پربيننده پوآرو كه اولين بار سال 1989 به روي آنتن رفت، يك مجموعه انگليسي است كه پخش آن هنوز هم ادامه دارد. با آن كه زمان پخش اين مجموعه از سال 1989 تا 2010 اعلام شده، اما هر چند وقت يك‌بار ضبط و پخش آن متوقف شد تا سازندگانش خود را آماده توليد سري‌هاي جديد آن كنند. در فاصله اين سال‌ها ـ كه بيش از 2 دهه مي‌شود ـ 65 اپيزود از اين مجموعه دلهره‌آور و مرموز پخش شده است. كارگردانان و فيلمنامه‌نويسان مختلف و متعددي با اين مجموعه همكاري داشته‌اند، ولي ديويد ساچت در نقش كارآگاه پوآرو پاي ثابت تمام قسمت‌هاي آن بوده است. اگر در اپيزودهاي قبلي پوآرو، خط اصلي قصه هرقسمت اختصاص به تلاش اين كارآگاه زبده و زيرك براي حل معماي يك قتل يا جنايت داشت، در قسمت‌هاي آينده اين مجموعه از ميزان كارآگاه بازي او كم مي‌شود و قصه مجموعه به سراغ زندگي شخصي و خانوادگي وي مي‌رود.
تنهايي پوآرو
ساچت كه به نظر مي‌رسد موافق اين تغيير است، مي‌گويد: «در قسمت‌هاي جديد اين سريال، قرار است بيشتر به زندگي و احساسات شخصي پوآرو پرداخته شود. اين كاراكتر شخصيت بسيار تنهايي دارد و اين تنهايي در سري جديد اين مجموعه به تصوير كشيده خواهد شد. البته ويژگي‌هاي مختلف و متمايز شخصيتي پوآرو در قسمت‌هاي جديد مجموعه همچنان مثل سابق باقي و ثابت خواهد ماند. اما يك نكته مهم را فراموش نكنيد، همراه با پير شدن من، اين كاراكتر هم پيرتر مي‌شود و كسي نمي‌تواند در اين رابطه كاري انجام دهد. نويسندگان فيلمنامه مجموعه، كاراكتر پوآرو را بايد براساس وضعيت ظاهري من بنويسند و به سراغ ماجراجوييهاي تازه بفرستند. درست است كه پوآرو از نظر شخصيتي تغيير زيادي نكرده و همان‌گونه است كه در آثار آگاتا كريستي به آن پرداخته شده، ولي من به عنوان بازيگر اين نقش با افزايش سن روبه‌رو هستم و سازندگان مجموعه بخوبي متوجه اين نكته هستند. كاراكتر پوآرو هرچه پيرتر مي‌شود، تنهاتر مي‌شود و اين نكته‌اي است كه در سري جديد مجموعه به تصوير كشيده خواهد شد.»
معروف‌ترين شخصيت ادبي در تلويزيون
تا قبل از پخش عمومي مجموعه پوآرو در سال 1989، ديويد ساچت بازيگر نقش هركول پوآرو يك چهره سرشناس نبود، اما شهرت كاراكتر ادبي هركول پوآرو به كمك ساچت آمد و او را تبديل به يك چهره سرشناس تلويزيوني كرد. اين شهرت از دامنه محدود كشور انگلستان هم فراتر رفت و كل جهان را در برگرفت. بي‌دليل نيست كه اين بازيگر شهرت كلان خود را مديون كاراكتر جسور و خوش ذهن پوآرو مي‌داند. پوآرو يكي از معروف‌ترين شخصيت‌هاي ادبي است كه آگاتا كريستي، جنايي‌نويس سرشناس انگليسي در دوران فعاليت‌هاي ادبي خود خلق كرد. كريستي هنگام خلق اين كاراكتر در مجموعه قصه‌هاي كوتاه خود، ويژگي خاصي به اين شخصيت داد تا او را از ديگر كارآگاهان مطرح قصه‌هاي پر رمز و راز جنايي و دلهره‌آور متمايز و جدا كند. او به كاراكتر پوآرو اصليتي بلژيكي داد كه پس از سال‌ها فعاليت در اداره پليس كشور خود راهي شهر لندن مي‌شود تا زندگي تازه‌اي را شروع كند. دوران پس از پايان جنگ به عنوان زمان رخدادهاي ماجراهاي هيجان‌انگيز پوآرو انتخاب شد. پوآرو در شرايط جديد زندگي خود تبديل به يك كارآگاه خصوصي پليس مي‌شود كه با شيرين‌كاري‌هاي جذاب خود موفق به حل يك سري جنايت مجهول مي‌شود. او به كمك اقدامات خود، خيلي زود مشهور شده و تبديل به يكي از چهره‌هاي مطرح و مهم جامعه انگلستان نيز مي‌شود. آگاتا كريستي كه رگ خواب خوانندگان قصه‌هاي جنايتكارانه را در دست داشت، براي پوآرو يك همراه و دستيار نيز خلق مي‌كند. اين دستيار كسي نيست جز كاپيتان هاسكينز دوست قديمي پوآرو. نكته مهم در قصه‌هاي جنايي پوآرو ـ كه به همان شكل به مجموعه تلويزيوني آن نيز منتقل شده ـ جنبه پررمز و راز ماجراهاي آن است كه به كمك هوش سرشار پوآرو در پايان هر قسمت مجموعه حل مي‌شود.
تهيهكنندگان مجموعه تلويزيوني پوآرو قصد دارند پس از پايان پخش سري جديد مجموعه تا پايان سال 2010، توليد سري تازه آن را شروع كنند. سري جديد مجموعه به احتمال زياد اوايل سال جديد ميلادي جلوي دوربين خواهد رفت. يك گروه 4 نفره فيلمنامه‌نويس هم‌اكنون مشغول نگارش فيلمنامه‌اي 13 قسمتي براي سري جديد آن است. هر قسمت 45 دقيقه خواهد بود و از يك خط كلي و اصلي پيروي مي‌كند؛ نمايش زندگي شخصي و خصوصي هركول پوآرو، كه در حقيقت به معني نمايش جنبههاي تازه‌اي از شخصيت اوست. در سري جديد پوآرو هم، اين كارآگاه زبر و زرنگ درگير يكسري جنايت و قتل تازه مي‌شود و بايد آن را حل و فصل كند. اما بررسي و كنكاش پيرامون اين جنايات، خط اصلي قصه مجموعه نيست. حتي گفته مي‌شود سري جديد مجموعه يكسري فلاش‌بك مهم دارد كه بخش مهمي از قصه مجموعه را در بر مي‌گيرد. اين فلاش‌بك‌ها دوران جواني هركول پوآرو را به تصوير مي‌كشند. تلاش تهيهكنندگان مجموعه براي پيدا كردن يك بازيگر جوان كه در قسمت‌هاي زيادي از سري جديد پوآرو حضور خواهد داشت، اين ظن را تقويت كرده كه اين فلاش‌بك‌ها در اپيزودهاي تازه مجموعه حضور خواهند داشت.
تغييرات پذيرفتني است
سازندگان و تهيهكنندگان مجموعه پوآرو ترجيح مي‌دهند صحبت زيادي درباره سري جديد آن نكنند و توضيح زيادي درباره تغييرات احتمالي آن ندهند. كلايو اكستن كه با نوشتن فيلمنامه 27 قسمت از كل مجموعه پوآرو بيشترين همكاري را در نگارش فيلمنامه آن انجام داده است، مي‌گويد: « تماشاگران تلويزيوني به حال و هواي كلي اين مجموعه عادت كرده‌اند. آنها دوست دارند در قسمت‌هاي مختلف اين مجموعه كاراكتر پوآرو را ببينند كه با زيركي و تيزهوشي پرده از جنايت‌هاي مختلف بردارد و راز و رمز پنهان مربوط به اين ماجراها را كشف كند و در اختيار بيننده قرار دهد. اما سازندگان پوآرو بر اين باورند كه پس از گذشت 2 دهه، حالا وقت آن است كه تغييراتي در اين مجموعه اعمال كنند. كاراكتر هركول پوآرو نزد تماشاگران آنقدر محبوب است كه حاضرند سري جديد آن را با يكسري تغييرات جزئي يا عمده بپذيرند و از آن استقبال كنند.»
اين فيلمنامه‌نويس با اشاره به اين نكته كه پوآرو يكي از محبوب‌ترين و پربيننده‌ترين مجموعه‌هاي 2دهه اخير رسانه تلويزيون انگلستان است، از آن به عنوان يكي از پديده‌هاي نادر رسانه‌اي اين كشور اسم مي‌برد.
بازيگر نقش اقليت‌ها
ديويد ساچت بازيگر نقش پوآرو در تعدادي فيلم سينمايي و مجموعه تلويزيوني ديگر هم بازي كرده است. ولي تماشاگران سينما و تلويزيون در سراسر جهان او را با كارآگاه پوآرو مي‌شناسند. او سال 1946 در شهر لندن به دنيا آمد و در دهه 50 ميلادي پس از پايان تحصيلات دبيرستاني، راهي دنياي تئاتر شد. بعد از بازي در تعدادي نمايش صحنه‌اي، وارد آكادمي معتبر موسيقي و هنرهاي دراماتيك لندن شد و به مدت 3 سال در آنجا تحصيل كرد. در سال 1973 به كمپاني رويال شكسپير (جايگاه بزرگان تئاتر و سينماي انگلستان) پيوست و در نمايش‌هاي شكسپيري اين كمپاني، عمدتا در نقش كاراكترهاي منفي نمايشنامه‌هاي كلاسيك ويليام شكسپير بازي كرد. ساچت به مدد كارهاي تئاتري خود، توانست در دهه 70 وارد دنياي تلويزيون شود. در تلويزيون در نقش شخصيت‌هاي واقعي تاريخي همچون زيگموند فرويد و ويليام ال شيدر (خبرنگار) ظاهر شد. در همين زمان، بازيگر فيلم‌هاي سينمايي هم شد. حالت ويژه چهره‌اش، او را مناسب ايفاي نقش اقليت‌هاي قومي همچون روس‌ها، فرانسوي‌ها يا اهالي خاورميانه مي‌كرد. صنعت سينما هم در تعدادي از محصولات خود، در همين نوع نقش‌ها از او استفاده كرد. اما ستاره بخت او در اوايل سال 1989 شكفت و آن زماني بود كه از بين چند صد داوطلب بازي در نقش كارآگاه هركول پوآرو، براي بازي در نقش اصلي مجموعه پوآرو انتخاب شد.
او در حالي براي ايفاي نقش پوآرو انتخاب شد كه در مقايسه با كاراكتري كه آگاتا كريستي در قصه‌هاي خود معرفي و ترسيم كرده بود، لاغرتر بود. اما تهيهكنندگان فيلم با تمهيدات خاصي، او را در جلوي دوربين چاق‌تر نشان دادند تا اين مشكل را حل كنند. به همين دليل، ساچت مجبور بود هر بار كه جلوي دوربين مي‌رود چندين دست لباس زير لباس اصلي و رسمي خود به تن كند.
تهيهكنندگان مجموعه كه سري اول آن را در 13 قسمت توليد كردند، انتظار موفقيت عظيمي را براي آن نداشتند. به همين دليل، استقبال دور از حد و انتظار تماشاگران از آن، تمام دست‌اندركاران مجموعه را شگفت‌زده و غافلگير كرد. خيلي زود ديويد ساچت به صورت يك چهره ملي درآمد و پوآرو بالاترين امتياز را در بين مجموعه‌هاي تلويزيوني از آن خود كرد. تهيهكنندگان پوآرو با استخدام 12 فيلمنامه‌نويس براي نگارش فيلمنامه‌هاي اپيزودهاي جديد مجموعه، پاسخ مناسبي به طرفداران آن دادند. در كل 13 كارگردان تلويزيوني 65 اپيزود اين مجموعه را كارگرداني كرده‌اند. چند قسمت از اين مجموعه به نام‌هاي «جشن هالووين»، «تراژدي سه پرده‌اي»، «ساعت‌ها» و «قراري با مرگ» به صورت يك فيلم مستقل تلويزيوني به نمايش در آمده‌اند. نكته جالب در مورد فعاليت‌هاي هنري ساچت اين است كه او يك بار در سال 1986 (و 3 سال قبل از شروع پخش سريال پوآرو) در فيلم «سيزده نفر مهماني ناهار» بازي كرده بودكه قصه‌اش درباره كاراكتر پوآرو بود، ولي وي در آن نقش اين كاراكتر را بازي نكرد. اين فيلم تلويزيوني براساس يكي از قصه‌هاي آگاتاكريستي توسط لوآنتونيو ساخته شد و پيتر يوستينف در آن در نقش كارآگاه هركول پوآرو ظاهر شد. ساچت در اين فيلم نقش مقابل يوستينف يعني بازرس جاب را به عهده گرفت.
اين بازيگر يك بار با اين پرسش روبه‌رو شد كه پس از سال‌ها بازي در نقش هر كول پوآرو، آيا تلاش كرده كه چيزهاي تازه‌اي به اين شخصيت بيفزايد و به قول معروف باعث تغيير و تحول آن شود يا خير. پاسخ او به اين سوال، چيزهاي ويژه‌اي را در مورد اين كاراكتر و بازي ساچت آشكار مي‌كند. به گفته وي: «شما هميشه بايد به ياد داشته باشيد كه كاراكتر پوآرو دست‌پخت ذهن آگاتا كريستي است. خود كريستي زماني كه اين شخصيت را خلق كرد، اصلا فكر نمي‌كرد روزي به چنين شهرت و محبوبيتي برسد. پوآرو يك شبه تبديل به يك چهره ملي شد و در آن دوران، حتي محبوبيتي بيش از هري‌پاتر سال‌هاي اخير به دست آورد. همين مساله باعث شد تا كريستي به كار نوشتن دنباله ماجراجوييهاي پوآرو ادامه دهد، اما او در تمام سال‌هايي كه قصه‌هاي پوآرويي خود را مي‌نوشت، تغييراتي در روحيه و حال و هواي وي ايجاد نكرد. ولي احساس مي‌كنم او بايد اين كار را مي‌كرد. گذشت زمان، ايجاد تغييراتي را در دل هر چيزي ضروري مي‌كند. كريستي تا زمان نوشتن آخرين نوول پوآرويي خود «پرده ديواري»، حتي سن او را هم زياد نكرد. در اين نوول، پوآرو را به شكل يك پيرمرد عاقل در مي‌آورد. نكته جالب در كار آگاتا كريستي اين است كه بتدريج جنبههاي تاريك و وجه محزون و افسرده او را آشكار مي‌كند. در طول چند سال گذشته، تلاش زيادي كردم تا هنگام بازي در نقش پوآرو اين نكته را لحاظ كنم و به صورت عيني به نمايش بگذارم. كار معرفي اين وجه تاريك و تلخ كاراكتر پوآرو توسط من به آرامي صورت گرفته است، اما در سري جديد مجموعه، قرار است فوكوس و مكث اصلي روي اين موضوع باشد.»
قتل در قطار شرق
در حقيقت، ساچت اين كار را تا حد زيادي در فيلم تلويزيوني «قتل در قطار سريع‌السير شرق» (2010) انجام داد. اين فيلم سومين كار هنري است كه براساس قصه كتاب معروف كريستي تهيه شده است. فيليپ مارتين كارگردان فيلم (و همچنين ساچت) تمام تلاش خود را كرده‌اند كه نسخه تلويزيوني‌شان، متفاوت از 2 كاري باشد كه قبل از اين ساخته شده است. هركول پوآروي اين فيلم بسيار آرام‌تر و خونسردتر از 2 پوآروي قبلي است كه در سال‌هاي 1974 و 2001 توسط آلفرد مولينا و آلبرت فيني به تصوير كشيده شدند. در چهره پوآروي ساچت مي‌توان بجز گرد و غبار پيري، اندوه و غصه خاصي را نيز مشاهده كرد.
اين قصه ـ كه در كنار «ده بومي كوچولو» از معروف‌ترين نوول‌هاي آگاتا كريستي است كه درعين حال، تبديل به فيلم سينمايي نيز شده‌اند ـ هركول پوآرو را در جريان يك سفر با قطار نشان مي‌دهد. زماني كه يك تاجر مرموز با ضربات متعدد چاقو به قتل مي‌رسد، مسوولان قطار از پوآرو مي‌خواهند معماي قتل اين تاجر را كشف و حل كند. پوآرو در جريان تحقيقات خود متوجه مي‌شود اين تاجر در حقيقت يك آدم‌رباي بدنام است كه در مفقود شدن يك دختر بچه و مرگ او دست داشته است. تعدادي از مسافران قطار به نوعي از وابستگان اين دختر هستند و اين ميتواند سرنخي براي پوآرو باشد. نسخه سينمايي سال 1974 كه توسط سيدني لومت كارگرداني شد، هم‌اكنون لقب يكي از آثار كلاسيك سينما را گرفته است.
اما با وجود استقبال خوب و بالاي رسانه تلويزيون از كاراكتر هركول پوآرو ـ كه منجر به ساخت مجموعه‌ها و فيلم‌هاي تلويزيوني زيادي براساس آن شد ـ صنعت سينما علاقه زيادي براي ساخت فيلم‌هاي سينمايي پوآرويي از خودش نشان نداده است. ولي تحليلگران اقتصادي سينما مي‌گويند موفقيت بالاي مالي و انتقادي نسخه جديد سينمايي «شرلوك هلمز» ـ كه حال و هوايي شبيه قصه‌هاي پوآرو دارد ـ ميتواند بقيه هنرمندان سينما را به فكر توليد نسخه‌هاي سينمايي پوآرو بيندازد. با اين حال، اين تحليلي است كه هنوز كسي در دل صنعت سينماي جهان آن را جدي نگرفته است.
ورايتي / مترجم: كيكاووس زياري