خبرگزاری فارس، گروه کتاب و ادبیات؛ ایران با آغوش باز میزبان اولین کتابی بود که در فضایل و معارف تاریخ اهل بیت (ع) تألیف شد. در حالی که اولین قلم در اسلام توانسته بود اولین کتاب از اسرار آل محمد(ص) را به ثمر برساند، چنگال خونین حجاج در جستجوی یافتن مؤلف آن و نابودی کتابش بود.
در چنین شرایطی «سُلَیم بن قیس هلالی» از کوفه به منطقه فارس آمد و به ایران پناهنده شد تا توانست این میراث عظیم را برای ما به یادگار بگذارد. کسی که توانست در محضر امیرالمؤمنین و بعد از ایشان در خدمت امام حسن و امام حسین و سپس در حضور امام سجاد (ع) کتاب خود را تدوین و امضای تأیید از محضر ایشان دریافت کند، امروز به یاری خداوند کتابش را تقدیم نسل‌هایی کرده که با چاپ و نشر کتاب آشنایی دارند.
بر همین اساس انتشارات «دلیل ما» تحقیق متن عربی کتاب را به صورت سه جلدی و تک جلدی، و ترجمه فارسی آن در قطع وزیری با مقدمه مفصل و در قطع جیبی با مقدمه کوتاه‌تر منتشر کرد که در طول 20 سال با تیراژی بیش از 200 هزار منتشر شده است. احساس نیاز طیفی از مخاطبان به چاپی که فقط شامل متن اصلی کتاب باشد این انتشارات را بر آن داشت تا قطع وزیری را با حذف مقدمه و پاورقی‌ها و فهرست‌ها در 480 صفحه شومیز منتشر کند، تا هم از نظر اندازه کتاب و هم قیمت آن نیاز بسیاری از مخاطبان را تأمین کند.
کتاب «سلیم» در 3 بخش اعم از «متن کتاب سلیم»، «تتمه کتاب سلیم» و «مستدرکات کتاب سلیم»، به نگارش درآمده است.
پیشگفتار این کتاب توسط «اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی»، نوشته شده است، که در آن می‌خوانیم: کتاب حاضر، نوشته مرد شمشیر و قلم، ابو صادق سُلَیم بن قیس هلالی است. سُلیم در شرایط سخت پس از رحلت پیامبر (ص) و روی کار آمدن سقیفه اقدام به تألیف این کتاب کرد. در شرایطی که اقدامات پیشگیرانه شدید علیه تدوین حدیث پیامبر (ص) و ثبت تاریخ اسلام و معارف دینی ایجاد شده بود و هر گونه فعالیت در این زمینه ممنوع بود، و در همان حال طبقه حاکم برنامه‌های تحریف و دستبرد به حقایق دین را در پشت نقاب اسلام آغاز کرده بودند.
تألیف استثنایی در شرایط خاص
در چنین شرایطی، سلیم بن قیس این مرد فداکار و مخلص، دست به کار تألیف این کتاب شد، و در طول شصت سال و با زحمات طاقت فرسایی توانست حقایق مهمی از حدیث و تاریخ اسلام را جمع‌آوری و حفظ کند.
شرایط وحشتناک دیگری که سلیم و کتابش در آن قرار داشته‌اند، روزگار سیاه معاویه و یزید و زیاد و ابن زیاد و حجاج و امثالشان بوده که اقدامات اساسی برای ریشه کن کردن تشیع انجام می‌گرفت. این سلیم بود که گاهی با مخفی شدن و گاهی با تقیه و گاهی گرفتاری در دست دشمن، این گذرگاه‌های خطرناک را پشت سر گذاشت و توانست این امانت عظیم را برای نسل‌های بعد از خود به یادگار گذارد.
سلیم توانست معارف آل محمد (ص) را از محضر پنج امام یعنی امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین و امام زین‌العابدین و امام باقر (ع) فرا گیرد و با اصحاب خاص ایشان همچون سلمان و ابوذر و مقداد در تماس باشد و از کوچک‌ترین فرصت‌ها حداکثر استفاده را در راه این هدف بنماید.
نام بلند سُلیم و کتابش
اهمیت کار سلیم بن قیس از آنجا معلوم می‌شود که ائمه (ع) کتابش را تأیید کرده‌اند و این سند افتخار را به او و کتابش داده‌اند. علما و محدثین نیز در نقل و حفظ کتاب او کوشیده‌اند به طوری که اثر جاودان آن در طول هزار و چهارصد سال به عنوان اولین کتاب در تاریخ اسلام باقی مانده است.
اکنون که سلیم عمر خود را وقف راه خدا و پیامبر و ائمه کرده و انچه داشته در این راه فدا کرده، خداوند هم نام او و کتابش را در طول قرن‌ها حفظ کرده و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پشتوانه‌های اسلام ثبت کرده است.
سلیم بن قیس هلالی حق عظیمی بر همه ما دارد که این چنین حقایق دینمان را برای ما حفظ کرده است. «ابان بن ابی عیاش» نقل کننده کتاب از مؤلفش نیز حقی بزرگ بر ما دارد که اگر او این امانت سلیم را به خوبی حفظ نمی‌کرد و به دست افرادی امین نمی‌سپرد، تاکنون اثری از این کتاب باقی نمانده بود. در همین راستا، همه علمایی که در طول چهارده قرن، به هر صورتی در حفظ کتاب اقدامی کرده‌اند و زحمتی متحمل شده‌اند، حق خاصی بر ما دارند.
در اینجا چکیده‌ای از مطالب مربوط به سلیم و کتابش را می‌آوریم که مفصل آن در جلد اول از چاپ سه جلدی عربی کتاب و ملخص آن در مقدمه چاپ تک جلدی عربی و فارسی آن آمده است.
مروری بر زندگانی سُلیم
سلیم در زمان حیات پیامبر (ص) و نیز بعد از آن حضرت در زمان حکومت ابوبکر در مدینه نبوده و در حدود پانزده سالگی در اوایل حکومت عمر وارد مدینه شده است. او از همان آغاز ارتباط خود را با امیرالمؤمنین (ع) و اصحاب گرامش سلمان و ابوذر و مقداد و امثال آنان محکم کرد و از چشمه پر فیض اهل بیت (ع) سیراب شد، این برنامه او در زمان عثمان نیز ادامه داشت.
از سال 35 هجری که امیرالمؤمنین خلافت را به دست گرفت، سلیم حدود 40 سال داشت و شخصاً در میدان‌های جنگ جمل و صفین و نهروان حضور یافت. پس از شهادت امیرالمؤمنین (ع)، سلیم از اصحاب امام مجتبی (ع) و سپس از اصحاب امام حسین (ع) بود. پس از واقعه کربلا سلیم از اصحاب امام سجاد (ع) گردید و در حضور آن حضرت خدمت امام باقر (ع) را در سنین هفت سالگی درک کرد.
سلیم در دوران‌های سیاه زیاد و ابن زیاد و حجاج با کتمان زندگی کرد تا بالاخره از ترس حجاج کتاب ارزشمند خود را برداشته به ایران فرار کرد، و در آنجا کتاب خود را به «ابان بن ابی عیاش» سپرد. او در اواخر سال 76 هجری در شهر نوبندجان فارس در سن 78 سالگی بدرود حیات گفت و ظاهراً در همان شهر به خاک سپرده شد.
مختصری از تاریخچه کتاب سُلیم
بعد از سلیم، ابان در حالی که کتاب سلیم را همراه داشت خدمت امام سجاد (ع) در مدینه رسید. او کتاب سلیم را خدمت آن حضرت تقدیم کرد. ابوالطفیل و عمر بن ابی سلمه، سه روز کتاب را می‌خواندند و آن حضرت استماع می‌فرمودند. پس از قرائت کامل کتاب حضرت فرمودند: «سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت کند. همه اینها احادیث ماست که نزد ما شناخته شده است.»
کتاب سلیم از دست مؤلف عظیم الشأن آن به عالمی بزرگ چون «ابان بن ابی عیاش»، و از دست او به بزرگ علمای شیعه در بصره یعنی ابن اذینه منتقل شد. وقتی کتاب سلیم خدمت امام صادق (ع) عرضه شد آن حضرت فرمودند: «هر کس از شیعیان و محبین ما کتاب سلیم بن قیس هلالی نزد او نباشد چیزی از امر ولایت ما نزد او نیست، و از مسایل مربوط به ما چیزی نمی‌داند. آن کتاب الفبای شیعه و سری از اسرار آل محمد (ص) است.»
از مان امام صادق (ع) به بعد کتاب سلیم به دست هفت نفر از بزرگان محدثین رسید. نسخه‌های بعد، از روی نسخه‌های آنان استنساخ شده که تعدادی از آنها امروز به دست ما رسیده است.
راویان کتاب سلیم از محدثین و علمای بزرگ شیعه در طول 1400 سال، کتاب سلیم را به عنوان اولین و معتبرترین سند شیعه حفظ کرده‌اند و در تألیفاتشان احادیث آن را به عنوان سند و مدرک آورده‌اند و تأکید خاصی در انتقال کتاب به نسل‌های بعد از خود داشته‌اند.
در نیمه دوم قرن چهاردهم این کتاب برای اولین بار به چاپ رسید و در طول بیش از هشتاد سال تاکنون به شکل‌های مختلفی منتشر شده و به فارسی و اردو و انگلیسی ترجمه شده است.
ترسیمی از کتاب «اسرار آل محمد علیهم السلام»
کتاب «اسرار آل محمد (ص)» تاکنون به دو قطع وزیری و جیبی به چاپ رسیده است. اکنون این قطع وزیری کتاب برای مخاطبانی آماده شده که فقط طالب متن اصلی کتاب هستند.
تحقیقات اول کتاب و فهرست‌های آخر آن حذف شده و کسانی که خواهان تفصیل بیشتری هستند به چاپ سه جلدی یا تک جلدی متن عربی یا فارسی کتاب مراجعه کنند. در چاپ حاضر متن اصلی بدون هیچ تغییری با برخی پاورقی‌های لازم، در سه بخش تقدیم شده است.
بر اساس این گزارش، انتشارات «دلیل ما» کتاب «اسرار آل محمد علیهم السلام» را در قطع وزیری، جلد شومیز در480 صفحه و با قیمت 10 هزار تومان منتشر و روانه بازار نشر کرده است.