متاسفانه جامعه ما در معرفی و استفاده از اسوه‌های خویش عقیم مانده است. آنان که فروغی از حقیقت و طراوت و لطافتی از انسانیت در جان خویش دارند در این روزگار وانفسا به فراموشی سپرده شده‌اند.

 

به قول ژان ژورس، سیاستمدار فرانسوی «وفاداری به نیاکان و به گذشته به معنای انتقال خاکستر کانون آنها به زمان حاضر نیست بلکه شعله های فروزان آن کانون است که باید منتقل شود و امروز نیز مانند گذشته ما را گرم و روشن سازد. یک شط، زمانی وفادار به سرچشمه خویش است که به سوی دریا روان شود زیرا سرچشمه واقعی وی آنجاست.»

باید به فرزندانمان بیاموزیم که اگر این بزرگان نبودند یأس و نومیدی با امور ناشناخته زندگی بر ما غلبه می کرد و ما مدتها پیش باید پرچم سفید تسلیم را برافراشته و به مرگ می گفتیم، ما اسیران و بندگان تو هستیم؛ درباره ما هر چه می خواهی انجام بده.

می خواهم این بار از بزرگی برایتان بگویم که شانزده سال از وفاتش می گذرد و ما را خطاب قرار می دهد: «سال هاست برای فرهنگ و انسانیت و حیات معقول نگاشتم؛ آیا شما توانسته اید آثارم را دراین شانزده سال به نسل جدید بشناسانید؟» براستی چه جوابی داریم که بگوییم؟ علامه جعفری به کنار برای بزرگان دیگری که سال هاست از میان ما رخت بر بسته اند چه کاری انجام داده ایم؟ به جز این بوده که تنها بسنده کردیم به مراسمی یا بزرگداشتی؟

علامه محمدتقی جعفری از آن دسته علمای عرصه معرفت و سالکان وادی حیرت بود که غیرت دینی و علمی اش موجب شده بود روزگارش را وقف سخندانی و سخن سنجی و حکمت آموزی کند و قریب به یکصد و اندی اثر از خود به یادگار بگذارد. چنین علمایی را از جهتی می توان به دو گروه تقسیم کرد:

1 ـ کسانی که دارای بینش درون دینی هستند هم نگاهشان درون دینی بوده و هم مسائل شان بیشتر دینی و محصور به علوم دینی است.

2 ـ گروه بعدی آنها هستند که دارای بینش دینی بوده، اما مسائلشان صرفا دینی و محصور به علوم دینی نیست، بلکه مسائل آنها بسیار فراخ و گسترده و در برگیرنده مسائل مختلف فکری؛ علمی و فرهنگی بشر است؛ پختگانی از گروه دوم وجود دارند که به خود دین هم از زاویه متفاوت نگاه می کنند.

اگر بخواهیم علامه را از این دو دیدگاه بسنجیم؛ او در زمره عالمان گروه دوم قرار دارد. تنوع آثار و موضوعات و مسائل مختلفی که او در آثارش به آنها پرداخته و مخصوصا دیدگاه های انتقادی و تطبیقی ایشان درباب مسائل مستحدثه عرصه علم و فرهنگ بشری از قبیل حقوق بشر، حقوق حیوانات، زیبایی شناسی، عرفان، فلسفه دین، فلسفه علم و... دلیلی بر این مدعاست.

علمایی چون علامه طباطبایی، شهید مطهری، علامه محمدتقی جعفری و... که به علوم و مسائل زمان نیز آشنایی داشتند، سزاوار عنوان عالم دینی هستند، زیرا این گروه از علما، درد دین و درد زمانه و انسان را توامان داشتند و در درمان نیز متحمل زحمات فراوانی شدند.

استاد جعفری در قسمتی از آثار خود درباره بزرگان رشدیافته که از مادی پرستی به دور هستند می فرمایند: « شخصیت های رشد یافته و سالکان راه خدا با شخصیت و رفتار و گفتار و کردار و اندیشه های پاکشان از اساسی ترین عوامل توجیه و تفسیر عالم هستی بوده اند. انسان های رشد یافته با شخصیت و صفات و رفتار بسیار عالی و با عظمتی که از خود نشان می دهند، بقدری از ماده و مادیات پرستی فاصله می گیرند و بقدری شرف و ارزش پدیدار می سازند که چهره عالم را برای ما دگرگون نموده و اثبات می کنند جهان طبیعی قدرت به تربیت چنین موجوداتی را دارد.» کلام آخر این که اینک علامه محمدتقی جعفری ظاهرا در بین ما نیست اما افکار و پیامش در روان و مغز ما طنین انداز است. بازخوانی آراء و اندیشه های علامه جعفری در عرصه های مختلف و بویژه در عرصه فرهنگ از ضرورت های زمان کنونی است. افکار عمیق و ناب علامه در زمینه مفهوم شناسی فرهنگ، شکل گیری و پیدایش فرهنگ، فرهنگ پذیری، تغییر و تحولات فرهنگی، اشتراکات و تفاوت های فرهنگی، ارتباطات بین فرهنگ ها، دیپلماسی فرهنگی و روش و روش شناسی و رویکردهای نظری به فرهنگ و در یک اصطلاح گفتمان فرهنگی می تواند نه تنها دستمایه پژوهشگران و صاحب نظران و دانش پژوهان و دوستداران فرهنگ شناسی واقع شده بلکه راهگشای سیاستگذاران و مدیران و برنامه ریزان و مجریان فرهنگی قرار گیرد تا با کار بست اندیشه های وی برون رفت از چالش های فرهنگی و اجتماعی را رقم زده و سرنوشت بهتر و متکامل تری برای آیندگان ترسیم نمایند.

فرید صلواتی/ جام جم