انحراف چشم يك اختلال شايع در بچه‌هاست، به‌طوري‌كه تقريبا در ۴ درصد كودكان اين اختلال ديده مي‌شود.
معاينه به‌موقع چشم كودك و درمان صحيح آن باعث بهبود ديد كودك براي تمام عمر خواهد شد. جراحي استرابيسم نيز مثل هر عمل جراحي ديگري ممكن است در موارد كم همراه با عوارضي مثل عفونت و خونريزي باشد، ولي عوارض جدي آن بسيار نادر است. در مورد انحراف چشم و روش‌هاي درمان آن به‌خصوص در كودكان با دكتر ضياءالدين يزديان، فلوشيپ چشم‌پزشكي اطفال و انحراف چشم كودكان گفت‌وگو كرده‌ايم. وي معتقد است استرابيسم چنانچه در يك چشم ديده شود و در زمان كودكي پديدار شود خطر تنبلي چشم را تقويت مي‌كند و احتمال مي‌رود كه براي هميشه تنبلي چشم باقي بماند، ولي چنانچه در دو چشم به‌طور متناوب ديده شود خطر اختلال در ديد نداشته ولي مانع ايجاد ديد دوچشمي و ديد عمق(ديد سه‌بعدي) خواهد شد.
آقاي دكتر، استرابيسم در كودكان چيست و چند درصد كودكان ايراني انحراف چشم دارند؟
استرابيسم به معني لوچي و انحراف چشم بوده و در 5درصد كودكان آمريكا ديده مي‌شود. متأسفانه آمار آن در ايران مشخص نيست. البته لازم به توضيح است كه انحراف چشم ممكن است به‌صورت كاذب بوده و مربوط به چين پلكي باشد؛ به اين معني كه در كودكاني كه ريشه بيني پخ دارند و فاصله بين شكاف‌هاي بيني آنها زياد است اكثرا چين‌هاي پلكي، گوشه‌هاي داخلي چشم‌ها را مي‌پوشاند و در ظاهر چشم‌ها انحراف را نشان مي‌دهند (شبيه چشم‌هاي ژاپني و چيني).
اين انحراف كاذب بوده و با بزرگ‌شدن ريشه بيني از بين مي‌رود ولي انحراف واقعي زماني است كه دو چشم در يك راستا نبوده و يكي از آنها از حالت مستقيم‌بودن خارج شده و منحرف مي‌شود. براي اثبات آن چنانچه شما چشم ديگر بيمار را بپوشانيد چشم منحرف حركت كرده و در خط وسط قرار مي‌گيرد و به عبارتي نشان مي‌دهد كه اين چشم منحرف بوده است. اين انحراف از نوع واقعي بوده و اگر در كودك در يك چشم ديده شود خطر تنبلي چشم را به دنبال خواهد داشت.
به‌طور ميانگين سالي چند عمل جراحي براي اصلاح انحراف چشم انجام مي‌شود؟
متأسفانه آمار دقيقي نداريم، ولي بايد توضيح دهم كه همه انحراف‌هاي چشم احتياج به عمل جراحي ندارند و بعضي از آنها با تجويز عينك و تمرينات ارتوپديك كه نوعي تمرين براي تقويت كار عضلات چشم است بهبود پيدا مي‌كنند.
آيا استرابيسم مي‌تواند موجب اختلال در ديد دائمي شود؟
استرابيسم چنانچه در يك چشم ديده شود و در زمان كودكي پديدار شود خطر تنبلي چشم دارد كه براي هميشه اين تنبلي چشم باقي مي‌ماند، ولي چنانچه در دو چشم به‌طور متناوب ديده شود خطر اختلال در ديد نداشته، ولي مانع ايجاد ديد دوچشمي و ديد عمق(ديد سه‌بعدي) خواهد شد. لازم به ذكر است كه ديد دوچشمي نعمتي است كه در انسان سالم وجود دارد و مكانيسم ايجاد آن به اين صورت است كه هر كدام از چشم‌ها جداگانه تصوير خود را به مغز فرستاده و مغز هر دو تصوير را يكي كرده و ما آن شيء را به‌صورت واحد و با ديد عمق مي‌بينيم. ديد عمق به ما كمك مي‌كند كه فواصل اشياء را به خوبي حدس بزنيم. كساني كه انحراف چشم دارند اكثرا ديدشان تك‌چشمي است و دو‌چشم در يك زمان شيء مقابل را نمي‌بينند به عكس هر كدام به تناوب به آن شيء نگاه كرده و در نتيجه ديد عمق هم به‌وجود نمي‌آيد.
مهم‌ترين علل بروز انحراف چشم در كودكان كدامند؟
مهم‌ترين علل بروز انحراف در درجه اول مسئله ارثي بودن آن است، ولي عوامل ديگر هم مي‌توانند در بروز آن دخالت داشته باشند از قبيل؛ نارس بودن و حوادث موقع زايمان، اختلالات مغزي، ضربه، تشنج، ترس شديد، تب، بيماري‌هاي ته چشمي و هر عاملي كه ديد يك چشم را كاهش دهد. عيوب انكساري مثل دور بيني نيز مي‌توانند در كساني كه زمينه انحراف چشم دارند، منجر به تنبلي چشم شود.
معمولا كودك را از چه سني بايد براي معاينه اوليه چشم پيش چشم پزشك برد؟
بهتر است در خانواده‌هايي كه زمينه تنبلي و انحراف چشم دارند كودكان از سن شش‌ماهگي تحت معاينه قرار گيرند.
بهترين سن براي جراحي انحراف چشم در چه سني است و اگر به بزرگسالي كشيده شود قابل درمان است يا خير؟
انحراف چشم جز در موارد خاص هرچه در سنين پايين‌تر جراحي شود نتيجه بهتر خواهد بود. دليل آن نيز ايجاد ديد دوچشمي است كه در سنين پايين امكان‌پذير بوده، ولي در سنين بالا امكان آن كاهش مي‌يابد. نكته ديگري كه بايد توضيح داده شود مدت زمان انحراف است كه هرچه بيشتر طول بكشد، ممكن است عمل جراحي روي آن تأثير منفي بگذارد به عبارتي انحراف چشم چنانچه احتياج به عمل جراحي داشته باشد اگر در مدت كمتر از 3ماه جراحي شود نتيجه بهتري خواهد داشت تا اينكه به تعويق افتد.
آيا مشكل استرابيسم در كودكاني كه سابقه زردي نوزادي دارند بيشتر است؟
بله استرابيسم در كودكاني كه سابقه زردي نوزادي دارند چنانچه همراه با نارس بودن و بيماري‌هاي ديگر نوزادي باشد شايع‌تر است دليل آن نيز اين است كه در اين نوزادان دفاع بدن ضعيف بوده و سيستم مغزي رشد كافي نداشته و انحراف چشم هر لحظه كودك را تهديد مي‌كند.
اين اختلال مي‌تواند عامل بروز تنبلي چشم شود؟
همانطور كه قبلا توضيح دادم چنانچه انحراف در يك چشم وجود داشته باشد، به‌دليل آنكه در سن كودكي به محض شروع انحراف، كودك آن چشم را حذف كرده و استفاده نمي‌كند در اثر عدم‌استفاده اين چشم تنبل خواهد شد، ولي اگر انحراف در هر دو چشم به‌تناوب ديده شود يعني هر كدام از چشم‌ها به‌طور مساوي دچار انحراف گردند، گرچه ديد دوچشمي وجود ندارد، ولي خطر تنبلي چشم اين كودك را تهديد نمي‌كند.
آيا اصلاح انحراف چشم در كودكان با عمل‌هاي جديد ليزيك امكان‌پذير است؟
هنوز از ليزر براي اصلاح انحراف و عمل جراحي استفاده نشده است، ولي در بعضي اشخاص كه انحراف چشم آنها با عينك اصلاح شده است امكان دارد در سن بالاي 20سال بتوانند از عمل‌هاي ليزيك استفاده نموده و عينك را حذف كنند. ولي اين مسئله در همه انحراف‌ها صادق نيست. در مورد عمل ليزيك در كودكان ممكن است در بعضي از آنها كه اختلاف عيب انكساري دو چشم زياد است مثلا يك چشم سالم بوده و ديگري نمره عينك بالا دارد، بتوان عمل ليزيك را انجام داد، ولي اين كار هنوز مورد تأييد مراكز علمي و از جمله سازمان غذا و داروي آمريكا نيست.
انحراف با جراحي كاملا اصلاح مي‌شود يا اينكه امكان برگشت آن وجود دارد؟
انحراف چشم اگر با عمل جراحي يا هر روش ديگر اصلاح شود 2حالت پيش خواهد آمد:
1) موقعي كه ديد دوچشمي ايجاد شده و هر دو چشم بتوانند از شيء مورد نظر در يك زمان تصوير بگيرند. در اين حالت شانس برگشت انحراف خيلي كم بوده و به عبارت ديگر عمل موفقيت‌آميز خواهد بود.
2) موقعي كه به دلايل مختلف از جمله تنبلي چشم و هر عاملي كه مانع ديد دوچشمي شود به‌دليل آنكه بيمار از آن چشم تنبل و يا چشمي كه ديد خيلي كم دارد استفاده نمي‌كند شانس برگشت و يا برعكس تصحيح زيادتر انحراف بيشتر خواهد بود، ولي لازم است توضيح داده شود كه حتي در اين موارد هم امكان ديد دو‌چشم به ميزان ضعيف وجود داشته و ممكن است انحراف برگشت نكند، ولي اگر هم عود كند شانس عمل جراحي مجدد وجود خواهد داشت و اكثرا پس از عمل دوم شانس برگشت كم خواهد بود.
حرف آخر؟
نكته مهم آن است كه در بعضي از افراد كه انحراف چشم‌ها با عينك اصلاح شده است چنانچه عمل ليزيك انجام شود و آنها بخواهند عينك را حذف كنند، ممكن است انحراف چشم آشكار شود و حتي بيمار بعد از ليزيك دچار دوربيني شود. بديهي است آن‌دسته از بيماران كه تمايل به عمل ليزيك دارند بايد توسط چشم‌پزشك كه داراي فوق تخصص استرابيسم است معاينه شده و بعدا تصميم به عمل ليزيك بگيرند.
همشهري آنلاين- سميه شرافتي