خطبه یکصد نهج البلاغه درباره پيامبر(ص)و اهل بيت(ع) او مى باشد. امام علی(ع) در این خطبه می فرمایند: ستايش مخصوص خداوندى است كه فضل خويش را در مخلوقات منتشر ساخته و دست جود و سخايش را به سوى آنان گشوده، او را در تمام كارهايش مى ستائيم و براى مراعات حقوقش از او يارى مى طلبيم. گواهى مى دهيم جز او معبودى نيست و محمد(ص) بنده و فرستاده اوست. او را براى اجراى اوامر و بيان و فرمان و ذات و صفاتش فرستاد. او با امانت رسالت خويش را انجام داد و با راستى و درستى به راه خود رفت و پرچم حق را در ميان ما به يادگار گذارد. پرچمى كه هر كس از آن پيشى گيرد از دين خارج شود و آن كس كه از آن عقب بماند هلاك گردد و هر كس كه از آن جدا نشود به او رسد. راهنماى اين پرچم با تانى سخن مى گويد و دير به پاى مى خيزد، اما به هنگامى كه به پا خواست به سرعت پيش مى رود و هر گاه شما تحت فرمان او درآمديد و رهبرى او بر شما مسلم شد، متأسفانه دوران او سپرى شده و مرگ او فرا مى رسد و بعد از او بايد مدتى انتظار باشيد تا اينكه خداوند شخصى را برانگيزد كه شما را جمع كند و پراكندگى شما را به هم پيوند بخشد. به چيزى كه نيامده دل نبنديد و از آنكه گذشته است مأيوس و نگران نباشيد؛ چه اينكه آن كس كه پشت كرده ممكن است يكى از پاهايش بلغزد و ديگرى برقرار ماند، سپس هر دو با هم به جاى خود برگردند و برقرار مانند.[2] آگاه باشيد آل محمد(ص) همانند ستارگان آسمانند كه هرگاه يكى از آنها غروب كند ستاره ديگرى طلوع مى كند. گويا مى بينيم در پرتو خاندان پيامبر(ص) نعمتهاى خدا بر شما تمام شده و شما به آنچه آرزو داريد رسيده ايد.
امام علی(ع) می فرمایند: بار خدايا! همواره بايد در روى زمين تو حجتى براى بندگانت داشته باشى تا خلق را به دينت راهنمايى كند و علم تو را به آنها بياموزد تا حجّت تو تباه نشود و پيروان اولياء تو بعد از آنكه آنها را هدايت كرده اى دوباره گمراه نگردند. [حجت تو] يا ظاهر و آشكار خواهد بود كه اطاعت او را نمى كنند و يا از ديده ها نهان خواهد بود كه مردم در انتظار او به سر مى برند. اگر شخص و جسم او در حال هدايت مردم از آنان غائب باشد علم و آدابش در قلبهاى عاشقان حق پايدار است و آنها به آن علم و آداب پايبند هستند و به آن عمل مى كنند.
بارخدايا آرى! زمين از امامى كه قيام بر حق كند خالى نخواهد ماند. او يا آشكار و شناخته شده است يا ترسان و پنهان است تا حجتها و دليلهاى روشن خدا (يعنى اصول و احكام دين و تعاليم انبياء) از بين نرود. اما اينكه ايشان چند نفرند و كجايند؟ به خدا سوگند از نظر تعداد آنها بسيار كم هستند ولى از جهت منزلت و بلندمرتبگى در نزد خداوند بسيار بزرگوارند. خداوند به وسيله ايشان حجتها و دليلهاى روشن خود را حفظ مى كند... آنان خلفا و نمايندگان خدا در روى زمين هستند و مردم را به سوى دين و احكام و مقررات او دعوت مى كنند.
در لابه لاى سخنان على بن ابيطالب (ع) روايات زيادى در زمينه معرفى نسب امام زمان(ع) به چشم مى خورد كه به يك بيان مجموعه اين قبيل از روايات به سه دسته تقسيم مى شوند. در بخشى از آنها او را فرزند خودشان معرفى مى كنند، در قسمتى ديگر آن حضرت را از فرزندان حضرت فاطمه(س) و بالاخره در دسته اى از روايات حضرت مهدى(ع) را از اولاد امام حسين(ع) معرفى كرده اند.
امام محمد باقر(ع) مى فرمايند: اميرالمؤمنين على بن ابيطالب(ع) وقتى كه از جنگ نهروان به كوفه برگشتند براى مردم خطبه اى خواندند... در آن خطبه نخست خدا را سپاس گفتند و درود به روان پيامبر (ص) فرستادند و نعمتهايى را كه خداوند به رسولش و بر خود آن حضرت عنايت كرده است يكى يكى شمردند سپس در ادامه فرمودند: از جمله نعمتهاى خداوند بر من آن است كه مهدى اين امت از فرزندان من است. زربن حبيش شنيد كه على بن ابيطالب(ع) مى فرمود: مهدى مردى از ما اهل بيت و از فرزندان حضرت فاطمه زهرا(س) است. ... حضرت امام رضا(ع) از پدر بزرگوارش موسى بن جعفر(ع) و او نيز از پدرش... او از امام حسين(ع) و آن حضرت از اميرالمؤمنين على بن ابيطالب(ع) روايت كرده است كه آن حضرت خطاب به امام حسين(ع) فرمودند: نهمين فرزند تو اى حسين! قائم بر حق (مهدى (ع) است...
به اعتقاد شيعه، امام زمان(ع) از طريق تشكيل حكومت جهانى بر اساس تعاليم عاليه اسلام تمام نارسايى ها را از سرتاسر عالم برطرف خواهد كرد و عدل و داد را در روى زمين مستقر خواهد ساخت. در سخنان پيامبر اكرم(ص) و هر يك از ائمه اطهار(ع) درباره ويژگى هاى حكومت حضرت مهدى(ع) و كارهايى كه در آن دوره انجام خواهد يافت مطالب زيادى به چشم مى خورد كه مجموعه آنها تصوير بسيار روشنى از يك حكومت اسلامى كامل را نشان مى دهند.
به عنوان نمونه به بعضى از رواياتى كه در اين زمينه از اميرالمؤمنين(ع) نقل شده است اشاره مى گردد: عبدالله بن مروان روايت كرده است كه على بن ابيطالب(ع) فرمودند: حضرت مهدى(ع) سی يا چهل سال زمام امور مردم را در دست خواهند داشت. [امام زمان(ع) وقتى كه ظهور كند] هواهاى نفسانى را به هدايت و رستگارى برمى گرداند در آن روزگارى كه مردم هدايت الهى را به متابعت هواهاى نفسانى درآورده باشند. آرا و انديشه هاى مردم را تابع قرآن مى كند در آن روزگارى كه آنها قرآن را تابع آراء و انديشه هاى خود كرده اند... او به شما نشان خواهد داد كه عدالت در كشوردارى چگونه است. همچنين او تعاليم فراموش شده قرآن و سنت را زنده خواهد ساخت.
اميرالمؤمنين(ع) فرمودند: ...حضرت مهدى(ع) برده مسلمان را نخواهد واگذاشت مگر اينكه آنرا خريده و آزاد خواهد ساخت و بدهكارى نخواهد ماند مگر آنكه بدهى او را پرداخت خواهد نمود. مظلمه و حقى به گردن و ذمه هر كس كه باشد آن را به صاحب حق بازخواهد گرداند. كسى كشته نمى شود مگر اينكه ديه آنرا خواهد پرداخت. هيچ كسى كشته نخواهد شد مگر اينكه بدهى هاى او را آن حضرت پرداخت خواهد نمود و خانواده اش را همانند ساير افراد جامعه اداره خواهد كرد تا زمين را از عدل و داد پر كند به همان صورتى كه پيش از آن از ظلم و بيداد پر شده باشد.
توضيحها:
[1]ابن ابى الحديد مى نويسد: اين خطبه را امام(ع) در جمعه سوم خلافت خود ايراد فرموده و در آن از حالات خويش به مطالبى اشاره كرده است. (شرح ابن ابى الحديد، ج7، ص 3)
[2]نامبرده و بعضى ديگر از شارحان نهج البلاغه احتمال داده اند كه منظور از اين جمله اشاره به حكومت حضرت مهدى(ع) است. زيرا اين جمله مى گويد: به رؤساى كنونى دل نبنديد زيرا آنها قادر به اصلاح كار شما نيستند، اصلاح كار شما به دست كسى خواهد بود كه در آينده ظهور خواهد كرد، كسى كه در ميان مردم ناشناس مانده است. بنابراين جمله «فلا تطمعوا فى غير مقبل» مفهومش اين است: كه در حكومت غير كسى كه اصلاح كلى به دست او مى شود و هنوز نيامده دل نبنديد و معنى جمله «و لا تياسوا من مدبر» اين مى شود كه از وضع گذشته نيز مأيوس نشويد و به آينده اميدوار باشيد. (جلد7 ، صفحه 93 و 94)