به گزارش خبرگزاری فارس از ورزقان، اورارتویی نام حکومت مقتدری بوده که از مرکز فلات آناتولی و کنار دریاچه وان از اتحاد طوایف مختلف ایجاد شده بود. و بعدها در اثر حملات و کشورگشاییها قلمرو آنها تا کنارههای دریای خزر کشیده شد.
اورارتوییان جنگها و پیروزیهای خود را در کتیبههای سنگی می نوشتند. از جمله کتیبههای نوشته شده توسط اورارتوییان، کتیبه سغندل است.
این کتیبه در نزدیکی روستای سغندل در بالای کوهی به نام زاغی و در پنج کیلومتری ورزقان قرار دارد. طول آن 115 و عرض آن 47 سانتی متر است و مشتمل بر 10 سطر است. کتیبه سیغندل از آثار مهم دوران اورارتویی است که در سال 1330 (ه.ش) توسط محمد جواد مشکور کشف شده است و بر اساس مطالعات انجام شده این کتیبه به « ساردوری دوم (33-750 ق.م) پسر آرگیشی اول تعلق دارد و در آن از حمله به ناحیهای کوهستانی پولوآدی و گشودن 21 دژ و تصرف 45 یا 44 شهر در یک روز سخن میرود.» ملیکیشولی دانشمند و اورارتوشناس گرجی که این کتیبه را ترجمه کرده است از وجود قلعههای مختلفی در اطراف آن خبر داده و نیز وجود طایفهای کوهنشین در این منطقه را محتمل میداند.
هیئت باستان شناس آلمانی در سال 1967 و 1971 در اطراف سیغندل به پژو هشهایی مقدماتی دست زدهاند و از وجود دو قلعه در این محل خبر دادهاند که یکی به دوران پیش از تاریخ که به دست ساردوری دوم تسخیر شده است و دیگری متعلق به اورارتوییهاست و «این قلعه به دست ساردوری دوم در جوار قلعه قدیمی ساخته شده است و قلعه مذکور در سیغندل از جمله بزرگترین استحکامات در ایران است.»
در روزگاران قدیم در بالای کتیبه سنگی قلعهای ارمنی نشین در حوالی کتیبه ی سیغندل وجود داشته که مردم کارهای آهنگری خود را به آنها مراجعه میکردند.» این مورد را سالمندان سیغندل نیز تصدیق میکنند و نیز به دلیل آشنایی ارامنه و اوراتویی ها به فن آهنگری وجود ارمنی نشینان در این قلعه بعید به نظر نمیرسد (به خصوص که در زمانهایی ارمنیها بر آذربایجان مسلط بودهاند.) محمد جواد مشکور کاشف کتیبه سیغندل، اورارتوییان را ازمدنیتهای دنیای قدیم میشمارد.
- ترجمه و تفسیر کتیبه سیغندل
1 - ارابه جنگی خدای خالدی به راه افتاد
2 - آن به کادیا اونی پادشاه پولو آدی حمله کرد
3 - ناحیه ای کوهستانی است به یاری خالدی توانا
4 - در ارابه جنگی نیرو مند خالدی این لشکر کشی
5 - ساردوری پسر آرگیشتی صورت گرفت
6 - ساردوری گوید من 21 قلعه را گرفتم
7 - من در یک روز 45 ( یا 44 ) شهر را تصرف کردم ، لیب لی اونی
8 - شهر پادشاه و شهر مستحکم را در جنگ گرفتم
9 - ساردوری پادشاه مقتدر شاه بزرگ
10- شاه کشور شاه مملکت بیا اونی و فرمانروای شهر توشپا
در سطر اول از کتیبه، سخن از خالدی است. خا لدی یکی از خداوندان اورارتویی بوده و در معابد بزرگ در صدر خدایان اورارتوی قرار داشت.
وی خدای جنگ بوده که در مقایسه با سایر مجسمهها و کتیبههای کشف شده ا ز اورارتوییان به « شکل انسان که گاهی با ریش و گاهی بدون ریش و ایستاده بر روی یک شیر، نشان داده شده است.»
آنها برای جنگ از خالدی اجازه میگرفتند و آنچه در سطر سوم میخوانیم نشان میدهد اورارتوییان معتقد بودهاند که پیروزی در جنگ حاصل توانایی خالدی است.
در سطر دوم از شخصی به نام کادیااونی نام میبرد که پادشاه منطقه پولودآدی بوده است و مینویسد، خالدی به راه افتاد و به آنجا حمله کرد.
در سطر سوم به توصیف ناحیه پولوآدی میپردازد و میگوید منطقهای کوهستانی است و شایداورارتوییها به منطقه قرهداغ پولوآدی میگفتند.
در سطر چهارم منظوراز ارابه شاید مجموع لشکرکشیهایی باشد که معتقد بودهاند از طرف خالدی انجام میشده و از قدرت زیاد آن یاد شده است و در سطر پنجم از ساردوری پسر آرگیشتی به عنوان فرمانده یاد میکند.
سطر ششم از قول ساردوری به تصرف 21 قلعه در منطقه اشاره کرده و در ادامه ودر سطر هفتم از 45 شهر یاد می کند که در عرض یک روز آنها را متصرف شده است و از لیب لی اونی به عنوان یکی از شهرهای مهم و محکم یاد می کند که در سطر بعدی از تصرف آن سخن به میان آورده است. سپس به تعریف و تمجید از خود به عنوان شاه مقتدر و شاه کشورهای فتح شده می پردازد .
اوراتوئیها خود را (بیاای نی) میگفتند و پایتخت آنها شهر توشپا بوده است.
اینکه اورارتوییان چهل و چهار شهر و بیست ویک قلعه را فتح کردهاند نشان میدهد که در منطقه ورزقان و منطقه منتهی به سیغندل شهرهای زیادی بوده است و شاید قلعههای کاسین، زرآوا، وتپههای نقاره داشی سکی اوستی، مازار دالی سی و روستاهای لَه لَلّو، کیقال و غیره از یادگارهای آن دوران باشد.
آنچه در کتیبه سیغندل میخوانیم و به نتیجه میرسیم این است که منطقه ورزقان و قرهداغ در آن زمان از شکوه و عظمت و رونق بسیاری برخوردار بوده است. بیشک کاوشهای باستانشناسی اگر صورت پذیرد (!) به یافته های مهمی دست پیدا خواهیم کرد.