خداي سبحان ميفرمايد: ﴿تنزيل من الرحمن الرحيم٭ كتاب فصّلت اياته قراناً عربيّاً لقوم يعلمون٭ بشيراً و نذيراً﴾(1)؛ اين قرآن تنزيلي است از سوي خداي رحمان رحيم. كتابي كه آيات جامعش به زبان فصيح عربي براي دانشمندان تفصيل يافته است و بشارت ميدهد نيكان را و ميترساند بدان را. همچنين ميفرمايد: ﴿فإنّما يسّرناه بلسانك لتبشّر به المتّقين و تنذر به قوماً لُدّاً﴾(2)؛ ما حقايق اين قرآن را تنها به زبان تو آسان كرديم تا به آن، اهل تقوا را بشارت دهي و معاندان لجوج را بترساني.
قرآن كريم براي تنظيم جذب و دفع، تعديل شهوت و غضب، تسهيم ارادت و كراهت، تسويه محبّت و عداوت و تصحيح تولّي و تبرّي انسانها بشير و نذير است. زيرا انسان گرايشها و گريزهايي دارد و سهم قرآن در اين ميان، تعديل ارادت و كراهت انسان است كه به چه سمتي بگرايد و از چه چيزي بگريزد.
در زمينه تولّي و تبرّي، او را هدايت ميكند كه به چه چيزي چهره جان خود را بگشايد و از چه چيزي روگرداند. خداي سبحان ميفرمايد: قرآن، شما را در برابر فضيلتها و خوبيها به سعادت ابد بشارت ميدهد و در برابر رذيلتها و بديها از كيفر تلخ، بيمناك ميسازد تا شما از هر چه غير خداست، تبرّي جوئيد و به خدا رو آوريد.
اگر بشر را از پايان زشت تبهكاري نترسانند، طبعاً گرفتار شهوت ميشود و بر اثر آن ميلغزد و سقوط ميكند. پس قرآن كه لوازم گناه و نيز معارف معاد را به خوبي بيان كرده، بهترين وسيله براي انذار از تباهيهاست.
قرآن مجيد به پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم ميفرمايد: ﴿يس٭ و القران الحكيم٭ إنّك لمن المرسلين٭ علي صراط مستقيم٭ تنزيل العزيز الرحيم٭ لتنذر قوماً ما أُنذر اباءهم فهم غافلون﴾)(3)؛ قسم به قرآن حكيم كه تو از پيامبران خدا و بر صراط مستقيمي و قرآن از سوي خداي مقتدر مهربان نازل شده است تا تو بترساني قومي غافل را به چيزي كه پدرانشان به وسيله كتابهاي آسماني پيشين به آن انذار شده بودند.
گاهي خداوند، قرآن را كتاب هدايت متّقيان مينامد؛ ﴿هدي للمتّقين﴾.(4) سپس با تغيير تعبير ميفرمايد: ﴿إنّ الّذين كفروا سواء عليهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لا يؤمنون﴾(5)؛ براي كافر لجوج و عنود تفاوتي ندارد كه ايشان را بترساني يا نترساني، در هر صورت ايمان نميآورند.
برپايه تقابل اين دو بخش، بايد ميفرمود: «سواء عليهم أهديتهم أم لم تهدهم لايؤمنون»؛ تفاوتي ندارد كه آنها را هدايت كني يا نكني، در هر صورت آنها ايمان نميآورند و بر اثر سوء اختيار خود نميتوانند از نور هدايت قرآن استفاده كنند.
راز تفاوت تعبير آن است كه قرآن، كتاب هدايت و رسول اكرمصلي الله عليه و آله و سلم هادي امّت است، ولي هسته مركزي تبليغ و هدايت همان انذار است و آيات تعذيب بيش از
آيات تبشير است و تشريح دركات جهنّم بيش از تبيين درجات بهشت است. اگر شوق به بهشت و نعمتهاي آن مطرح باشد، توده مردم ميگويند: چرا لذّت نقد را براي خوشي نسيه ترك كنيم، امّا وقتي بفهمند كه درون لذّت گناه آتش است؛ «حُفّتِ النار بالشهوات»(6)؛ از آن پرهيز ميكنند.
از اين رو در برخي آيات، رسالت پيامبر اكرمصلي الله عليه و آله و سلم تنها انذار بيان شده است؛ ﴿إنّما أنت نذير﴾.(7) نيز در تبيين اساس هدايت پيامبران، تنها سخن از انذار است؛ ﴿يا معشر الجنّ و الإنس ألم يأتكم رسل منكم يقصّون عليكم اياتي و ينذرونكم لقاء يومكم هذا﴾.(8) همچنين هدف از نفر فرهنگي فقيهان نيز انذار انسانها شمرده شده است؛ ﴿فلولا نفر من كلّ فرقة منهم طائفة ليتفقّهوا في الدّين و لينذروا قومهم إذا رجعوا إليهم﴾.(9)
1 ـ سوره فصّلت، آيات 4 ـ 2.
2. سوره مريم، آيه 97.
3. سوره يس، آيات 6 ـ 1.
4. سوره بقره، آيه 2.
5. سوره بقره، آيه 6.
6. بحارالأنوار، ج67، ص78.
7. سوره هود، آيه 12.
8. سوره انعام، آيه 130.
9. سوره توبه، آيه 122.
هدايت در قرآن، ص 168-170.