23 ارديبهشت 1358
واژه كاپيتولاسيون capitulation از كلمه لاتين capitulare مشتق شده به معني انعقاد عهدنامه و قرارداد و يا خود عهدنامه آمده است. اما كاپيتولاسيون در مفهوم عامه حقوقي عبارتست از نظام قضاوت كنسولي و برخي تضمينات و امتيازات و مصونيت هاي قضايي كه به موجب تصميمات يكجانبه يا اسناد قضايي ديگر به دول مسيحي در سرزمين هاي غير مسيحي داده مي شد. به اتكاي اين امتياز يك كشور اقتدارات برون مرزي به ضرر كشور ديگري پيدا مي كرد و طبق آن اتباع بيگانه از شمول قوانين جزائي و مدني در قلمرو كشور ميزبان مستثني مي شدند.
اين گونه قراردادها را اغلب دولت هاي اروپايي با دولت هاي آسيايي و آفريقايي مي بستند, زيرا دستگاه قضايي اين كشورها را براي حمايت كافي از شهروندان خود صالح نمي دانستند . اين رسم در قرن بيستم رفته رفته برافتاد و كشورهاي ژاپن (1899) , تركيه (1923) , تايلند (1927) , ايران (1928) , مصر (1937) و چين(1943) آن را لغو كردند.
حق كاپيتولاسيون در ايران, اولين بار در معاهده "تركمن چاي" در سال 1203 هجري شمسي به روسيه داده شد و پس از آن بسياري از دولت هاي ديگر نيز با استفاده از اصل "كامله الوداد" صاحب اين حق شدند. اسپانيا, فرانسه, آمريكا, انگليس, آلمان, ايتاليا, عثماني و .... از جمله اين كشورها بودند. كاپيتولاسيون, اصل حاكميت و استقلال كشور را متزلزل مي كرد به همين دليل, مردم ايران عكس العلمهاي شديدي از خود نشان مي دادند.
پس از انقلاب روسيه حق كاپيتولاسيون روس ها لغو شد و سرانجام مجلس شوراي ملي در 1306, الغاي كاپيتولاسيون براي همه كشورها را اعلام كرد. اما در 21 مهر ماه 1343, لايحه مستشاران و اتباع آمريكا در ايران مجددا مورد تصويب در مجلس سنا و شوراي ملي قرار گرفت. در 4 آبان 1343 امام خميني (ره) با ايراد سخنراني كوبنده اي موضع نهضت را برابر استكبار شرق و غرب مشخص كردند. در همان روز اعلاميه اي از ايشان در تيراژ وسيعي منتشر شد كه امام در اين اعلاميه تصريح نمودند كه تصويب كاپيتولاسيون اقرار به مستعمره بودن ايران است و راي مجلس خلاف اسلام و قرآن و از اعتبار قانوني ساقط مي باشد, سخنان حضرت امام , طوفان عظيمي در جامعه برپا كرد و رژيم مجبور شد در 13 آبان 1343 , امام را دستگير و به تركيه تبعيد كند.
سرانجام با پيروزي انقلاب اسلامي، به پيشنهاد هيات وزيران و تصويب شوراي انقلاب اسلامي در تاريخ 23 ارديبهشت 1358 حق كاپيتولاسيون و امتيازات و ملحقات آن براي هميشه لغو شد.
www.irdc.ir/event.asp?id=23