مقدمه

بي شك موضوع اتحاد و انسجام اسلامي يكي از موضوعات مهم و اساسي است كه اهميت آن در هر برهه اي از تاريخ اسلام بر هر فرد انديشمندي روشن و آشكار است و همچنان بايد براي حال و آينده مورد توجه همگان باشد. در مقطع كنوني كه به بركت انقلاب اسلامي از يك سو هويت يابي و بيداري جهان اسلام مراحل كمال خود را سپري مي¬كند و از ديگر سوي توطئه¬هاي تودرتو و پيچيده دشمنان اسلام و نظام مقدس جمهوري اسلامي همچون جنگ تحميلي، محاصره اقتصادي، تهاجم فرهنگي و بحران سازه¬هاي سياسي ناكام مانده است، بهترين حربه استعمارگران و دشمنان اسلام براي نيل به اهداف پليدشان بهره¬گيري از حربه مؤثر قديمي «تفرقه افكني» و پخش ويروس بيماري مزمن تشت و جدايي مي باشد.

رهبر حكيم و فرزانه انقلاب اسلامي با علم به نيات شوم دشمنان اسلام آن، سال را به شعار «اتحاد ملي و انسجام اسلامي» مزين نموده و در آغازين روز آن سال در اين خصوص فرمودند:

«دشمنان ملت ايران درصدد آنند كه دشمني خود را از دو راه با ملت ايران به تحقق برسانند، يكي، ايجاد تفرقه در ميان صفوف ملت، از بين بردن يكپارچگي ملت ايران ... و دومي، ايجاد مشكلات اقتصادي و تلاش براي توقف ملت ايران در زمينه¬هاي گوناگون سازندگي كشور و رفاه عمومي خود».

با اميد به اينكه با بهرمندي از تعاليم و معارف بلند قرآن كريم و سيره نبوي و ائمه معصومين عليهم السلام گامهاي بلندي براي تحقق كامل وحدت در جوامع اسلامي برداشته شود.

ضرورت حفظ وحدت و پرهيز از تفرقه از ديدگاه قرآن

«و اَعتصموا بحبل الله جميعا و لاتفرقوا و اَذكروا نعمت الله عليكم اذ كنتم اعدآء فألف بين قلوبكم فاصبحتم بنعمته اخوانا و كنتم علي شفا حفرة من النار فأنقذكم منها كذلك يبين الله لكم ءاياته لعلكم تهتدون».(103 – آل عمران)(اي مسلمانان) همگي به ريسمان الهي (دين اسلام و قران و ائمه اطهار عليهما السلام) چنگ بزنيد و (با ايجاد حزب و يا فرقه هاي مختلف مذهبي، كه موجب از بين رفتن اتحاد ملي و سستي قوا و جري شدن دشمنان عليه شما مي شود، از همديگر) متفرق نشويد و نعمت (برادري و اتحاد) را كه خداوند به شما داده، ياد كنيد (در حالي كه قبل از اين نعمت، شما) دشمن يكديگر بوديد اما خداوند در ميان دلهاي شما الفت (و محبت و برادري) ايجاد كرد و به بركت اين نعمت الهي، با يكديگر برادر شديد و (اگر خداوند اين نعمت برادري و الفت را بين شما ايجاد نمي¬كرد) شما (همانند زمان جاهليت) بر لبه پرتگاهي از آتش (كينه و تفرقه و دشمني با يكديگر) بوديد.

پس خداوند شما را از آن پرتگاه، نجات داد، (آري) خداوند نشانه¬هاي (قدرت و حكمت) خود را اينگونه به شما بيان مي¬كند تا اينكه هدايت شويد (محموديان، 1386، ص2).

حضرت امام خميني (ره) در تبيين آيه مذكور مي¬فرمايند: «لكن دستور خدا (واعتصموا بحبل الله) است. اين كه مهم است، اين است كه تنها اين نباشد كه همه با هم در يك امر مجتمع باشيد و متفرق نباشيد، امر اين است كه همه با هم اعتصمام به (حبل الله) بكنيد، راه، راه حق باشد و توجه به حق باشد و اعتصام به راه حق باشد. انبياء آمده¬اند كه همه را در راه حق مجتمع كنند.» بدون ترديد موضوع اتحاد و انسجام اسلامي يكي از موضوعات محوري و بسياري مهمي است كه ضرورت آن در هيچ برهه¬اي از تاريخ اسلام بر هيچ فرد دردمند و انديشمندي پوشيده نبوده و نخواهد بود و همچنان بايد براي حال و آينده به عنوان موضوعي استراتژيك مورد توجه همگان به ويژه علما، دانشمندان، متوليان و كارگزاران جوامع اسلامي باشد. در آموزه¬هاي ديني به مسأله وحدت و انسجام اسلامي توجه فراواني شده است، به طوري كه يكي از فرازهاي شكوهمند سيره و سنت نبوي (ص) را همين موضوع حياتي تشكيل مي¬دهد و همچنين يكي از دغدغه¬هاي اساسي علماء ديني – اين مرزبانان جهان انديش - تلاش و كوشش وافر و مستمر آنها براي تحقق وحدت اسلامي بوده است. (سنائي¬فر، 1386، ص 2)

معنا و مفهوم «اتحاد ملي و انسجام اسلامي»

دو كلمه اتحاد و انسجام معنا و مفهومي شبيه و نزديك به هم دارند، واژه «ملي» پس از كلمه اتحاد و واژه «اسلامي» بعد از كلمه انسجام، ارزش محتوايي بالايي به اين دو كلمه بخشيده است. عينيت بخشيدن به اين شعار با توجه به متغيرهايي كه براي يك ملت از بعد ملي وحدت بخش و از بعد عقيدتي ارتباط دهنده و پيوند دهنده است، مي¬تواند هر ملتي را پويا و بالنده به سوي آينده¬اي روشن و اميد بخش هدايت نمايد.

با توجه و دقت نظر در فرمايشات مقام معظم رهبري در پيام نوروزي ايشان و علت نامگذاري سال 86 به عنوان سال «اتحاد ملي و انسجام اسلامي» آنچه كه به عنوان معنا و مفهوم اين شعار و مقصود مقام عضماي ولايت، به ذهن متبادر مي¬شود را مي¬توان بطور مختصر اين گونه بيان كرد كه:

اتحاد ملي به معني توجه به قابليتهاي وحدت بخش ملت ايران براي طي مسيرهاي دشوار به سوي آينده¬اي روشن، و تحقق يافتن ارزشهاي ديني و الهي است كه تلاش جدي ملت ايران، براي نيل به اهداف ملي خويش اعم از استقلال ملي، عزت ملي و رفاه عمومي را مي¬طلبد.

اتحاد ملي عزم راسخ ملت ايران براي ورود به عرصه¬هاي تازه¬تر و مقابله با توطئه¬هاي دشمنان براي توقف سازندگي است.

همچنين اتحاد ملي و انسجام اسلامي را مي¬توان به معني مقابله با جنگ رواني غرب براي ايجاد اختلافات قومي و مذهبي در صفوف ملت ايران، و نزديك شدن دولت¬ها و ملت¬هاي مسلمان به يكديگر براي مقابله با نفوذ اجانب در عراق، افغانستان و خليج فارس، نيز هوشياري و آمادگي در برابر توطئه اخير آمريكا در ايجاد تفرقه و اختلاف ميان صفوف شيعه و سني دانست.

بدين ترتيب و در يك كلام، مضمون شعار اتحاد ملي و انسجام اسلامي به خنثي سازي توطئه¬هاي دشمنان انقلاب و اسلام براي ايجاد تفرقه در داخل كشور و جهان اسلام اشاره دارد.

ضرورت اتخاذ راهبرد اتحاد ملي و انسجام اسلامي در مقطع كنوني

شرايط و مختصاتي كه اتخاذ اين راهبرد را در مقطع كنوني، با توجه به مسائل داخلي و منطقه اي و بين المللي ضروري مي كند، عبارتند از:

1- نياز استراتژيك تاريخي مسلمانان

اختلافات ميان فرق گوناگون اسلامي، كه متأسفانه از نخستين روز پس از ارتحال نبي مكرم اسلام (ص) آغاز شد و تا امروز همواره دشمنان اسلام از اين مسأله سوء استفاده كرده اند.

2- عبرت آموزي از تاريخ معاصر ايران

ملتي كه خودش تلاش غرب براي تجزيه كشور ايران، تحريك كشورهاي همسايه براي اشغال اين سرزمين و دامن زدن به اختلافات مرزي، بهره¬برداري غرب از مسائل قومي و مذهبي و نقشه¬هايش را براي سوء استفاده از گروهك¬هاي تروريستي ديده است، ضرورت و لزوم اتحاد و وحدت را به خوبي حس مي¬كند، به ويژه آن¬كه ملت ايران در ادامه رويا رويي خود با سله¬گران غرب امروز در مرحله سرنوشت سازي قرار دارد.

3- موضوع هسته اي ايران و نقش عنصر اختلاف

نومحافظه كاران آمريكا، اين روزها در اواخر دوره هشت ساله خود با ناكامي از سياست¬هايشان خيلي كوشيدند تا با واردكردن اين اتهام دروغين به ايران كه از انرژي هسته¬اي استفاده غيرمجاز مي¬كند، پرونده جمهوري اسلامي را از راه نظامي ببندند كه تحقق آن چند پيش¬نياز را طلب مي¬كرد:

1- ايجاد اختلاف ميان مسئولان و گروههاي سياسي داخل كشور؛ 2- دستيابي به اجماع جهاني از طريق ايجاد اختلاف ميان ايران و اورپا؛ 3- خروج از عراق با ايجاد اختلاف ميان گروههاي سني و شيعه؛ 4- بهره برداري از مسائل قوميت¬ها، مذاهب و گروههاي داخلي با شكل دادن اختلافات تصنعي و عمليات ايذايي.

اگر چه آمريكايي ها از دستيابي به هر يك از اين اهداف خود تاكنون ناكام مانده¬اند، اما تاكتيك اصلي آنها، سرمايه¬گذاري بر عنصر "اختلاف افكني" است. براي همين، تكيه بر اصل اتحاد و انسجام در ميان سطوح مختلف مسئولان، دولت و ملت در واقع كارآمدترين راهبرد براي رفع تهديدهاي دشمن است. (عبدالهي¬فر، 1386، ص 36)

مايه هاي وفاق و اتحاد در قرآن

قرآن كتاب خداست و مي كوشد تا همه انسانها را نهايتاً در يك جامعه جهاني واحد گرد آورد و جهاني شدن به عنوان يك فرايند طبيعي و يك برنامه اسلامي مورد توجه قرآن و اسلام است. قرآن از انسانها مي¬خواهد تا با حفظ اصول و در نظر داشتن اختلافات ملي و حتي شريعتي خود در يك اجتماع كلان و واحد انساني جهاني گرد هم آيند و به اصول و ارزشهاي مشتركي توجه كنند.

با توجه به اينكه قرآن پيمان نامه خدا با بندگان مي باشد، شايسته است در جهت اجراي تعاليم آسماني آن بكوشيم و دستورالعمهاي آن را با وحدت و يكپارچگي و عمل و كردار خود بروز و ظهور دهيم كه همه اينها سعادت فرد و جامعه را به همراه خواهد داشت.

حال پيرامون مبحث وحدت و اتحاد به آياتي از قران كريم كه بيانگر عوامل وحدت ساز در جوامع مسلمين هستند، استناد مي نمائيم:

- وحدت در توحيد (خداي واحد):

خداوند در آيه 64 سوره آل عمران به پيامبر(ص) مي¬فرمايد:

«قل يا اهل الكتاب تعالوا الي كلمه سوآء بيننا و بينكم الا نعبد الا الله و لا نشرك به شيئًا و لا يتخذ بعضنا اربابا من دون الله...»

(اي پيامبر اسلام براي تحقق مكتب توحيدي و برقراري اتحاد بين المللي، به اهل كتاب بگو) اي اهل كتاب بياييد (عقيده و) كلمه¬اي كه ميان ما و شما مشترك است (قبول كنيم و در عمل به آن عقيده مشترك متحد باشيم و آن باور مشترك اين است كه: ) جز خداوند يگانه را نپرستيم و كسي را شريك او قرار ندهيم (و حضرت عيسي(ع) را پسر خدا و شريك او ندانيم) و هيچ يك از ما (اهل كتاب) ديگري را به جاي خدا ارباب نگيرد (وغير از خداوند يگانه را به جاي خدانپذيرد.)

(محموديان، 1386، ص 6)

- وحدت در پيامبران آسماني و كتب آسماني:

آيات 41 و 101 سوره بقره بدين امر اشاره دارد كه:

«و ءامنوا بما أنزلت مصدقا لما معكم ...» (41)

«و لمّا جاء هم رسول من عندالله مصدق لما معهم ...» (101)

(قرآن كريم در اين آيات به عوامل وحدت ديني و پيوند مكتبي در ميان امتها اشاره نموده و مي¬فرمايد: اي قوم يهود، دست از تفرقه در دين و تعصبات ديني برداريد زيرا هيچ تفاوتي ميان پيامبران الهي و كتب آسماني وجود ندارد و هدفشان يكي است و همه در طول هم قرار دارند) ايمان بياوريد به آنچه كه نازل كرديم زيرا (قران) تصديق كننده آن (كتاب آسماني تورات نيز مي¬باشد) كه براي شماست (پس در يكپارچگي كتب آسماني و وحدت رسالت پيامبران كه مايه همبستگي امتها و پيوند مكتبي و توحيدي است تفرقه نيندازيد). (محموديان، 1386، ص 8)

- دين واحد:

« ان الدين عند الله الاسلام...» (19 – آل عمران)

خداوند از همه پيامبران و امتهايشان پيمان گرفته كه بايد به پيامبران بعد از خودشان ايمان بياورند. بنابرين آخرين پيامبر الهي، پيامبر اسلام (ص) و آخرين دين الهي، اسلام است پس همه پيامبران و امتهاي سابق به استناد آيات كتابهايشان، بايد به آخرين پيامبر خدا و دين اسلام ايمان بياورند. و هر كس غير از دين اسلام دين ديگري را انتخاب كند هرگز از او پذيرفته نخواهد شد و او در جهان آخرت از زيانكاران خواهد بود. دين اسلام محور وحدت در اديان الهي است و پيامبر اسلام(ص) محور وحدت انبياست و همه انيباء الهي از جانب خداوند موظفند دست اتحاد و يكپارچكي به رسول خدا بدهند تا اتحاد ديني و پيوند مكتبي كه زيربناي هر نوع اتحاد است در جامعه برقرار گردد؛ امت بزرگ اسلام محور اتحاد ملي و انسجام اسلامي در سطح بين¬المللي مي¬باشد. (محموديان، 1386، ص 10)

- كتاب واحد، قبله واحد، حج و روزه واحد:

«جعل الله البيت الحرام قياماً لّلنّاس ...» (97 – مائده)

«و اذ جعلنا البيت مثابه لّلنّاس ...» (بقره 125)

«شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن هدي لّلنّاس ...» (185 – بقره)

خداوند حكيم براي ايجاد وحدت ملي و انسجام اسلامي در ميان امت¬¬ها برنامه¬هاي اساسي پيش بيني نموده است كه اگر امت بزرگ اسلامي به اين تدابير حكيمانه توجه لازم را داشته باشند، قطعاً اتحاد ملي و انسجام اسلامي در ميان امت اسلامي از هر نژاد و فرقه¬اي برقرار مي¬گردد كه از جمله آن، وجود پربركت كعبه خانه خدا، رمضان المبارك ماه خدا و قران كريم كتاب خداست و لذا خداوند چنين مي¬فرمايد: «خداوند كعبه را مايه قوام و پايداري شما مردم قرار داد» و در آيه ديگر مي¬فرمايد: «ما خانه خدا را محل اجتماع و رفت و آمد همه مردم قرار داديم» يعني اين خانه رمز وحدت مردم و مركزي براي اجتماع دلهاست كه در سايه عمل به احكام حج، بسياري از كارهاي مسلمين سامان مي¬يابد، پيش بيني چنين محل امني براي تمام گروهها مي¬تواند زمينه را براي گردهمايي و مذاكره دوستانه و رسيدن به وحدت ملي آماده سازد.

«ماه رمضان ماهي است كه در آن قران نازل شده كه مي¬تواند مايه هدايت مردم باشد» بنابرين ماه رمضان و كتاب خدا وجه مشترك امت بزرگ اسلامي است كه اگر به اين نقاط مشترك توجه و احترام لازم گذاشته شود اتحاد ملي و ديني در ميان امتها حاصل مي شود. (محموديان، 1386، ص 14)

- وحدت در نماز:

«اياك نعبد و اياك نستعين» (5 – سوره حمد)

« ... و اركعوا مع الراكعين» (43 – بقره)

اگر انسان بوسيله نماز، وحدتي بين خود و خالق خود احساس كند و اين وحدت را به صورت جمعي «نعبد» و در قالب «مع الراكعين» به نمايش گذارد، دژ مستحكم و متحد مسلمين در مقابل دشمنان دين خيلي از توطئه¬هارا خنثي مي¬كند و اقامه نمازهاي جمعه و جماعت در كشورهاي اسلامي نمايش بزرگي از انسجام اسلامي امت اسلامي است.

همه مسلمانان جهان در هر شبانه روز حداقل ده بار در نماز كه سير بندگي آنهاست خود نداي «وحدت در توحيد» را به صورت دسته جمعي اعلام و اظهار مي¬كنند و بدينوسيله مهمترين نوع وحدت كه همان «كلمه توحيد» است در قالب نمازهاي فرادي و جماعت تحقق مي¬يابد و قطعاً پيام جمله «اياك نعبد و اياك نستعين» و «اركعوا مع الركعين» اتحاد مسلمين در مسير بندگي و لوازم آن مي¬باشد. (محموديان، 1386، ص 30)

نتيجه

حفظ وحدت و مبارزه با تفرقه

علي رغم وجود مايه¬هاي وفاق و اتحاد، كه بدانها اشاره شد مثل «خداي واحد، پيامبر واحد، كتاب واحد، قبله واحد، حج و نماز و روزه واحد» متأسفانه عده¬اي از عناصر افراطي، جاهل يا متأثر از تبليغات و جنگ رواني دشمنان اسلام به اختلافات فرعي و جزئي قابل اغماض دامن زده و دشمن اصلي خود را فراموش نموده اند.

منظور دانشمندان اسلامي از وحدت اسلامي متشكل شدن مسلمانان در يك صف واحد در مقابل دشمنان مشتركان مي¬باشد ولي مخالفين اتحاد با تحريف و دست¬اندازي در اين ايده منطقي و الهي، آن را به نام وحدت مذهبي توجيه مي¬كنند تا در قدم اول با شكست مواجه گردد. (سنائي¬فر، 1386، ص 3)

اگر مسلمانان در عبادت و بندگي خودشان به صورت يكپارچه و متحد در مقابل دشمنان اسلام نمايان شوند و طبق دستور قران، نمازها و مراسم عبادي و توحيدي خود را به صورت جماعت كه بيانگر اتحاد ملي و انسجام اسلامي است برگزار نمايند ديگر دشمنان دين جرأت ايجاد تفرقه و فتنه در صفوف مسلمين را نخواهند داشت زيرا كه «يد الله مع الجماعة» دست ياريگر خدا براي جماعتي است كه در همه امورات ديني متحد و منسجم هستند.

اميد كه با تمسك به قران كريم و سنت و سيره نبوي و الگوپذيري از آرا و انديشه مناديان وحدت، تبيين و تشريح ضرورت عقلي و شرعي وحدت در كتب ديني مدارس و دانشگاهها، برخورد حكيمانه و قاطع با عومل تفرقه انگيز، تبيين مصيبتهاي وارده بر پيكره جهان اسلام به دليل اختلافات قومي و فرقه¬اي و شناسايي ترفندهاي جديد دشمنان براي ايجاد شكاف در جوامع اسلامي، گامهاي بلندي براي تحقق كامل وحدت جوامع اسلامي برداشته شود.

بديهي است معلمان و فرهنگيان مي¬توانند در تحقق اين آرمان بلند ديني و الهي و نهادينه شدن اتحاد ملي و انسجام اسلامي نقش مؤثر و كمك و شايان توجهي داشته باشند.

میکائیل اسکندری کارشناس قرآنی

اداره کل تبلیغات اسلامی استان آذربایجان شرقی

--------------------------------------

منابع و مآخذ

- قرآن كريم.

- سنائي¬فر، اكبر (1386): سپيده سخن، دو ماهنامه علمي – آموزشي فرهنگيان بسيجي، شماره 11، تهران.

- عبدالهي¬فر، حسين (1386): چرايي انتخاب راهبرد اتحاد ملي و انسجام اسلامي در مقطع كنوني، ماهنامه فرهنگي – آموزشي سازمان بسيج دانش¬آموزي، شماره 30، تهران.

- محموديان، مهدي (1386): اتحاد در قران، قم، معاونت فرهنگي سازمان اوقاف و امور خيريه، اسوه.

- متن كامل پيام نوروزي سازمان آموزش و پرورش استان آذربايجانشرقي – معاونت پرورشي و تربيت بدني.